ایرانیان ارادت ویژه‌ای به ماه محرم و عزاداری حسینی دارند. آئین های محرم در ایران از دیرباز اجرا شده و تاکنون بر قوت خود باقیست. این آداب و رسوم محرم متناسب با فرهنگ دینی و تاریخی هر شهر یا منطقه متفاوت خواهد بود. کشور ما ایران رسم و رسوم ماه محرم را در جای جای خود هرچه باشکوه‌تر برگزار می‌کند.
ماه‌های مذهبی به‌خصوص محرم و اماکن دینی برای ایرانیان از ارزش بالایی برخوردار هستند. این مسئله باعث شده تا در برخی از شهرها گردشگری مذهبی شکل بگیرد. در ایام خاص همچون ماه محرم و عزاداری حسینی آداب و رسوم محرم در شهرهای مختلف ایران به‌خوبی برگزار می‌شود. ویژگی این آئین های محرم در ایران حضور همگانی مردم و اتحاد آنها با هم است. با پلازا همراه باشید تا در این مقاله شما را با مراسم محرم در شهرهای ایران آشنا کنیم.
آئین های محرم در شهرهای مختلف ایران
از گذشته‌های دور تاکنون عزاداری محرم در شهرهای مختلف ایران با آداب و سنن خاص هر منطقه برگزار شده است. افراد معتقد لباس سیاه به تن کرده و هیأت‌های عزاداری تشکیل می‌دهند. روضه می‌خوانند و مداحی‌های مخصوص ماه محرم انجام خواهد شد. اما در این بین برخی از آداب و رسوم محرم از پیشینیان به ما رسیده است. در این بخش سنت های عزاداری محرم در نقاط مختلف ایران را بررسی می‌کنیم.
1. آئین نخل گردانی
- آداب و رسوم محرم در یزد
مراسم عاشورا در شهرهای مختلف ایران با شکوه زیادی برگزار می‌شود. «نخل گردانی» را باید از آداب و رسوم محرم در شهر یزد دانست. این سنت معمولا در ظهر عاشورا انجام می‌شود. منظور از نخل در این مراسم درخت خرما نیست. این نخل یک سازه چوبی بزرگ و قدیمی است که برای اهالی یزد ارزش زیادی دارد.
این نخل نشان از تابوت امام حسین یا نمادی از شهدای کربلا بوده و مراسم تدفین آنها را بازسازی می‌کند. سازه چوبی را با آیینه و پارچه‌های رنگی تزیین کرده و عده زیادی آن را بر دوش خود گذاشته و با کمک آنها سنت نخل گردانی برگزار می‌شود. برخی از افراد درخت‌های خود را برای مرمت قسمت‌های آسیب دیده نخل وقف کرده تا آداب رسوم محرم در شهرشان به‌خوبی انجام شود.
2. آئین شام غریبان
- آداب و رسوم محرم در مشهد
«شام غریبان» از آئین های محرم در ایران است که شهرت زیادی دارد. در کنار عزاداری‌های بزرگ و گسترده در مشهد و حرم امام رضا (ع) شام غریبان یکی از مهم‌ترین آداب و رسوم محرم در این شهر مقدس به‌شمار می‌آید. خادمین حرم امام رضا در صحن آن جمع شده و با در دست داشتن یک شمع شروع به خواندن نوحه و مداحی مخصوص این روز می‌کنند. این هم‌نوایی همراه با سینه‌زنی عمومی در حرم امام رضا بسیار تماشایی بوده و حال علاقه‌مندان به اهل بیت را دگرگون می‌کند.
3. آئین تعزیه خوانی
- آداب و رسوم محرم در اصفهان
از آداب و رسوم محرم در اصفهان می‌توان به آئین قدیمی «تعزیه خوانی» اشاره کرد. تعزیه‌خوانی در شهرهای زیادی برگزار می‌شود، اما این آئین در شهر اصفهان به عنوان آداب و رسوم عزاداری حسینی انتخاب شده و با شکوه هرچه تمام‌تر انجام خواهد شد. جالب است بدانید که تعزیه در این شهر با ردیف‌های آواز ماهور، شور بغداد و چهارگاه برگزار می‌شود. گردشگران زیادی همه ساله برای بازدید از این میراث معنوی ایران به شهر اصفهان سفر می‌کنند.
4. آئین بیل زنی
- آداب رسوم محرم در خراسان جنوبی
یکی از آئین های محرم در ایران که برای افراد زیادی تعجب برانگیز است، آئین «بیل زنی» نام دارد. این رسم در استان خراسان جنوبی رواج داشته و اتحاد مردم شهر با همدیگر را نشان می‌دهد. برای انجام این سنت قدیمی مردم خراسان جنوبی در وسط شهر جمع شده و بیل‌های خود را به سمت هوا می‌برند.
آنها به‌طور هماهنگ حیدرعلی گفته و بیل‌هایشان را در هوا می‌چرخانند. هدف از برگزاری این رسم یادآوری تشییع پیکر امام حسین (ع) به طور نمادین است. آئین بیل زنی در خراسان جنوبی به طایفه بنی اسد برمی‌گردد. این طایفه در روز عاشورا با بیل زمین را کنده و شهدای واقعه عاشورا را دفن کرده بودند.
5. آئین روضه خوانی
- آداب و رسوم محرم در زنجان
سنت های عزاداری محرم در نقاط مختلف ایران متفاوت است. افراد زیادی نقطه اشتراک این مراسمات را شور و هیجان آن می‌دانند . زنجان از جمله شهرهایی است که با اتحاد و همبستگی به عزاداری پرداخته تا آن‌جایی‌که لقب پایتخت «شور حسینی» را کسب کرده است. «روضه‌خوانی» باشکوه زنجانی‌ها و سینه‌زنی هماهنگ مردم این شهر مراسم عزاداری حسینی را پررونق می‌کند. این روضه‌خوانی به زبان ترکی بوده که با سوز و نوای روح‌انگیزی همراه است.
6. آئین سنج و دمام و سینه‌زنی
- آداب و رسوم محرم در بوشهر
از آداب و رسوم محرم در ایران «سنج و دمام و سینه‌زنی» است. اما این آئین قدیمی در شهر بوشهر با شور و هیجان خاصی برگزار می‌شود. دهه اول محرم زمان برگزاری این آئین است. مردم شهر بوشهر در میادین اصلی یا مساجد جمع شده و به‌طور هماهنگ این رسم قدیمی را به‌جا می‌آورند.
اتحاد و همبستگی آنها با هم در سینه‌زنی و صدای اعجاب‌انگیز سنج و دمام در این شهر باعث شده تا این مراسم طرفداران زیادی پیدا کند. مردم بوشهر به صورت دایره شکل دور هم جمع شده و یک دست را در پشت فردی که سمت چپشان قرار گرفته می‌گذارند. با دست دیگر همراه با ریتم مشخصی شروع به سینه‌زنی می‌کنند. در این بین مداحی روح نوازی اجرا شده و صدای سنج و دمام به گوش می‌رسد.
7. آئین گِل مالی
- آداب و رسوم محرم در لرستان
«گِل مالی» از آداب و رسوم عزاداری محرم در لرستان به‌شمار می‌آید. این آئین نشان‌دهنده حزن و اندوه بسیار مردم این استان است. گِل مالی از گذشته تاکنون در اکثر شهرهای استان لرستان به‌خصوص خرم‌آباد برگزار می‌شود. این آئین از روز هفتم محرم شروع شده و تا روز عاشورا ادامه پیدا می‌کند.
در حوضچه‌های مسجد گِل درست کرده تا این مراسم به‌خوبی برگزار شود. مردها از صبح به حمام رفته لباس تمیز و مرتب پوشیده و در صحن مسجد حاضر می‌شوند. آنها ابتدا تمام لباس و بدن خود را گِل مالی کرده و سپس شروع به سینه‌زنی، نوحه‌خوانی و عزاداری می‌کنند. امروزه برخی از شهرهای استان کرمانشاه و ایلام هم گِل مالی از آئین های محرم در ایران را انجام می‌دهند.
8. آئین شاه حسین
- آداب و رسوم محرم در تبریز
آئین «شاه حسین» یکی از آئین های محرم در ایران است که شهر تبریز آن را باشکوه برگزار می‌کند. این آئین در زبان تبریزی به «شاخسی» مشهور است. شاخصی چند روز قبل از شروع ماه محرم آغاز شده و تا غروب روز عاشورا ادامه دارد. افراد در میادین اصلی شهر و یا مساجد دور هم جمع شده و چوب مخصوصی را در دستشان می‌گیرند. دست دیگر را پشت فرد کنار خود گذاشته تا زنجیره انسانی متحدی ایجاد شود. سپس با گفتن «شاه حسین» یا همان شاخصی و «وای حسین» که در زبان ترکی واخسی نام دارد، و تکان دادن چوبی که در دست دارند، شروع به عزاداری می‌کنند.
9. آئین سیاه پوش
- آداب و رسوم محرم در تهران
آئین «سیاه‌پوش» یکی از آداب و رسوم محرم در ایران است. افراد زیادی در دهه اول محرم لباس سیاه به تن می‌کنند. اما اصالت این آئین به تهران قدیم برمی‌گردد. در گذشته پیر و جوان پس از برپایی تکیه، سیاه‌پوش می‌شدند و پارچه‌های سیاه برای نصب بر روی دیوارها پخش می‌کردند.
از دیگر آداب و رسوم محرم در پایتخت می‌توان به پخش نذری (انواع غذا، شربت، آب، آش، شمع، نفت و روغن چراغ) اشاره کرد. همچنین در گذشته قمه‌زنی در تهرام مرسوم بود که چند سالیست به دلیل آسیب زدن به جسم منسوخ شده است.
10. آئین ذاکری و پرسه
- آداب و رسوم محرم در کاشان
آئین «ذاکری و پرسه» از آئین های محرم در ایران است که روستای ابیانه واقع در کاشان خاستگاه این آئین شناخته می‌شود. از ویژگی بارز مردم ابیانه در هنگام عزاداری حسینی پوشیدن لباس سنتی است. از شب تاسوعا مردم آئین ذاکری را شروع می‌کنند. این آئین به خواندن ذکر مصیبت در شرح واقعه عاشورا گفته می‌شود. سپس آنها صبح روز عاشورا از جلوی امام‌زاده حرکت کرده و به خانه افرادی می‌روند که به‌تازگی عزیزی را از دست داده‌اند. اهالی ابیانه به این رسم آئین پرسه می‌گویند.
11. آئین طشت گذاری
- آداب و رسوم محرم در اردبیل
طشت گذاری از آئین های محرم در ایران است که اصالت آن به شهر اردبیل برمی‌گردد. آذری زبان‌های پر شور در این مراسم طشت آبی را وسط مسجد گذاشته و شروع به نوحه‌خوانی، سینه‌زنی و عزاداری می‌کنند. پس از اتمام مراسم، مردان طشت آب را بر سر گذاشته و در مسجد می‌گردانند تا به‌عنوان تبرک از آن نوشیده شود.
این رسم بیان‌گر جوان‌مردی امام حسین (ع) در رویارویی با سپاه حر است. ایشان به یاران خود گفتند تا هرکس هرچقدر آب برای نوشیدن دارد در طشت بزرگی بریزد و این طشت آب به سپاه حر داده شد.
جمع بندی
آئین های محرم در مناطق مختلف ایران از دیرباز تاکنون برگزار می‌شوند. هرکدام از این آداب و رسوم محرم ریشه دینی و تاریخی داشته که می‌توانند به ما درس زندگی بدهند. ما در این مقاله تلاش کردیم تا آداب و رسوم روزهای محرم در شهرهای ایران را بررسی کنیم. شما کدام یک از این مراسمات را از نزدیک دیده‌اید؟ نظرات خود را در قسمت دیدگاه‌های پلازا بنویسید.