قلعه های ایران در گذشته جهت امنیت و مراقبت از پادشاهان و مردم ساخته می‌شدند. کشور ما بیشتر مواقع درگیر جنگ و حمله‌های دشمن بود. به‌همین دلیل قلعه های معروف ایران با بنایی محکم و بزرگ ایجاد شد. با پلازا همراه باشید تا به معروف ترین قلعه های ایران در طول تاریخ نگاهی بیندازیم.
پادشاه هر منطقه معمولا قلعه‌ای با بنای مستحکم می‌ساخت و همراه خانواده‌اش در آن زندگی می‌کرد. قلعه های ایران از نظر قدمت ارزش تاریخی دارند و به‌خوبی نشان‌دهنده قدرت پادشاهان گذشته هستند. این قلعه های معروف ایران شاهد جنگ‌های زیادی بوده و برخی از آنها همچنان پابرجا مانده‌اند. در این مقاله از پلازا تلاش کردیم تا معروف ترین قلعه های ایران را معرفی کنیم و از ارزش تاریخی آنها بگوییم.
آنچه در ادامه می‌خوانید:
قلعه های معروف ایران را بشناسیم
هر کدام از قلعه های ایران شکوه و جلال خود را دارند. این قلعه‌ها بخش مهمی از تاریخ کشورمان محسوب می‌شوند. در این قسمت 12 قلعه از معروف ترین قلعه های ایران را معرفی می‌کنیم.
1. قلعه رودخان
- واقع در: گیلان / فومن
- به‌جا مانده از: دوره ساسانیان
- ارتفاع: بین 650 الی 700 متر
رودخان یکی از معروف ترین قلعه های شمال ایران است. این قلعه باشکوه را می‌توانید در جنگل‌های مرتفع فومن واقع در روستای رودخان مشاهده کنید. قلعه رودخان دارای 65 برج است که محلی امن برای زندگی پادشاه و مردم به شمار می‌آمد. در اطراف آن رودخانه‌ای با نام «رودخان» در جریان است که آب مورد نیاز قلعه رودخان از قلعه های معروف ایران را تامین می‌کرد.
این قلعه به صورت نامنظم در دوره ساسانیان ساخته شده تا از نفوذ دشمن جلوگیری شود. سلجوقیان تغییراتی در بخش‌های قلعه ایجاد کردند. قلعه رودخان از دو بخش شرقی و غربی تشکیل شده است. دروازه ورود و خروج، آب انبار، حمام، چشمه، حوض، سردخانه، شاه‌نشین و چند برج برای سکونت در بخش غربی قلعه قرار دارند. این قسمت‌ها با برج‌های بلند و باروها پوشیده شده‌اند تا امنیت کامل برقرار باشد.
امروزه این قلعه برای بازدید عموم قابل دسترس است. شما باید مسافت زیادی را با پله طی کنید تا به بالای قلعه برسید. چشم‌انداز زیبا و دیدنی قلعه گردشگران زیادی را به سمت قلعه های ایران به‌خصوص قلعه رودخان می‌کشاند. از نام‌های دیگر این قلعه می‌توان به «قلعه هزار پله» و «دژ سگسال» اشاره کرد.
2. قلعه سلاسل
- واقع در: خوزستان / شوشتر
- به جا مانده از: دوره هخامنشیان
قلعه سلاسل در شمال غربی شوشتر واقع در استان خوزستان قرار گرفته است. این قلعه را بی‌شک باید یکی از قلعه های معروف ایران دانست. قلعه سلاسل در طول تاریخ دست‌خوش آسیب زیادی شده است. امروزه فقط بخشی از بنای ویران شده قلعه دیده می‌شود که از دوره قاجار به یادگار مانده و قدمت تاریخی دارد.
جالب است بدانید که قلعه سلاسل به شکل بیضی طراحی شده و برج‌های آن دایره شکل هستند. این قلعه یکی از قلعه های باستانی ایران به شمار می‌رود. طراحی خاص و شگفت‌انگیز آن باعث شده تا سالانه گردشگران زیادی که برای بازدید قلعه های ایران سفر می‌کنند تماشای قلعه سلاسل را از دست ندهند.
«شبستان»، «سربازخانه»، «حیاط‌های بزرگ»، «برج‌های دفاعی»، «قورخانه»، «نقاره خانه»، «آشپزخانه» و «خندق» بخش‌های مختلف این قلعه محسوب می‌شوند که امروزه فقط چندین اتاق از زیرزمین و تونلی منتهی به داریون باقی مانده است. وجود نهر داریون در جنوب این قلعه باعث می‌شد تا اهالی روستا و والی خوزستان در آنجا زندگی کنند. از دیگر دلایل ساخت قلعه سلاسل نقش دفاعی آن از شوشتر بود. سلاسل از قلعه های ایران است که توانستند آن را در فهرست آثار ملی ایران توسط سازمان میراث فرهنگی ثبت کنند.
3. قلعه الموت
- واقع در: قزوین
- به جا مانده از: دوره قبل از مادها
- ارتفاع: 2200 متر
از قلعه های ایران که زیبایی و شگفتی خاصی دارد باید به قلعه الموت (الموت به معنی آشیانه عقاب) اشاره کرد. این قلعه در قزوین، بخش رودبار الموت وجود دارد. اگر اهل آثار تاریخی باشید حتما می‌دانید که قلعه الموت یکی از مهمترین قلعه های تاریخی ایران محسوب می‌شود. دوره ساخت آن به گذشته‌های دور برمی‌گردد، اما حسن صباح که فرقه اسماعیلیه را رهبری می‌کرد توانست قلعه الموت را تصرف کند. از آن پس این قلعه به عنوان دژ مستحکم نظامی استفاده می‌شد.
مردم بومی آنجا این قلعه را با نام «قلعه حسن» می‌شناسند. آنها معتقدند شکل ظاهری قلعه شبیه به شتری در خواب است. قلعه الموت بر روی ارتفاع بلندی قرار گرفته است و دسترسی به آن بسیار دشوار خواهد بود. به همین دلیل یکی از مستحکم‌ترین قلعه های ایران به شمار می‌آید. اما با این حال باید آن را از جاذبه گردشگری قزوین و یکی از معروف ترین قلعه های ایران دانست.
4. قلعه پرتغالی ها
- واقع در: هرمزگان / قشم / هرمز
- به‌جا مانده از: دوره صفویه
- ارتفاع: 14 متر
قلعه پرتغالی‌ها یکی از مهمترین قلعه های ایران است که به دستور آلفونسو آلبوکرک دریانورد پرتغالی ساخته شد. بسیاری از مردم و تاریخ‌شناسان این قلعه را با نام «قلعه هرمز» معرفی می‌کنند. قلعه پرتغالی‌ها از نظر جغرافیایی در شمال جزیره هرمز قسمت ساحلی آن واقع شده است. قلعه هرمز یکی از قلعه های معروف ایران است که سالانه گردشگران زیادی برای بازدید از آن به قشم سفر می‌کنند. شگفتی خلیج همیشگی فارس و وجود قلعه پرتغالی‌ها بر روی سواحل آن تبدیل به جاذبه توریستی پرطرفداری شده است.
این قلعه بسیار مستحکم ساخته شده و شکل ظاهری آن به صورت چند ضلعی نامنظم دیده خواهد شد. سرداران شاه عباس توانستند به تصرف پرتغالی‌ها در این بخش خاتمه بدهند. سرانجام فردی به نام امام قلی‌خان که از سرداران معروف شاه عباس بود، قلعه هرمز را فتح کرد. آب‌انبار، انبار تسحیلات و اتاق‌هایی که سقف‌های هلالی شکل دارند، بخش‌های مختلف قلعه به شمار می‌آیند.
5. قلعه نوشیجان
- واقع در: همدان / شهرستان ملایر
- به‌جا مانده از: دوره مادها
قلعه نوشیجان یکی از قلعه های تاریخی در ایران است که قدمت آن به آغاز هزاره یکم می‌رسد. جالب است بدانید که باستان‌شناسان برای این قلعه باستانی سه طبقه شناسایی کردند. طبقه اول مربوط به دوره مادها، طبقه دوم دوره هخامنشیان و طبقه سوم را اشکانیان ساخته‌اند. قلعه نوشیجان یکی از معروف ترین قلعه های ایران است که نوعی آتشکده هم به شمار می‌آید. برای بازدید از آن باید به شمال غربی شهرستان ملایر و مجاورت روستای شوشاب بروید.
یک باستان‌شناس بریتانیایی به نام دیوید استروناخ توانست قسمت‌های مختلف این قلعه باستانی را شناسایی کند. «آتشگاه»، «تالار ستون‌دار آپادانا»، «اتاق‌ها»، «انبارها»، «معبد اصلی» و «تونل» بخش‌های مختلف قلعه نوشیجان هستند. «سیگلو» نام نوعی پول است که انسان اولیه از آن استفاده می‌کرد. این نمونه پول‌ها در قلعه نوشیجان یافت شد. جنس آنها از نقره بود و قدمت آن را باید مرتبط با دوره مادها دانست. شکل ظاهری آنها به صورت حلقه‌های توخالی و یا مارپیج بود که از مفتول‌های نقره ساخته شده بودند.
6. قلعه دختر
- واقع در: استان فارس / شهرستان فیروز آباد
- به‌جا مانده از: دوره اشکانی و ساسانی
قلعه دختر از معروف ترین قلعه های ایران است که آن را می‌توانید در شش کیلومتری جاده فیروزآباد به شیراز مشاهده کنید. قدمت این قلعه تاریخی به اواخر دوره اشکانی برمی‌گردد. قلعه دختر دارای سه طبقه است. از طبقه اول با پله‌های مارپیچ به سمت بالا رفته و به حیاط اصلی می‌رسید. اطراف این حیاط اتاق‌هایی قرار گرفته و ساختمان کاخ روی این اتاق‌ها بنا شده است.
بنای قلعه از سنگ ساخته شده و به زیبایی این سنگ‌های تراش خورده گرد هم آمده‌اند. معماران رومی از این سبک برای ساخت قلعه‌های تاریخی استفاده می‌کردند، اما قلعه دختر از قلعه های معروف ایران با سبک منحصربه‌فردتری ساخته شده و همگان را مبهوت خود کرده است. زیبایی و شکوه این قلعه شهرت جهانی یافته و سالانه گردشگران زیادی برای تماشای قلعه دختر به استان فارس سفر می‌کنند.
7. قلعه بابک
- واقع در: آذربایجان شرقی / شهرستان کلیبر
- به‌جا مانده از: دوره ساسانیان
- ارتفاع: 2300 متر
قلعه بابک یکی از معروف ترین قلعه های ایران به‌جا مانده از دوره ساسانیان است. بابک خرمدین کسی بود که در مقابل حملات اعراب ایستادگی کرد. به‌همین دلیل نام قلعه بابک را بر اساس نام این رهبر شجاع و قدرتمند انتخاب کردند. قلعه بابک از قلعه های کوهستانی ایران است که در استان آذربایجان شرقی، شهرستان کلیبر و روستای شجاع‌آباد وجود دارد. از نام‌های دیگر آن می‌توان به «دژ جمهور» و «قصر جمهور» اشاره کرد که در سال 1345 با این اسم‌ها به ثبت آثار ملی ایران رسید. اما محلی‌های آنجا این قلعه را با نام «بذ قلعه سی» می‌شناسند.
قلعه بابک و شهرستان کلیبر از جاذبه‌های گردشگری استان آذربایجان شرقی به شمار می‌آیند. گردشگران زیادی همه ساله برای بازدید قلعه بابک از قلعه های معروف ایران به شهرستان کلیبر سفر می‌کنند. یکی از گردشگران خارجی در توصیف این شهرستان می‌گوید:
کلیبر شهری زیبا است با قلعه‌های سربه فلک کشیده که در بین مه غلیظ پنهان شده‌اند. سرسبزی و شادابی طبیعت آن چشم را خیره می‌کند و با محیط خشک و کویری که در موردش شنیده بودم متفاوت است.
8. نارین قلعه
- واقع در: استان اصفهان / شهر نائین
- به‌جا مانده از: دوره ساسانیان
- ارتفاع: 50 متر
نارین قلعه یکی از قلعه های مهم و معروف ایران به شمار می‌آید. این قلعه قدمت زیادی داشته و در تاریخی‌ترین قسمت شهر نائین قرار گرفته است. نارین قلعه را با نام نارنج قلعه هم می‌شناسند. عده‌ای معتقدند به دلیل مصالح به کار رفته در ساخت این قلعه باید آن را متعلق به دوره پارتیان و یا ساسانیان دانست.
نارین قلعه در واقع آتشگاه بوده که به دلیل استحکام و عظمتش از آن به عنوان دژ نظامی هم استفاده می‌شد. نارین قلعه که از قلعه های معروف ایران شناخته شده را به صورت چند ضلعی ساخته‌اند. برج‌های متعددی در اطراف آن قرار گرفته و دور آن با خندق‌های زیادی پوشیده شده است. با احتساب خندق‌ها ارتفاع قلعه به 50 متر می‌رسد. نارین قلعه شاهد جنگی عظیم بین دو مبارز قدرتمند به نام‌های محمد آل مظفر و ملک اشرف چوپانی بود.
9. قلعه والی
- واقع در: ایلام
- به‌جا مانده از: دوره قاجار
قلعه والی امروزه به عنوان موزه مردم‌شناسی مورد بازدید قرار می‌گیرد و در لیست قلعه های ایران ثبت شده است. غلامرضاخان والی دستور ساخت این قلعه را در دوره قاجار داد. موقعیت جغرافیایی آن در دشت میان‌کوهی ایلام بالای تپه چگا میرک است که امروزه با عنوان خیابان پاسداران شهر ایلام شناخته می‌شود.
معماری و ساخت این قلعه منحصربه‌فرد است. این قلعه برای سکونت غلامرضاخان والی در تابستان در نظر گرفته شد. به همین دلیل آن را در بالای تپه چگا میرک ساختند. شکل ظاهری قلعه ذوزنقه بوده و فضای سبز زیادی برای قلعه والی از قلعه های معروف ایران طراحی شده است. همانطور که اشاره شد قلعه والی در شهر واقع شده و امروزه اطراف آن ساختمان‌های اداری و مسکونی قرار گرفته‌اند.
از آنجایی که این قلعه برای اسکان غلامرضاخان والی ساخته می‌شد، در طراحی و به کار بردن مصالح دقت زیادی شده است. تالار یا شاه‌نشین در قسمت شمالی قلعه واقع شده که زیبایی چشم‌گیری دارد. حوضی کوچک با سنگ‌های مرمر و تزیینی خاص در وسط تالار وجود دارد که زیبایی آن را دو چندان می‌کند. «سرستون‌های نقاشی شده»، «پنجره‌های مشبک»، «نرده‌های آجری با رنگ فیروزه‌ای»، «تراس سرپوشیده»، «ستون‌های دایره‌ای شکل»، «اورسی‌های خاص» و «درختان تنومند و کمیاب» در فضای سبز تالار همگی از زیبایی‌های شگفت‌انگیز قلعه والی هستند.
قلعه والی بر اثر صدماتی که در جنگ تحمیلی بین ایران و عراق بر آن وارد شد رو به تخریب رفت، اما در سال 1367 با کمک سازمان میراث فرهنگی بازسازی شد. با وجود بازسازی هنوز بافت سنتی آن بر اساس معماری همان دوره باقی مانده است و این از امتیازات ویژه قلعه والی از زیباترین قلعه های ایران به شمار می‌آید.
10. قلعه ایرج
- واقع در: تهران / شهرستان پیشوا
- به‌جا مانده از: دوره ساسانیان
قلعه ایرج جزء بزرگترین قلعه های ایران است که از خشت خام درست شده و در جهان بی‌همتاست. ژان دیولافوا باستان‌شناس معروف اروپایی در مورد قلعه ایرج یکی از قلعه های تهران تحقیقات زیادی کرده است. او می‌گوید:
این قلعه خشتی ارزش تاریخی زیادی دارد و در دنیا قابل مقایسه با قلعه دیگری نیست.
باستان‌شناسان با توجه به ظروف سفالی به دست آمده از دوره ساسانیان، قلعه ایرج از قلعه های معروف ایران را به دوره ساسانی نسبت می‌دهند. این قلعه در استان تهران، شهرستان پیشوا و در مجاورت روستای عسگرآباد واقع شده است. در سال 1382 این قلعه تاریخی به ثبت آثار ملی ایران رسیده و از آن با عنوان قلعه باستانی ارزشمند یاد می‌شود.
با وجود اینکه این قلعه از خشت و آجر ساخته شده، اما می‌توان آن را یکی از مستحکم‌ترین قلعه های ایران دانست. قلعه ایرج بسیار بزرگ و وسیع بود. حدود 50000 سرباز در آن اسکان داشتند. اما امروزه بخش‌های زیادی از آن با گذر زمان فرو ریخته و یا فرسوده شده است. البته کم‌کاری در نگهداری از آن و تخریب بخش‌های زیادی از قلعه ایرج به دلیل حفاری و عریض کردن جاده، از دلایل مهم تخریب این قلعه تاریخی به شمار می‌آید.
11. قلعه فلک الافلاک
- واقع در: استان لرستان / شهرستان خرم آباد
- به‌جا مانده از: دوره ساسانیان
فلک الافلاک یکی از معروف ترین قلعه های ایران است. زیبایی و چشم‌نوازی این قلعه شهرت جهانی دارد. قلعه فلک الافلاک در بالای تپه‌ای ساخته شده که تمام شهر خرم آباد قابل مشاهده است. نام دیگر این قله دوازده برجی بوده و به دژ شاپورخواست هم شهرت دارد. فلک الافلاک یکی از قلعه های ایران است که بسیار ارزشمند بوده و قدمت تاریخی آن به دوره ساسانی برمی‌گردد.
در ابتدا ساسانیان شهر شاپورخواست را بنا کردند که در گذر زمان از بین رفت و خرم آباد امروزی شکل گرفت. براساس تحقیقات انجام شده می‌توان گفت که قلعه فلک الافلاک کاربرد نظامی داشته و آن زمان به قلعه شاپورخواست شهره بود. قلعه فلک الافلاک امروزه به موزه مردم‌شناسی تبدیل شده است. برای بازدید مردم از این موزه بازسازی زیادی در نمای بیرونی و داخلی آن انجام شد. همچنین مرمت اشیا تاریخی، آزمایشگاه مختص مرمت، موزه‌های باستان‌شناسی، غرفه‌های فروش آثار هنری و فرهنگی و چای‌خانه سنتی در آن ایجاد شد.
12. قلعه راین
- واقع در: کرمان
- به‌جا مانده از: دوره ساسانیان
یکی از قلعه های ایران قلعه راین است که آن را با نام ارگ راین هم می‌شناسند. این قلعه یکی از قلعه‌های خشتی جهان محسوب می‌شود. قدمت آن به دوره ساسانیان برگشته و در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. قلعه راین از نظر مقیاس از ارگ بم کوچک‌تر است، اما ارزش تاریخی و سبک معماری خاص آن باعث شده تا همه ساله گردشگران داخلی و خارجی زیادی برای تماشای آن به کرمان سفر کنند.
شکل ظاهری قلعه مستطیل بوده و اطراف آن با دو برج بزرگ پوشیده شده است. این قلعه به زیبایی و با وسواس زیادی ساخته شده و به همین دلیل می‌توان گفت برای اسکان پادشاه در نظر گرفته شده بود. وجود بخش‌های حاکم‌نشین، عامه‌نشین و اعیان‌نشین می‌تواند به خوبی این نظریه را تایید کند. همچنین اطراف قلعه را دیواری بلند با ارتفاع 10 متر پوشانده تا قلعه در امنیت کامل باشد.
جمع بندی
ایران همیشه در طول تاریخ مورد حمله و هجوم دشمنان زیادی بوده است. به همین دلیل قلعه‌های زیادی در سراسر کشورمان با عظمت و شکوه خاصی ساخته شده‌اند. ساخت این قلعه‌ها باعث می‌شد تا از نظر دفاعی قدرتمند باشیم. در این مقاله 12 قلعه از قلعه های معروف ایران را معرفی کردیم. شما از کدام قلعه بازدید داشته‌اید؟ نظرات خود را در قسمت دیدگاه‌های پلازا بنویسید.