بیماری فلج مغزی یکی از شایع‌ترین ناتوانی‌های جسمی در دوران کودکی است. در این مقاله قصد داریم همه آن چیزی که باید درباره بیماری فلج مغزی بدانید را به شما توضیح دهیم.
بیماری فلج مغزی (Cerebral palsy) یا به اختصار CP به گروهی از اختلالات اشاره دارد که بر حرکت و هماهنگی ماهیچه‌های بدن تاثیر می‌گذارد. این اختلال در بسیاری از موارد معمولا بینایی، شنوایی و احساس فرد مبتلا را تحت تاثیر قرار می‌دهد. کلمه «مغزی» به معنای ارتباط با مغز و کلمه «فلج» نیز به معنای ضعف یا مشکل در حرکت بدن است. بیماری فلج مغزی یکی از شایع‌ترین علل ناتوانی حرکتی در دوران کودکی است.
بر اساس آمار گزارش شده از مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، از هر 1000 کودک در سراسر جهان حداقل 1 الی 4 کودک به این بیماری مبتلا می‌شوند. در حال حاضر 17 میلیون نفر در سراسر جهان به اختلال فلج مغزی مبتلا هستند. فلج مغزی نوعی بیماری مادام‌العمر است که برای همیشه با فرد باقی می‌ماند. بروز این اختلال ناشی از مشکلی در مغز است که قبل، حین و یا پس از تولد آشکار می‌شود. علائم فلج مغزی معمولا پس از تولد نوزاد چندان هویدا نیست، اما نشانه‌های آن اغلب از 2 سالگی به بعد قابل تشخیص است. در ادامه این مقاله بیماری فلج مغزی را با شرح جزئیات بیشتر مورد بررسی قرار می‌دهیم. با ما همراه باشید.
آنچه در ادامه می‌خوانید:
- بیماری فلج مغزی چیست؟
- انواع بیماری فلج مغزی
- نشانه های فلج مغزی
- دلایل ابتلا به بیماری فلج مغزی
- چه افرادی ممکن است به فلج مغزی مبتلا شوند؟
- روش های درمانی اختلال فلج مغزی
بیماری فلج مغزی چیست؟
بیماری فلج مغزی (CP) گروهی از اختلالات حرکتی دائمی است که در اوایل کودکی ظاهر می‌شود. علائم و نشانه‌های این بیماری در بین افراد و با گذشت زمان متفاوت است، اما علائم اصلی آن شامل عدم هماهنگی اعضای بدن، عضلات ضعیف و لرزش است. افراد مبتلا به فلج مغزی همچنین ممکن است در بینایی، شنوایی، بلع و صحبت کردن نیز دچار برخی مشکلات شوند. کودکانی که CP دارند معمولا مانند کودکان هم سن خود فعالیت و جنب و جوش ندارند.
علائم این بیماری در سال‌های اول زندگی آشکار می‌شوند، اما خوشبختانه با گذشت زمان بدتر نمی‌شوند. فلج مغزی در اثر رشد غیرطبیعی یا آسیب به قسمت‌هایی از مغز ایجاد می‌شود که وظیفه کنترل حرکت، حفظ تعادل و وضعیت بدن را بر عهده دارند. این اختلال بیشتر اوقات در دوران بارداری رخ می‌دهد، اما ممکن است در زایمان یا اندکی پس از تولد نیز بروز پیدا کند.
برخی محققان به این نتیجه رسیده‌اند که حدود 2٪ از موارد ابتلا به CP ناشی از یک علت ژنتیکی و ارثی است. اختلال فلج مغزی از طریق ایمن‌سازی مادر و تلاش برای جلوگیری از آسیب دیدن سر کودکان، تا حدی قابل پیشگیری است. CP رایج‌ترین اختلال حرکتی در کودکان محسوب می‌شود. بیماری فلج مغزی در طول تاریخ به ثبت رسیده و اولین توصیفات آن نیز در آثار بقراط در قرن پنجم پیش از میلاد نوشته شده است.
انواع بیماری فلج مغزی
انواع مختلفی از CP وجود دارد که بر قسمت‌های مختلف مغز تاثیر می‌گذارد. هر نوع از CP باعث ایجاد اختلالات حرکتی خاص می‌شود.
فلج مغزی اسپاستیک (Spastic)
فلج اسپاستیک شایع‌ترین نوع CP است که 80٪ افرادی که فلج مغزی دارند معمولا به این نوع CP مبتلا می‌شوند. در فلج اسپاستیک، ماهیچه‌های بدن فرد بسیار سفت شده و راه رفتن برای وی دشوار است. بسیاری از افراد مبتلا به CP اسپاستیک دارای ناهنجاری‌های راه رفتن هستند و نمی‌توانند تعادل خود را حفظ کنند. این علائم می‌تواند بر کل بدن و یا فقط یک طرف بدن فرد تاثیر بگذارند.
فلج مغزی دیس کینتیک (Dyskinetic)
افراد مبتلا به فلج مغزی دیس کینتیک در کنترل حرکات بدن خود مشکل دارند. این اختلال باعث حرکات غیر ارادی و غیر طبیعی در بازوها، پاها و دست‌ها می‌شود. در برخی موارد، صورت و زبان فرد نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد. حرکات بدن می‌تواند کند و یا سریع باشد. این نوع فلج مغزی معمولا راه رفتن، نشستن، بلعیدن یا صحبت کردن را برای فرد مبتلا دشوار می‌سازد.
فلج مغزی هیپوتونیک (Hypotonic)
افراد مبتلا به فلج هیپوتونیک، عضلات نرمی دارند که این امر موجب می‌شود به راحتی نتوانند راه بروند. کودکان مبتلا با این نوع CP اغلب کنترل کمی بر روی سر خود دارند و ممکن است در تنفس نیز مشکل داشته باشند. این کودکان با بزرگتر شدن به علت ضعیف بودن ماهیچه‌ها و عضلاتشان ممکن است در نشستن، صحبت کردن و راه رفتن نیز دچار مشکل شوند.
فلج مغزی آتاکسیک (Ataxic)
فلج مغزی آتاکسیک، نادرترین نوع CP است که علائم آن شامل حرکات غیرارادی ماهیچه‌ها و عدم هماهنگی میان عضلات بدن است. افراد مبتلا به این نوع CP معمولا در حفظ تعادل خود مشکل دارند و در راه رفتن و در انجام برخی حرکات مانند گرفتن اشیاء و نوشتن نیز دچار مشکل می‌شوند.
فلج مغزی مختلط (Mixed)
برخی افراد نیز ترکیبی از علائم انواع مختلف CP را دارند که به آن فلج مغزی مختلط گفته می‌شود. افراد مبتلا به این نوع CP معمولا علائم فلج اسپاستیک و دیس کینتیک را با یکدیگر تجربه می‌کنند.
نشانه های فلج مغزی
علائم CP در افراد مختلف از خفیف تا شدید، متغیر است. برخی از افراد مبتلا به فلج مغزی در راه رفتن و نشستن دچار مشکل می‌شوند و سایر افراد نیز ممکن است در گرفتن اشیاء مشکل داشته باشند. علائم این اختلال با توجه به بخشی از مغز که تحت تأثیر قرار گرفته است معمولا با یکدیگر تفاوت دارند.
برخی از علائم متداول اختلال فلج مغزی عبارتند از:
- تاخیر در رسیدن به نقاط عطف مهارت‌های حرکتی مانند غلتیدن، نشستن و راه رفتن
- تغییراتی در حالت عضلات، مانند بیش از حد ضعیف و یا خیلی سفت
- تاخیر در شروع گفتار در کودکی و مشکل در صحبت کردن
- آتاکسی (Ataxia) یا عدم هماهنگی حرکات عضلات
- لرزش یا حرکات غیر ارادی
- مشکلات بلع
- مشکلات عصبی مانند تشنج، ناتوانی ذهنی و نابینایی
اغلب کودکانی که با CP به دنیا می‌آیند معمولا تا چندین ماه اول تولد هیچ علائمی ندراند؛ اما نشانه‌های بیماری در سنین 3 الی 4 سالگی بروز پیدا می‌کنند. اگر گمان می‌کنید که فرزند شما مبتلا به CP است، حتما با پزشک متخصص مشورت کنید. تشخیص زودرس و درمان این اختلال بسیار مهم است.
دلایل ابتلا به بیماری فلج مغزی
رشد غیر طبیعی مغز یا صدمه به مغز می‌تواند باعث بروز CP شود. این آسیب بر بخشی از مغز که حرکت، هماهنگی و وضعیت بدن را کنترل می‌کند، تأثیر بسزایی می‌گذارد. آسیب مغزی معمولا پیش از تولد رخ می‌دهد، اما می‌تواند در بدو تولد و یا سال‌های اول زندگی نیز اتفاق بیفتد. در بیشتر موارد، علت دقیق بیماری فلج مغزی مشخص نیست.
برخی از دلایل احتمالی ابتلا به فلج مغزی عبارتند از:
- آسفیکسی نوزادی (Asphyxia neonatorum) یا کمبود اکسیژن رسانی به مغز در هنگام زایمان
- جهش‌های ژنی که منجر به رشد غیر طبیعی مغز می‌شوند
- زردی شدید در نوزادی
- عفونت‌های مادر مانند سرخک و سرخچه
- عفونت‌های مغزی مانند انسفالیت (Encephalitis) و مننژیت (Meningitis)
- خونریزی داخل جمجمه یا خونریزی به مغز
- آسیب به سر در اثر تصادف رانندگی و یا سقوط
چه افرادی ممکن است به فلج مغزی مبتلا شوند؟
فاکتورهای خاصی نوزادان را در معرض خطر ابتلا به CP قرار می‌دهند. برخی از فاکتورها عبارتند از:
- تولد زودرس
- وزن کم در هنگام تولد
- دوقلو یا سه قلو بودن
- نمره آپگار پایین (Apgar score) که برای ارزیابی سلامت جسمی نوزادان در بدو تولد استفاده می‌شود
- زایمان بریچ (Breech birth)، هنگامی که نوزاد با پا یا باسن به دنیا می‌آید
- ناسازگاری‌های ارهاش (Rh incompatibility- نوعی آنتی ژن) که هنگامی رخ می‌دهد که نوع Rh خون مادر با نوع Rh خون کودک ناسازگار باشد
- قرار گرفتن مادر باردار در معرض مواد سمی مانند متیل جیوه
روش های درمانی اختلال فلج مغزی
هدف از درمان بیماری فلج مغزی معمولا بهبود برخی محدودیت‌ها و جلوگیری از پیشرفت علائم بیماری است. درمان CP شامل موارد زیر است.
درمان های کمکی
- استفاده از عینک
- استفاده از سمعک
- استفاده از وسایل کمکی برای راه رفتن
- استفاده از آتل و یا کمربندهای طبی
- استفاده از ویلچر
درمان های دارویی
داروهای ضد تشنج دهانی و شل کننده‌های عضلانی معمولا به عنوان درمان‌های اولیه برای CP مورد استفاده قرار می‌گیرند. پزشک معالج همچنین ممکن است داروهای زیر را نیز تجویز کند:
- دیازپام (با نام تجاری Valium)
- دانترولن (Dantrium)
- باکلوفن (Baclofen)
- تیزانیدین (با نام تجاری Zanaflex)
عمل جراحی
عمل جراحی ارتوپدی در برخی موارد حاد ممکن است برای تسکین درد و بهبود وضعیت تحرک فرد و همچنین برای شل شدن عضلات سفت و محکم یا به اصطلاح ناهنجاری‌های استخوانی ناشی از اسپاسم مورد استفاده قرار گیرد.
عمل جراحی (SDR) نیز ممکن است به عنوان آخرین راه حل برای کاهش درد مزمن یا اسپاسم برای افراد مبتلا به بیماری فلج مغزی توصیه شود. این عمل جراحی شامل برداشتن اعصاب موجود در نزدیکی پایه ستون فقرات است.
سایر شیوه‌های درمانی بیماری فلج مغزی نیز شامل موارد زیر است:
- گفتار درمانی
- فیزیوتراپی
- کار درمانی
- بازی درمانی
- مشاوره یا روان درمانی
- مشاوره خدمات اجتماعی
ما در این مقاله بیماری فلج مغزی (CP) را به طور کامل مورد بررسی قرار دادیم. همانطور که خواندید بیماری فلج مغزی، گروهی از اختلالات حرکتی دائمی است که در اوایل کودکی ظاهر می‌شود. علائم و نشانه‌های CP در میان افراد و با گذشت زمان متفاوت است، اما علائم اصلی آن در سن 3 یا 4 سالگی بروز پیدا می‌کنند. CP دارای انواع مختلفی است و علائم این بیماری در هر نوع از آن متفاوت است. برخی محققان علت ابتلا به بیماری فلج مغزی را عامل ژن و وراثت در نظر می‌گیرند، اما عوامل دیگر نیز در ابتلا به این بیماری دخیل هستند.