یک سال پس از استاد! زندگینامه محمدرضا شجریان در اولین سالگرد درگذشت

یکسال از درگذشت خسرو آواز ایران گذشت. استاد محمدرضا شجریان در 17 مهرماه 1399 پس از تحمل حدود 15 سال درد بخاطر سرطان کلیه، در سن 80 سالگی درگذشت. حالا در روز سالگرد استاد شجریان نگاهی به کارنامه هنری و زندگی شخصی این هنرمند می‌اندازیم.

استاد محمدرضا شجریان خواننده، موسیقی‌دان و آهنگساز مشهور کشورمان بود که به واسطه صدای گرم و دلنشین‌شان یکی از محبوب‌ترین چهره‌های هنری در عرصه موسیقی بودند. محمدرضا شجریان علاوه بر فعالیت‌های مربوط به موسیقی و خوانندگی، به تلاوت قرآن نیز پرداخت که معروف‌ترین و البته محبوب‌ترین اثر ایشان در این حوزه دعای ربنای ماه رمضان است که به عنوان یک اثر ملی توسط سازمان میراث فرهنگی ثبت شده است. استاد شجریان در سال 2010 نیز توسط رادیوی عمومی ملی آمریکا به عنوان یکی از 50 صدای برتر دنیا معرفی گردید و در طول عمر پربار خود، جوایز فراوانی را در سطح داخلی و بین‌المللی کسب کرد. در ادامه این مقاله به بیوگرافی استاد محمدرضا شجریان خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.

بیوگرافی محمدرضا شجریان

محمدرضا شجریان در تاریخ 1 مهر 1319 در مشهد متولد شد. وی از بزرگان آواز و موسیقی سنتی ایرانی بود و  در طول عمر خود آثار ماندگاری را خلق کرد.

دوره کودکی و نوجوانی

ایشان از کودکی به موسیقی و خوانندگی علاقه بسیاری داشتند و همیشه در خلوت خود آواز می‌خواندند. پدر استاد شجریان (مهدی شجریان) قاری قرآن بود و به همین دلیل از همان کودکی نزد پدر خود به آموزش تلاوت قرآن پرداخت و از سن 9 سالگی شروع به تلاوت قرآن کرد. در سال 1331 نیز صدای استاد برای نخستین بار از رادیو خراسان پخش شد و یک سال بعد در محافل اجتماعی، سیاسی و مذهبی شهر مشهد به تلاوت قرآن ادامه داد.

وی در سال 1332 در دبیرستان شاهرضا تحصیلات خود را ادامه داد و به عنوان شاگرد ممتاز انتخاب شد و در همین سن نیز در مسابقات فوتبال مدارس شرکت می‌کرد و در سال 1334 موفق شد به تیم فوتبال دانش‌آموزی استانی راه پیدا کند. در سال 1336 برای ادامه تحصیلات خود به دانشسرای مقدماتی مشهد رفت و در آنجا بود که برای اولین بار با یک مربی موسیقی آشنا شد و از همان جا کار موسیقی را به طور جدی و پیگیر دنبال کرد و به آموزش ساز سنتور پرداخت. وی پس از اخذ دیپلم از دانشسرای عالی، در آموزش و پرورش استخدام و مشغول تدریس شد.

زندگی خانوادگی و فرزندان

محمدرضا شجریان در سال 1340 و در سن 21 سالگی زمانی که معلم بود با همسر اول خود فرخنده گل افشان که او نیز معلم بود ازدواج کرد و حاصل این ازدواج سه دختر به نام‌های راحله، افسانه و مژگان و یک پسر به نام همایون است. این زوج پس از 31 سال زندگی مشترک در سال 1371 از یکدیگر جدا شدند. در عکس زیر تصویر همایون شجریان را به همراه مادرش مشاهده می‌کنید.

محمدرضا شجریان پس از جدایی از همسر خود کمی بعد و در سن 53 سالگی با همسر دوم خود کتایون خوانساری در پاریس ازدواج کرد. این زوج 27 سال فاصله سنی داشتند و خانم خوانساری در سن 26 سالگی با استاد شجریان ازدواج کرد و حاصل این ازدواج پسری به نام رایان است که در سال 1376 در کانادا به دنیا آمد. نکته جالبی که درباره ازدواج دوم استاد شجریان وجود دارد این است که او با خواهر خانم پسر خود همایون ازدواج کرده بود.

از میان فرزندان محمدرضا شجریان تنها دخترش مژگان و پسرش همایون حرفه پدر را در پیش گرفتند. مژگان شجریان نوازنده سه تار است و همایون شجریان نیز خواننده است و مانند پدر خود صدای گرم و دلنشینی دارد.

بیماری محمدرضا شجریان

محمدرضا شجریان اسطوره موسیقی ایران و استاد آواز به مدت 15 سال به سرطان کلیه مبتلا بود.اخیرا بیماری شجریان وارد فاز جدیدی شد و سرطان کلیه چپ او دچار متاستاز شده بود. استاد شجریان با روش‌هایی چون پرتودرمانی و شیمی درمانی در طی این سال‌ها با این بیماری دست و پنجه نرم کرد. مراحل درمان استاد شجریان تاکنون هم در خارج از کشور و هم در داخل کشور انجام شد.استاد شجریان چندین بار در بیمارستان جم، تحت نظر قرار گرفته و وضعیت جسمانی او در این مراحل گاهی با بحران مواجه بوده است. در مرداد ماه امسال، استاد شجریان به دلیل وخیم شدن وضعیت جسمانی به بیمارستان منتقل شدند که بعد از چند روز بهبود پیدا کردند.

در تاریخ 14 مهر 1399 خبری مبنی بر بستری شدن مجدد استاد شجریان در بیمارستان جم منتشر شد. با انتشار این خبر بسیاری از دوستداران محمدرضا شجریان نگرانی و ناراحتی خود را از وضعیت جسمانی استاد، ابراز کرده و امیدوار بودند که ایشان به زودی سلامت خود را به دست آورند.

همایون شجریان در اطلاعیه‌ای اعلام کرد سنگ مزار استاد محمدرضا شجریان روز 10 دی ماه 1399 بر آرامگاه ایشان نصب شد. روی این سنگ دستخطی از استاد حک شده که نوشته «خاک پای مردم ایران». این سنگ مزار توسط استاد غلامحسین امیرخانی از هنرمندان برجسته ایرانی طراحی شده است.

کارنامه هنری استاد محمدرضا شجریان

‌ محمدرضا شجریان پس از فعالیت در رادیو و تلاوت قرآن، فعالیت‌های هنری خود را به طور جدی آغاز کرد. وی پس از تشکیل خانواده در سال 1346 به تهران رفت و در کلاس‌های موسیقی استاد اسماعیل مهرتاش شرکت کرد. او در سال 1344 شروع به یادگیری خوشنویسی و خط نستعلیق کرد و در حال حاضر نیز دارای درجه ممتاز در خوشنویسی و خط نستعلیق است. محمدرضا شجریان در سال 1389 آثار خطاطی خود را در یک نمایشگاه در معرض عموم به نمایش گذاشت.

قبل از انقلاب

شجریان در سال 1350 به دلیل عقاید مذهبی و مخالفت‌های پدرش مجبور شد تا با نام مستعار «سیاوش بیدگانی» فعالیت حرفه‌ای خود در رادیو را شروع کند. پدر استاد شجریان دوست داشتند تا مردم خانواده او را به عنوان چهره‌های مذهبی بشناسند و به همین دلیل با فعالیت‌های هنری و خوانندگی او مخالف بودند. استاد شجریان به مدت 4 سال با نام مستعار در رادیو آواز خواند، اما پس از آن سرانجام پدر ایشان رضایت دادند تا با نام اصلی خود به فعالیت هنری‌اش در رادیو ادامه دهد.

محمدرضا شجریان در همین سال با استاد فرامرز پایور (آهنگساز و موسیقی‌دان) آشنا شد و شروع به یادگیری سنتور و آواز کرد. چندی بعد نیز با شاعر بزرگ هوشنگ ابتهاج آشنا شده و در برنامه گل‌های تازه رادیو با او همکار می‌شود.

استاد شجریان در سال 1352 در محضر استاد عبدالله دوامی شروع به فراگیری کلیه ردیف‌های موسیقی و شیوه‌های تصنیف‌خوانی کرد. در همین سال به همراهی گروهی از هنرمندان چون محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ‌فر، حسین علیزاده، جلال ذوالفنون و داوود گنجه‌ای، مرکز اشاعه موسیقی را به سرپرستی استاد داریوش صفوت بنا کردند.

در سال 1354 شروع به تدریس هنرجویان در رشته آواز در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران کرد و در سال 1358 نیز با تعطیل شدن این رشته، کار تدریس موسیقی را کنار گذاشت. وی در سال 1357 به همراه هوشنگ ابتهاج و برخی هنرمندان به دلیل مسائل اخلاقی و پخش موسیقی‌های نامناسب از رادیو کناره‌گیری کرد. شجریان در سال 1356 در مسابقات تلاوت قرآن کشوری توانست رتبه اول را به دست آورد.

شجریان پس از جدایی از رادیو به همراه محمدرضا لطفی، انجمن موسیقی چاووش که یک کانون فرهنگی و هنری بود را راه‌اندازی کردند و در آن زمان به اتفاق شهرام ناظری (خواننده و موسیقی‌دان) در چندین آلبوم تولید شده در انجمن چاووش، کار آوازخوانی را شروع کردند که محتوای اکثر ترانه‌های آنان در آن زمان، انقلاب و میهن‌پرستی بود.

بعد از انقلاب

در سال 1358 استاد شجریان در حال آموزش ربنا به دو تن از شاگردان خود بود و قصد انتشار این اثر را در رادیو و تلویزیون نداشت، اما چندی بعد ایشان ربنا را در استودیو ضبط کردند و یک روز پیش از شروع ماه مبارک رمضان آن را به صدا و سیما تحویل دادند. ربنای استاد شجریان به مدت سی سال در هنگام اذان از تلویزیون پخش می‌شد و با استقبال گسترده مردم روبه‌رو شد؛ اما چندین سال است که دیگر ربنای ایشان از رسانه ملی پخش نمی‌شود.

شجریان در دهه 1360 نیز با پرویز مشکاتیان (آهنگساز، موسیقی‌دان و نوازنده) همکاری کرد و این دو توانستند در طول مدت همکاری با یکدیگر چندین آلبوم موسیقی مانند بیداد، سرّ عشق، گنبد مینا، جان عشاق و … را منتشر کنند. در این میان نیز به همراه گروه موسیقی سنتی عارف، کنسرت‌هایی را در خارج از کشور برگزار کرد.

محمدرضا شجریان در سال 1371 آلبوم موسیقی «آسمان عشق» را منتشر کرد و در سال 1374 نیز آلبوم «یاد ایام» را با همکاری پسر خود همایون شجریان به بازار عرضه کرد. دهه 60 و 70 زمان اوج فعالیت‌های هنری ایشان بود و در این سال‌ها آلبوم‌های موسیقی زیادی را با همکاری اساتید بزرگ و مطرح موسیقی منتشر کرد. جدیدترین آلبوم استاد شجریان در سال 98 و با عنوان خراسانیات منتشر شد. در ادامه به معرفی آلبوم‌های استاد شجریان و سال انتشار آن‌ها خواهیم پرداخت.

آلبوم‌های محمدرضا شجریان

دهه 50

• 1350 : بی تو
• 1351 : گل‌ها
• 1352 : جان شیدا
• 1353 : جان جانان
• 1354 : راست پنجگاه و نای دل
• 1355 : پاریس و رباعیات خیام
• 1356 : طلوع محمد
• 1357 : چاووش 2
• 1358 : چاووش 6، چاووش 9،راز دل،به یاد پدر،چاووش 7
• 1359 : انتظار دل، عشق داند

دهه 60

• 1360 :سپیده، بهار
• 1361 : به یاد پدر، سرعشق، بهترین‌ها 1، بهترین‌ها 2
• 1363: پیوند مهر، سخن عشق، همایون مثنوی
• 1364 : بیداد، آستان جانان،
• 1365 : نوا
• 1367 : ساز قصه‌گو و کنسرت بزرگداشت حافظ، دستان
• 1368 : دود عود، دیلمان
• 1369 : دل مجنون

دهه 70

• 1370 : سروچمان
• 1371 : یاد ایام، بهار دلکش،
• 1372 : چشمه نوش
• 1373 : بهاریه، قاصدک
• 1374: جان عشاق و گنبد مینا
• 1375 : رسوای دل، در خیال
• 1376 : معمای هستی، شب وصل، خزان، شب،سکوت،کویر
• 1377 : آهنگ وفا،آرام جان
• 1378 : بوی باران
• 1379 : زمستان است

دهه 80

• 1381 : بی تو به سر نمی‌شود
• 1382 : دلشدگان، فریاد
• 1384 : گلبانگ شجریان(بت چین)، گلبانگ شجریان (دولت عشق)
• 1385 : سرود مهر، ساز خاموش
• 1386 : جام تهی، غوغای عشقبازان
• 1387 : آه باران
• 1388 : رندان مست، مثنوی خوانی 3

دهه 90

• 1390 : مرغ خوشخوان
• 1392 : رنگهای تعالی
• 1394 : هست شب
• 1395 : طریق عشق
• 1398 : خراسانیات، آهنگ‌های طلایی

جوایز و افتخارات محمدرضا شجریان

استاد شجریان در طول فعالیت‌های هنری و آوازخوانی خود موفق به کسب جوایز داخلی و بین‌المللی فراوانی شد. در این بخش به چندی از جوایز و افتخارات ایشان اشاره خواهیم کرد.

• محمدرضا شجریان در سال 1378 توانست جایزه پیکاسو و دیپلم افتخار را از سوی سازمان یونسکو دریافت کند. وی به خاطر آلبوم‌های موسیقی «بی تو به سر نمی‌شود» و «فریاد» برای دریافت جایزه گرمی نیز نامزد شد.
• در سال 1389 در دانشگاه استنفورد آمریکا توانست سومین جایزه بیتا را در مراسم سومین سال بزرگداشت ادب و هنر پارسی برای خود کند.
• در سال 1393 در سفارت فرانسه واقع در تهران، نشان شوالیه را از سفیر فرانسه دریافت کرد و نام خود را در فهرست افرادی که توانسته‌اند این جایزه ویژه را از دولت فرانسه کسب کنند به ثبت رساند.
• در سال 1396 در جشنواره «هنر برای صلح» نیز نشان عالی این برنامه به محمدرضا شجریان اهدا گردید.
• در فروردین سال 1398، بلوار فلامک جنوبی و شمالی در منطقه دو تهران را به نام «محمدرضا شجریان» تغییر دادند.
• در سال 1398 جایزه ویژه خداوندگار موسیقی در جشنواره موسیقی بنیاد آقاخان به استاد شجریان اهدا شد.

بیماری استاد محمدرضا شجریان

متاسفانه استاد محمدرضا شجریان چندین سال بود که درگیر بیماری سرطان شده و  تحت درمان قرار گرفته بود. در سال 1395 ویدئویی برای تبریک سال نو از محمدرضا شجریان منتشر شد و او در طول این ویدئو با موهای تراشیده شده و ظاهری متفاوت، به بیماری خود اشاره کرد. استاد در طول دوره درمان بیماری خود چندین بار در بیمارستان بستری شدند.

اخیرا نیز شایعاتی مبنی بر فوت استاد شجریان منتشر شد و این امر باعث شد تا بسیاری از هواداران ایشان در جلوی بیمارستان تجمع کنند و جویای احوال وی شوند. دختر استاد خود شخصا با مردم نگرانی که جلوی درب بیمارستان تجمع کردند، صحبت کرده و گفتند خوشبختانه استاد زنده هستند و تحت مراقبت‌های ویژه‌اند. در همین حال، همایون شجریان نیز با انتشار پستی در صفحه اینستاگرام خود، شایعه فوت پدرش را تکذیب کرد و از مردم خواست تا به این شایعات بی‌اساس توجه نکنند و به آن‌ها دامن نزنند.

دوشنبه، 14 مهر ماه 1399 بیمارستان جم تهران با انتشار اطلاعیه‌ای خبر بستری شدن مجدد استاد محمدرضا شجریان در بیمارستان را تائید کرد. در اطلاعیه این بیمارستان آمده:

در راستای اطلاع رسانی به مردم هنردوست و هم میهنان عزیز به استحضار می‌رساند، استاد عزیزمان دیروز عصر با شرایط عمومی، قلبی و ریوی _ تنفسی ناپایدار و افت سطح هوشیاری، افت فشارخون و پلاکت در بخش مراقبتهای ویژه بستری شدند، با توجه به شرایط ناپایدار بالینی از ملت عزیز خواهشمندیم از درگاه خداوند متعال برای اسطوره آواز ایران، سلامتی و بهبودی مسائلت نمایند.

درگذشت استاد محمدرضا شجریان

استاد محمدرضا شجریان، خسروی آواز ایران، سرانجام  پس از حدود 15 سال دست و پنجه نرم کردن با بیماری سرطان، روز پنج‌شنبه 17 مهرماه سال 1399، مصادف با اربعین حسینی، چشم از جهان فرو بست.

استاد محمدرضا شجریان که مدتی زیادی درگیر بیماری سرطان کلیه بود، در اواخر عمر خود بارها برای مداوا تحت نظر پزشکان خارج و داخل کشور قرار گرفت. ساعاتی پیش، فرزند ایشان، همایون شجریان در پست اینستاگرام خود خبر درگذشت پدرش را تایید کرد. استاد شجریان به دلیل افت فشار خون و عفونت شدید کیسه صفرا، دوشنبه 17 مهر 99، به بیمارستان جم منتقل شده و سپس به کما رفت. متاسفانه پزشکان علی‌رغم تلاش‌های بسیار، موفق به احیای ایشان نشدند.

خانواده شجریان اعلام کردند که پیکر استاد بنا به وصیت خود ایشان در مشهد و منطقه توس، در کنار مزار ابوالقاسم فردوسی و مهدی اخوان ثالث به خاک سپرده می‌شود. پیکر محمدرضا شجریان برای تطهیر و آماده سازی ابتدا به بهشت زهرای تهران منتقل شده و پس از اقامه نماز، به مشهد منتقل خواهد شد.

سوالات متداول

سخن پایانی

ما در این مقاله مروری بر بیوگرافی استاد محمدرضا شجریان و آثار هنری ایشان داشتیم. این هنرمند بدون شک یکی از اسطوره‌های تکرار نشدنی موسیقی سنتی محسوب می‌شود و دعای ربنای او در یاد و خاطر تمام ایرانیان نقش بسته است. استاد شجریان در طول فعالیت هنری خود در عرصه موسیقی موفق به کسب جوایز بسیاری شد و آلبوم‌های بی‌نظیری را نیز منتشر کرد. آیا شما نیز از جمله دوستداران استاد شجریان هستید؟ با کدام آلبوم و یا ترانه محمدرضا شجریان را بیشتر از دیگر آثار او دوست دارید؟ نظرات خود را در کادر پایین با ما به اشتراک بگذارید.