بیماری اسکیزوفرنی نوعی اختلال روانی است که اغلب در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی بروز پیدا می‌کند. در ادامه این مقاله، علائم و دلایل ابتلا به بیماری اسکیزوفرنی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
بیماری اسکیزوفرنی (Schizophrenia) یک اختلال روانی جدی است که در توانایی فرد در تفکر، مدیریت احساسات، تصمیم‌گیری و ارتباط با دیگران مشکل ایجاد می‌کند. اسکیزوفرنی یک بیماری پزشکی پیچیده و طولانی مدت است و اندازه‌گیری شیوع دقیق آن کمی دشوار است، اما برآوردها نشان می‌دهند که بین 0.25 تا 0.64 از بزرگسالان ایالات متحده به این بیماری مبتلا هستند. اگرچه بیماری اسکیزوفرنی در هر سنی ممکن است رخ دهد، اما میانگین سنی شروع آن برای آقایان در اواخر دهه 20 سالگی و برای خانم‌ها از 20 تا 30 سالگی است. تشخیص اسکیزوفرنی در فرد کمتر از 12 سال یا بالاتر از 40 سال رایج نیست و افراد در این سن و سال کمتر به این بیماری مبتلا می‌شوند. بیماری اسکیزوفرنی پایان زندگی نیست و با وجود آن نیز می‌توان به زندگی ادامه داد.
پزشکان اغلب اسکیزوفرنی را نوعی روان‌پریشی توصیف می‌کنند و این بدان معنا است که امکان دارد فرد مبتلا، همیشه نتواند افکار و عقاید خود را از واقعیت متمایز کند. هنگامی که یک فرد به بیماری اسکیزوفرنی مبتلا می‌شود، اغلب متوهم و بدبین است، نمی‌تواند تمرکز کند، نسبت به همه چیز بدبین است و هیچ انگیزه‌ای ندارد. با این وجود، با درمان این بیماری می‌توان بیشتر علائم آن را تا حد زیادی کنترل و متوقف کرد. در حالی که درمانی برای اسکیزوفرنی وجود ندارد، اما تحقیقات اخیر منجر به درمان‌های جدیدتر و ایمن‌تری برای این بیماری شده‌اند. کارشناسان همچنین با مطالعه ژنتیک، انجام تحقیقات رفتاری و استفاده از تصویربرداری پیشرفته برای کشف ساختار و عملکرد مغز، در حال کشف علل این بیماری هستند و این رویکردها، نوید درمان جدید و مؤثرتری را برای اسکیزوفرنی می‌دهند. در ادامه این مقاله بیماری اسکیزوفرنی را به طور دقیق‌تر مورد بررسی قرار می‌دهیم.
آنچه در ادامه می‌خوانید:
- بیماری اسکیزوفرنی چیست؟
- علائم اسکیزوفرنی
- دلایل ابتلا به بیماری اسکیزوفرنی
- درمان اسکیزوفرنی
- تشخیص و تست های اسکیزوفرنی
- سخن آخر
بیماری اسکیزوفرنی چیست؟
اسکیزوفرنی یک بیماری روانی است که با تضعیف عملکرد بخش‌های مختلف روانی بدن همراه است. علائم عمده اسکیزوفرنی شامل توهم (اغلب شنیدن صداهای مختلف) و هذیان گویی است. علائم دیگر شامل تفکرات منفی و آشفته، گوشه‌گیری، کم حرفی و عدم بیان احساسات و بی‌انگیزگی است. علائم این بیماری معمولا به تدریج بروز پیدا می‌کنند و در بزرگسالی شروع می‌شوند و در بسیاری موارد هرگز برطرف نخواهند شد. هیچ آزمایش تشخیصی عینی برای اسکیزوفرنی وجود ندارد. تشخیص این بیماری مبتنی بر مشاهده و تحلیل رفتار فرد است. شیزوفرنی نیز تلفظ دیگری از اسکیزوفرنی است که در میان افراد رایج است.
برای تشخیص اسکیزوفرنی، علائم و اختلالات عملکردی بیماری باید به مدت شش ماه در فرد وجود داشته باشند. بسیاری از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، اختلالات روانی دیگری دارند که ممکن است شامل اختلالات اضطرابی مانند اختلال ترس (Panic disorder)، اختلال وسواس فکری (Obsessive-compulsive disorder)، اختلال افسردگی (Depressive disorder) یا اختلال مصرف مواد (Substance use disorder) باشند.
حدود 0.3 تا 0.7 از مردم در طول زندگی خود تحت تأثیر اسکیزوفرنی قرار دارند. در سال 2017، حدود 1.1 میلیون مورد جدید ابتلا به اسکیزوفرنی و در کل 19.8 میلیون مورد ابتلا در سطح جهان رخ داده است. مردها بیشتر از زنان در معرض خطر ابتلا به بیماری اسکیزوفرنی هستند که علائم آن در اوایل جوانی بروز پیدا می‌کند. دلایل ابتلا به این بیماری شامل عوامل محیطی و ژنتیکی است. عوامل محیطی احتمالی ابتلا به اسکیزوفرنی شامل زندگی در شهر، مصرف مواد مخدر در دوران نوجوانی، عفونت، سن بالای والدین فرد و تغذیه نامناسب در دوران بارداری می‌شود. عوامل ژنتیکی نیز شامل انواع مختلف ژنتیکی رایج و نادر است.
حدود نیمی از مبتلایان به بیماری اسکیزوفرنی ممکن است در طولانی مدت، بدون پیشرفت بیماری‌شان به طور قابل توجهی بهبود یابند و درصد کمی از این موارد نیز به طور کامل درمان می‌شوند. نیمی دیگر نیز دچار اختلالات مادام‌العمر هستند و در موارد شدید ممکن است بارها و بارها در بیمارستان بستری شوند. مشکلات اجتماعی مانند بیکاری طولانی مدت، فقر، بی‌خانمانی و خودکشی می‌توانند عواقب احتمالی ابتلا به بیماری اسکیزوفرنی باشند. در مقایسه با جمعیت عمومی، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی میزان خودکشی بالاتری دارند (حدود 5٪ در کل) و دارای برخی مشکلات جسمی هستند که این امر می‌تواند امید به زندگی در آنان را به طرز چشمگیری کاهش دهد.
علائم اسکیزوفرنی
بخش قابل توجهی از بیماران اسکیزوفرنی به دیگران متکی هستند؛ زیرا قادر به حفظ شغل یا مراقبت از خود نیستند. بسیاری نیز ممکن است در مقابل درمان مقاومت کنند؛ چراکه گمان می‌کنند هیچ مشکلی ندارند. برخی از بیماران ممکن است علائم واضحی را از بیماری خود نشان دهند، اما در موارد دیگر، ممکن است تا زمانی که شروع به توضیح افکار و احساسات خود نکنند، کسی متوجه وجود بیماری اسکیزوفرنی در آنان نشود. اثرات اسکیزوفرنی تنها شامل فرد مبتلا نمی‌شود؛ بلکه بر زندگی خانوادگی، روابط با دوستان و تعاملات اجتماعی آن شخص نیز تاثیر می‌گذارد.
علائم و نشانه‌های این بیماری با توجه به افراد متفاوت خواهند بود. علائم بیماری اسکیزوفرنی به چهار دسته تقسیم می‌شوند:
- علائم مثبت: به عنوان علائم روانی نیز شناخته می‌شوند؛ مانند توهم، هذیان گویی و باورهای غلط.
- علائم منفی: این علائم به عناصری اشاره دارند که در طول بیماری از فرد سلب می‌شوند؛ به عنوان مثال، عدم تغییر حالات چهره و کم حرفی و بی‌انگیزگی.
- علائم شناختی: این علائم بر فرآیندهای فکری فرد تأثیر می‌گذارند که ممکن است علائم مثبت یا منفی باشند. به عنوان مثال ضعف در تمرکز یک علامت منفی است.
- علائم عاطفی: این علائم نیز معمولا علائم منفی مانند احساسات مبهم هستند.
در ادامه به علائم عمده و اصلی بیماری اسکیزوفرنی می‌پردازیم.
هذیان
بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی، اعتقادات دروغین و خیالی دارد که می‌توانند اشکال مختلفی مانند توهم آزار و اذیت داشته باشند و حتی ممکن است احساس کنند دیگران در تلاشند تا آنها را کنترل کنند و یا ممکن است فکر کنند که قدرت و توانایی خارق‌العاده‌ای دارند.
توهم
شنیدن صداهای عجیب و غریبی که ابدا وجود خارجی ندارند. شنیدن صدا بسیار شایع‌تر از دیدن، احساس، چشیدن یا بو کردن مواردی است که وجود ندارند. با این وجود، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است طیف گسترده‌ای از توهمات پوچ و بی‌اساس را تجربه کنند.
اختلال فکری
فرد مبتلا ممکن است بدون هیچ دلیل منطقی، موضوعی را که اکنون در حال صحبت درباره آن است را رها کرده و به موضوعی دیگر بپردازد. گوش دادن به صحبت‌های بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی گاهی دشوار می‌شود.
بی انگیزگی
بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی انگیزه و اشتیاق خود را از دست می‌دهد و انجام کارهای روزمره مانند شستشو، نظافت و آشپزی برایش بی‌معنا می‌شود.
ضعف در بیان احساسات
فرد بیمار نمی‌تواند در موقعیت‌های شاد و یا غمگین، احساسات واقعی خود را نشان دهد.
گوشه گیری اجتماعی
شخص بیمار از خانه خارج نمی‌شود و تمایل کمی به حضور در اجتماع دارد؛ زیرا بر این باور است که کسی قصد آسیب رساندن به او را دارد.
عدم آگاهی از ابتلا به بیماری
از آنجا که توهمات و خیالات برای بیماران اسکیزوفرنی بسیار واقعی به نظر می‌رسند، بسیاری از آنها ممکن است باور نکنند که بیمار هستند. به عنوان مثال آنها ممکن است به دلیل ترس از عوارض جانبی و یا از ترس اینکه این دارو ممکن است سم باشد، از مصرف دارو خودداری کنند.
مشکلات شناختی
ابتلا به بیماری اسکیزوفرنی مواردی چون توانایی تمرکز، به یاد آوردن وقایع، برنامه‌ریزی برای آینده و سازماندهی زندگی فرد مبتلا را تحت تاثیر قرار می‌دهد و تعامل و ارتباط را برای وی بسیار دشوار می‌سازد.
دلایل ابتلا به بیماری اسکیزوفرنی
کارشناسان و محققان بر این باورند که عوامل مختلفی می‌توانند در ابتلا به بیماری اسکیزوفرنی نقش داشته باشند. شواهد نشان می‌دهند که عوامل ژنتیکی و محیطی در ایجاد اسکیزوفرنی تاثیر بسزایی دارند. این بیماری یک عنصر ارثی دارد، اما عوامل محیطی نیز به طور قابل توجهی بر آن اثر می‌گذارند.
عواملی که تصور می‌شود در شروع بیماری اسکیزوفرنی نقش دارند در ادامه معرفی می‌شوند.
ژنتیک
اگر سابقه اسکیزوفرنی در یک خانواده وجود نداشته باشد، احتمال بروز آن کمتر از یک درصد است. اما در صورت ابتلا والدین به این بیماری، این خطر به میزان 10 درصد افزایش می‌یابد.
عدم تعادل شیمیایی در مغز
کارشناسان معتقدند عدم تعادل هورمون دوپامین (پیام‌رسان عصبی) در بروز اسکیزوفرنی تاثیرگذار است. پیام‌رسان‌های عصبی دیگر، مانند سروتونین نیز ممکن است در بروز اختلال اسکیزوفرنی نقش داشته باشند.
روابط خانوادگی
هیچ مدرکی برای اثبات این موضوع وجود ندارد که روابط خانوادگی ممکن است باعث بروز اسکیزوفرنی شود. اما با این حال، برخی از بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی معتقدند که تنش‌ها و اختلافات خانوادگی باعث عود کردن این بیماری می‌شوند.
عوامل محیطی
اگرچه شواهد قطعی وجود ندارد، اما بسیاری از آسیب‌ها و ضربه‌های روانی قبل از تولد و عفونت‌های ویروسی ممکن است در پیشرفت بیماری نقش داشته باشند. توهمات و تجربیات استرس‌زا، اغلب پیش از بروز بیماری اسکیزوفرنی ظاهر می‌شوند. قبل از بروز علائم حاد بیماری، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی معمولا دچار خستگی، اضطراب و بدخلقی می‌شوند که تمام این عوامل می‌توانند موجب بروز مشکلاتی از قبیل شکست در روابط عاطفی و اجتماعی، طلاق و بیکاری گردند.
این عوامل اغلب به عنوان دلایلی برای بروز بیماری اسکیزوفرنی در نظر گرفته می‌شوند، اما محققان بر این باورند که این فاکتورها در واقعیت نمی‌توانند منجر به برزو بحران شوند. بنابراین درک اینکه آیا این عوامل سبب بروز اسکیزوفرنی می‌شوند یا خیر، کمی دشوار است.
مصرف مواد مخدر
مصرف گیاه ماری‌جوآنا (Marijuana) و قرص LSD که هر دو نوعی ماده مخدر روان‌گردان محسوب می‌شوند ممکن است باعث بروز اختلال اسکیزوفرنی گردند. علاوه بر این، برای افرادی که مستعد ابتلا به بیماری‌های روانی مانند اسکیزوفرنی هستند، استفاده از حشیش نیز ممکن است محرکی برای شروع بیماری باشد. برخی محققان معتقدند که داروهای خاص مانند استروئیدها و محرک‌ها می‌توانند موجب روان‌پریشی شوند.
درمان اسکیزوفرنی
بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی با پیگیری و درمان مناسب می‌توانند مانند دیگران اما با کمی محدودیت، به زندگی خود ادامه دهند. درمان می‌تواند به تسکین بسیاری از علائم اسکیزوفرنی کمک کند. با این حال، اکثر بیماران مبتلا به این اختلال باید در طول روند درمانی، توصیه‌های پزشک معالج خود را جدی بگیرند.
روان‌پزشکان اذعان دارند که موثرترین درمان برای بیماران اسکیزوفرنی معمولا ترکیبی از دارو، مشاوره روانشناختی و یادگیری مهارت‌های زندگی در جهت کمک به خود است. داروهای ضد روانپزشکی، درمان اسکیزوفرنی را دگرگون کرده‌اند و با استفاده از آنها اکثر بیماران می‌توانند به جای ماندن در بیمارستان، به زندگی عادی خود ادامه دهند و در جامعه نیز حضور داشته باشند.
رایج‌ترین داروهای اسکیزوفرنی عبارتند از:
- ریسپریدون (Risperidone): نوعی داروی ضد روان‌پریشی است که عوارض جانبی مصرف آن ممکن است افزایش وزن و خطر ابتلا به دیابت باشد، اما در مقایسه با داروهای کلوزاپین (Clozapine) یا اولانزاپین (Olanzapine) کمتر این عوارض را دارد.
- اولانزاپین: این دارو ممکن است علائم منفی اسکیزوفرنی را بهبود بخشد، اما خطرات جدی افزایش وزن و ابتلا به دیابت در این دارو بسیار محتمل است.
- کوئتیاپین (Quetiapine): نوعی داروی ضد روان‌پریشی است و خطر افزایش وزن و ابتلا به بیماری دیابت در نتیجه مصرف این دارو بسیار پایین‌تر از داروهایی چون کلوزاپین (Clozapine) یا اولانزاپین است.
- زیپراسیدون (Ziprasidone): خطر افزایش وزن و دیابت در اثر مصرف این دارو از سایر داروهای ضد روان‌پریشی کمی پایین‌تر است، اما ممکن است منجر به آریتمی قلبی (غیرطبیعی بودن ریتم قلب) گردد.
- کلوزاپین: این دارو برای بیمارانی که در برابر درمان مقاوم هستند بسیار مؤثر است. مصرف کلوزاپین موجب کاهش میل به خودکشی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی می‌شود، اما خطر افزایش وزن و ابتلا به بیماری دیابت را به همراه دارد.
- هالوپریدول (Haloperidol): این دارو نیز برای کاهش علائم و درمان بیماری اسکیزوفرنی مورد استفاده قرار می‌گیرد و دارای اثرات طولانی مدت (چندین هفته) است.
درمان اولیه اسکیزوفرنی دارو است. متاسفانه، تطبیق بدن بیمار با داروها و مصرف منظم آنها از مشکلات اساسی در روند درمان محسوب می‌شوند. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است به مدت طولانی از مصرف دارو و ادامه فرآیند درمانی خود اجتناب کنند که این امر در وهله اول موجب بروز مشکلات بسیار زیادی برای فرد بیمار و در وهله دوم نیز برای اطرافیان وی می‌گردد. بیمار حتی در صورت از بین رفتن علائم بیماری نیز باید به مصرف دارو ادامه دهد و در غیر این صورت علائم بیماری مجددا باز خواهند گشت.
اولین باری که یک فرد علائم اسکیزوفرنی را تجربه می‌کند، ممکن است بسیار ناخوشایند باشد. درمان این بیماری ممکن است مدت زیادی طول بکشد تا به حدی بهبود یابد و فرآیند این بهبودی می‌تواند تجربه تلخی را برای آن فرد رقم بزند. بسیار مهم است که فردی که مبتلا به اسکیزوفرنی است در هنگام شروع علائم بیماری، از سوی خانواده، دوستان و جامعه خود حمایت شود تا از لحاظ روحی کمتر آسیب ببیند.
تشخیص و تست های اسکیزوفرنی
با مشاهده و ارزیابی رفتار بیمار، تشخیص اسکیزوفرنی امکان‌پذیر است. اگر پزشک معالج به بیماری اسکیزوفرنی احتمالی شک کند، باید از سوابق پزشکی و روانپزشکی بیمار مطلع شود. پس از تشخیص اسکیزوفرنی، انجام برخی آزمایشات در جهت حصول اطمینان بیشتر نسبت به درستی تشخیص پزشک انجام می‌شوند که بعضی از این آزمایشات عبارتند از:
- آزمایش خون: در مواردی که ممکن است استفاده از مواد مخدر عاملی برای بروز بیماری باشد، از فرد مبتلا آزمایش خون گرفته می‌شود.
- عکس برداری: برای بررسی وجود تومور و یا وجود مشکلات احتمالی در ساختار مغز، از سر بیمار عکس‌برداری می‌شود.
- ارزیابی روانشناختی: یک متخصص با سؤال درباره افکار، خلق و خو، توهم، اقدام به خودکشی، تمایلات خشونت‌آمیز یا احتمال خشونت و همچنین مشاهده رفتار و ظاهر بیمار، وضعیت روانی او را ارزیابی می‌کند.
معیارهای تشخیص اسکیزوفرنی
بیماران باید معیارهای مندرج در DSM (راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی) را دارا باشند. DSM، کتابچه راهنمای انجمن روانپزشکی آمریکا است که توسط متخصصان مراقبت‌های بهداشتی برای تشخیص بیماری‌های روانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
پزشک معالج باید وجود سایر اختلالات سلامت روانی از جمله اختلال دو قطبی (Bipolar) یا اختلال اسکیزوافکتیو (Schizoaffective disorder) را نیز در فرد بیمار ارزیابی و آزمایش کند. همچنین باید ثابت شود که نشانه‌ها و علائم ناشی از بیماری در نتیجه داروی تجویز شده یا مصرف مواد مخدر نیست.
برای تشخیص صحیح بیماری اسکیزوفرنی، یک فرد حداقل باید دارای دو مورد از علائم زیر باشد:
- هذیان گویی
- رفتار بی‌نظم یا کاتاتونیک
- اختلال در تکلم
- خیال و توهم
- علائم منفی که در طی 4 هفته گذشته بیشتر اوقات در رفتار فرد وجود داشته‌اند
- عدم توانایی در انجام کارهای روزمره و ناتوانی در برقراری ارتباط با دیگران
- داشتن علائم کلی که به مدت 6 ماه و یا بیشتر در فرد وجود داشته‌اند
توجه داشته باشید که برای تشخیص ابتلای یک فرد به اختلال اسکیزوفرنی باید تمام علائم و رفتارهای فرد را مورد بررسی و آزمایش قرار داد؛ زیرا در برخی مواقع ممکن است یک فرد دچار افسردگی شده باشد و به خاطر علائم مشابه، ممکن است به اشتباه بیماری اسکیزوفرنی تشخیص داده شود.
سخن آخر
ما در این مقاله بیماری اسکیزوفرنی را به طور کامل مورد بررسی قرار دادیم. اسکیزوفرنی نوعی اختلال روانی است که ابتلا به آن می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. این بیماری اکثرا در میان نوجوانان و جوانان بین 20 الی 30 سال بروز پیدا می‌کند. بیماری اسکیزوفرنی با مصرف دارو قابل کنترل است و بدین طریق می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد. یک بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی دچار توهم می‌شود و در برخی مواقع نیز هذیان می‌گوید و در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل می‌شود. این افراد به مراقبت بسیاری نیاز دارند؛ زیرا در برخی مواقع دیده شده است که این بیماران اقدام به خودکشی کرده‌اند. اما جای نگرانی نیست و فرد مبتلا می‌تواند با مصرف دارو، پیگیری روند درمان و همچنین همکاری با پزشک معالج، بیماری خود را کنترل و یا حتی درمان کند.