تزریق بوتاکس از پر‌طرفدار‌ترین درمان‌های شناخته‌شده برای رفع چین و چروک صورت است؛ هرچند در درمان بسیاری از مشکلات دیگر نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تزریق بوتاکس از روش‌های درمانی شناخته‌شده عمدتا برای مقابله با بروز چین و چروک است. در درمان مشکلات دیگری نیز استفاده از بوتاکس توسط نهاد‌های مربوط به این امر تأیید شده است. در این مقاله به معرفی بوتاکس، انواع آن، کاربرد‌های تزریق بوتاکس و مزایا و معایب این روش درمانی می‌پردازیم.
در ویدئو زیر می‌توانید «تزریق بوتاکس | چه انتظاراتی داشته باشیم؟ (زیرنویس فارسی)» را ببینید.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
بوتاکس چیست؟
سم بوتولینوم (بوتاکس) نوعی پروتئین نوروتوکسیک است که توسط باکتری کلوستریدیوم بوتولینوم و دیگر گونه‌های مرتبط تولید می‌شود. این ماده موجب جلوگیری از انتشار استیل کولین پیام‌رسان‌های عصبی از انتهای آکسون در محل اتصال اعصاب و عضلات شده و به‌این ترتیب موجب فلج پوستی می‌گردد. از این نوع سم بصورت تجاری و برای مقاصد پزشکی و زیبایی استفاده می‌شود.
انواع بوتاکس
بطور کلی، هفت نوع اصلی از سم بوتولینوم یا بوتاکس وجود دارد که از A تا G دسته‌بندی می‌شوند. انواع دیگری نیز هرچند کمتر وجود دارند. انواع A و B بوتاکس در بدن انسان می‌توانند موجب بیماری شوند؛ اما در کاربرد‌های تجاری و پزشکی، بطور مثال برای درمان گرفتگی عضلات مورد استفاده قرار می‌گیرند. انواع C تا G کمتر یافت می‌شوند. همچنین بوتاکس نوع E و F موجب بیماری در انسان می‌شوند؛ درحالیکه انواع دیگر بوتاکس در حیوانات ایجاد بیماری می‌کنند.
سم بوتولین مهلک‌ترین سم شناخته شده است. مسمومیت ناشی از آن ممکن است بواسطه زخم یا عفونت داخلی و یا حتی از طریق غذای آلوده به سم رخ دهد. دوز کشنده میانگین این سم (LD50) در بوتاکس نوع A بمیزان 1.3 تا 2.1 نانو‌گرم بر کیلو‌گرم داخل‌وریدی یا درون‌ماهیچه‌ای است. 10 تا 13 نانو‌گرم بر کیلو‌گرم در صورت استنشاق و یا 1000 نانو‌گرم بر کیلو‌گرم در صورت مسمومیت خوراکی است. بوتاکس به نام‌های تجاری مختلفی در بازار وجود دارد.
کاربرد‌های بوتاکس
- بلفارواسپاسم (اسپاسم چشم یا پلک زدن غیر‌ارادی)
- اسپاسم شدید عضلات گردن و شانه
- میگرن
- هیپر هیدروز (تعریق بیش از حد)
- استرابیسموس (لوچی یا انحراف چشم‌ها)
- اسپاسم اندام فوقانی پس از سکته مغزی
- بیش‌فعالی عضله دیواره مثانه که منجر به بی‌اختیاری ادراری می‌شود
- همی فاسیال اسپاسم (پرش غیر‌عادی عضلات صورت)
- خطوط اخم بین ابرو‌ها
- خطوط ریز در گوشه خارجی چشم
در مواردی نیز تزریق بوتاکس برای درمان صورت می‌گیرد؛ هرچند تأثیر مثبت آن بصورت علمی هنوز اثبات نشده است. از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آشالازی (نوعی اختلال نادر حرکتی در مری که عمل بلع را دشوار می‌کند)
- شکاف مقعد و آنیسموس (اختلال عملکرد اسفنکتر مقعد)
- سیالوره (خروج بدون کنترل بزاق دهان)
- تب یونجه
- اختلال عملکرد اسفنکتر کبدی
- فلج مغزی
- دیستونی اورومدیبولار (انقباض شدید فک و صورت و یا زبان)
- دیستونی حنجره (انقباض شدید تار‌های صوتی)
تزریق بوتاکس برای زیبایی
تزریق بوتاکس بصورت اصولی و صحیح با تأثیر بر عضلات صورت و رها‌سازی آن، موجب رفع چین و چروک‌های ریز در صورت می‌شود. در تزریق بوتاکس به این منظور، از بوتاکس نوع A استفاده می‌شود. این نوع بوتاکس بصورت موقتی موجب فلج شدن عضلات صورت شده و در ظاهر چین و چروک‌ها تأثیر می‌گذارد. تزریق بوتاکس از کم‌تهاجمی‌ترین درمان‌های شناخته شده است. این عمل بعنوان درمانی مؤثر و مطمئن برای رفع چروک‌های خفیف و خطوط ریز اطراف چشم به‌کار می‌رود. همچنین از آن برای رفع خطوط روی پیشانی و بین ابرو‌ها نیز بسیار استفاده می‌شود.
اولین بار در سال 1989، تزریق بوتاکس برای درمان افتادگی پلک و سایر مشکلات عضلات چشم توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) مورد تأیید قرار گرفت. در سال 2002 همین نهاد، تأثیر استفاده از بوتاکس را برای رفع نسبی خطوط اخم در صورت نیز تأیید کرد. در سال 2013 نیز تزریق بوتاکس برای رفع چین و چروک و خطوط ریز گوشه خارجی چشم بطور رسمی مورد تأیید قرار گرفت.
در سال 2016، بیش از 4.5 میلیون مورد عمل تزریق بوتاکس و درمان‌های مشابه برای رفع چین و چروک صورت در ایالات متحده آمریکا انجام گرفته است. طبق آمار، تزریق بوتاکس در رتبه اول درمان‌های زیبایی غیرجراحی در این کشور است.
بعد از تزریق بوتاکس چه اتفاقی میفتد؟
بعد از تزریق بوتاکس، از مالیدن صورت و اعمال هر‌گونه فشار روی ناحیه تحت درمان خودداری کنید. این کار باعث می‌شود بوتاکس تزریق شده به سمت سایر نواحی در صورت حرکت کرده و منجر به عدم حصول نتیجه مطلوب گردد. اگر بوتاکس را برای رفع خطوط اخم و در محل بین ابرو‌ها تزریق کرده‌اید، برای 3 تا 4 ساعت بعد از آن از دراز کشیدن یا خم شدن خودداری کنید. این کار ممکن است موجب سُر خوردن بوتاکس زیر پوست شده و نهایتاً منجر به عوارضی چون افتادگی پلک شود.
در مدت کوتاهی بعد از تزریق بوتاکس، عوارض احتمالی پدید آمده از بین رفته و بهبود حاصل می‌شود. بعبارتی دوره نقاهت در درمان با تزریق بوتاکس بسیار کوتاه است. در بیشتر موارد، فرد بلافاصله بعد از تزریق بوتاکس قادر است فعالیت‌های معمول خود را از سر بگیرد.
نکته مهم این است که فرد بایستی درک و انتظاری درست و واقع‌بینانه از بهبود میزان چین و چروک در صورت خود بعد از درمان بوتاکس داشته باشد. نتایج ملموسی طی 1 تا 2 روز بعد از تزریق بوتاکس در صورت فرد قابل مشاهده است. روند تأثیر‌گذاری بوتاکس بصورت کامل تا چهار ماه بعد از تزریق به‌طول می‌انجامد. تأثیر دیگری که تزریق بوتاکس دارد این است که می‌تواند از بروز خطوط ریز صورت در آینده تا حدودی پیشگیری کند.
عوارض بوتاکس
در بیشتر افراد با تزریق بوتاکس معمولا مشکل حادی بوجود نیامده و بدن آن را می‌پذیرد. عوارض جانبی کمی در ارتباط با تزریق بوتاکس گزارش شده است. در موارد نادری ممکن است زمینه ژنتیکی افراد بگونه‌ای باشد که با تزریق بوتاکس، بدنشان پاسخی غیرمعمول، اما خفیف و گذرا نشان دهد.
در اکثر موارد عوارض جانبی گزارش شده ناشی از تزریق بوتاکس در ناحیه اشتباه و فلج شدن عضلات دیگری از صورت به‌جای موارد تحت درمان است. گاهی اوقات عوارض پیش آمده، تنها محدود به ضعف و فلج شدن بخشی از صورت نمی‌شود و ممکن است شامل سردرد، علائمی شبیه آنفولانزا و یا واکنش‌های آلرژیک باشد.
مدت زمان درگیری فرد با عوارض جانبی تزریق بوتاکس ممکن است به‌اندازه مدت درمان بوتاکس و تا چند ماه طول بکشد. در برخی نیز عوارض جانبی ایجاد شده در طول چند هفته بعد از تزریق بوتاکس از بین می‌روند. کبودی در محل تزریق بوتاکس از عوارض جانبی این درمان نیست؛ چرا که پیدایش آن بیشتر به نحوه تزریق بوتاکس توسط پزشک بستگی دارد. در صورتیکه پزشک هنگام تزریق فشار کمی را به ناحیه تحت درمان اعمال کند، کبودی صورت قابل پیشگیری است. در بیمارانی که بعد از تزریق بوتاکس با کبودی صورت مواجه شده‌اند، از بین رفتن آن بمدت 7 تا 11 روز گزارش شده است.
همچنین در موارد تزریق بوتاکس به عضله جونده در ناحیه فک، ضعف این عضله و کاهش قدرت جویدن غذاها در افراد دیده شده است. بطور کلی عوارض جانبی در تزریق بوتاکس به‌منظور درمان مشکل پزشکی جدی‌تر از مواردی است که از آن برای اهداف زیبایی استفاده می‌شود. در موارد گفته شده عوارض جانبی و شدت آنها بسته به محل تزریق و دوز بوتاکس تزریقی می‌تواند بسیار متفاوت باشد. در بدن حدود یک درصد افرادی که بوتاکس نوع A را تزریق می‌کنند، آنتی‌بادی‌هایی مقاوم به بوتاکس تولید شده که موجب عدم تأثیر اقدامات درمانی بعدی می‌شوند. بنابراین بطور خلاصه، تزریق بوتاکس همراه با مزایا و اثرات مطلوبی که دارد، ممکن است عوارضی ناخواسته نیز در‌بر‌داشته باشد. از جمله این عوارض عبارتند از:
- درد خفیف، ورم موضعی (تجمع مایع) و یا حساسیت و قرمزی پوست در محل تزریق بوتاکس
- بی‌حسی
- سردرد
- احساس مریضی
- تهوع خفیف
- دو‌بینی
- خشکی دهان
- احساس ضعف یا فلج ناخواسته بصورت موقتی در عضلات مجاور محل تزریق بوتاکس
- فلج شدن و افتادگی پلک بالا یا ابرو‌ها بصورت موقتی
- ضعف پلک پایین یا عضله کنترل‌کننده حرکت چشم
- دیسفاژی (دشواری در بلع)
- ضعف گردن
- احساس بیماری مثل آنفولانزا
- آسیب شبکه بازویی یا براکیال (با تأثیر بر اعصاب طرفین گردن و قفسه سینه)
- کهیر یا بثورات پوستی
- خس‌خس سینه
طبق آنچه که گفتیم استفاده از بوتاکس برای بسیاری از مقاصد زیبایی و پزشکی، روشی قابل اطمینان و پر‌طرفدار است. در صورت آگاهی افراد از روند درمان و انتظارات واقع‌بینانه طی درمان با بوتاکس، نتایج رضایت‌بخشی قابل حصول است. تزریق بوتاکس نظیر سایر روش‌های درمانی در پزشکی ممکن است عوارض ناخواسته‌ای را به همراه داشته باشد. با رعایت دقیق اصول استفاده از این روش، می‌توان بروز این عوارض را به حداقل رساند.