چین قصد دارد با سیستم ماهواره ای BeiDou به طور کامل از GPS مستقل شود. آن‌ها اعلام کردند تا میانه‌های سال 2020، بیدو را عملیاتی می‌کنند.
بیشتر کشورهای جهان از جمله چین، هند، ژاپن، بریتانیا، روسیه و همچنین اتحادیه اروپا در حال توسعه، آزمایش و راه‌اندازی سیستم رهیاب ماهواره‌ای خودشان هستند. در این میان شاید هیچ کشوری به اندازه آمریکا نگران این موضوع نباشد. آمریکا نزدیک به یک دهه است که از طریق سامانه موقعیت‌یاب جهانی خود، یعنی GPS در زمینه موقعیت یابی اشیا حرف اول و آخر را می‌زند.
GPS سامانه‌ای متعلق به نیروی هوایی این کشور است که در جریان جنگ سرد، حدود 40 سال پیش ساخته شد و از سال 2000 به بعد نیز برای استفاده تجاری در اختیار عامه مردم قرار گرفت. روسیه اولین کشوری بود که با سیستم ماهواره ای گلوناس، به انحصار آمریکا در این حوزه پایان داد. پس از آن اتحادیه اروپا با گالیلئو وارد میدان شد و اکنون به نظر می‌آید چین دومین کشوری باشد که سیستم رهیاب داخلی خود را عملیاتی می‌کند.
سیستم موقعیت یاب چینی BeiDou که عملیاتی کردن آن یکی از اولویت‌های اصلی دولت چین است، ابتدا در سال 2000 کار خود را آغاز کرد و بیشتر هم تمرکز خود را بر قاره آسیا معطوف کرده بود؛ اما اکنون به دنبال جهانی شدن است. دولت چین تنها در سال گذشته میلادی، 11 ماهواره رهیاب به فضا پرتاب کرد تا سیستم ناوبری BeiDou اکنون با 33 ماهواره بتواند کل زمین را پوشش دهد؛ در حالی که GPS در مجموع 31 ماهواره در مدار زمین دارد.
دولت چین در نظر دارد تا سال 2020 تمامی خودروهای جدیدی که در این کشور تولید می‌شوند، از سیستم ماهواره ای BeiDou پشتیبانی کنند. علاوه بر این شرکت‌های چینی تولیدکننده گوشی مانند هواوی، وان پلاس و شیائومی همگی پشتیبانی از بیدو را به محصولات خود اضافه کردند؛ مسئله‌ای که می‌تواند همتایان آمریکایی آن‌ها مثل اپل و آلفابت را بر سر دوراهی قرار دهد. آیا باید یک دستگاه جداگانه برای بازار چین طراحی کنند یا پشتیبانی از موقعیت یاب BeiDou را به تمام محصولاتشان اضافه کنند و در نتیجه نارضایتی مقامات امنیتی آمریکا را برانگیزند؟ پیش از پاسخ به این سوال ابتدا باید بدانیم سامانه BeiDou چیست و آیا اصلا توانایی رقابت با جی‌پی‌اس را دارد یا خیر.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
- سامانه BeiDou چیست؟
- تاریخچه ساخت سیستم ماهواره ای BeiDou
- فاز اول BeiDou-1
- فاز دوم BeiDou-2
- فاز سوم BeiDou-3
سامانه BeiDou چیست؟
سیستم ماهواره ای BeiDou یک سیستم رهیاب ماهواره‌ای است. بیدو در حقیقت نامی است که در زبان چینی به صورتک بنات‌النعش در صورت فلکی دب اکبر اطلاق می‌شود. دولت چین نزدیک به دو دهه است که مشغول به توسعه و راه‌اندازی این سامانه است. آن‌ها در سال 2000 توانستند این سامانه را در چین و در سال 2012 در آسیا-اقیانوسیه راه‌اندازی کنند. انتظار می‌رود در سال 2020، بیدو کل کره زمین را تحت پوشش خود قرار دهد.
سامانه BeiDou از رقبای اصلی دیگر سامانه‌های ماهواره‌ای از جمله گالیلئو، گلوناس و به خصوص GPS به حساب می‌آید و در مقایسه با آن‌ها نیز بیشترین ماهواره را در مدار زمین دارد. به گفته مقامات چینی بیدو از نظر دقت، اگر از GPS بهتر نباشد، ضعیف‌تر هم نیست. به عقیده مدیر دفتر رهیاب ماهواره‌ای چین، بیدو زمانی که به طور کامل عملیاتی شود، دقتی برابر با چند میلی‌متر خواهد داشت که با افزایش ایستگاه‌های زمینی می‌توان دقت آن را از این هم بیشتر کرد.
از طرف دیگر هزینه چیپ‌های الکترونیکی بیدو که وظیفه دریافت و پردازش سیگنال‌های این ماهواره را دارند، طی چند سال گذشته به اندازه قابل توجهی کاهش پیدا کرده و هم‌قیمت با چیپ‌های GPS شده است. به همین دلیل انتظار می‌رود در آینده، سیستم موقعیت یاب چینی BeiDou به رقیب GPS تبدیل شود و دستگاه‌های بیشتری از این سامانه پشتیبانی کنند.
تاریخچه ساخت سیستم ماهواره ای BeiDou
ایده اصلی ساخت یک سامانه ماهواره ای چینی ابتدا در دهه 80 میلادی مطرح شد و به گفته سازمان ملی فضایی چین، ساخت و توسعه سامانه BeiDou در 3 فاز صورت پذیرفته است.
فاز اول BeiDou-1
در فاز اول، سیستم ماهواره ای BeiDou به صورت آزمایشی و با 4 ماهواره شروع به فعالیت کرد. اولین ماهواره که BeiDou-1A نام داشت در 30 اکتبر سال 2000 (9 آبان 1379)، دومین ماهواره به نام BeiDou-1B در 20 دسامبر 2000 (30 آذر 1379) و سومین ماهواره به نام BeiDou-1C که نقش پشتیبانی را عهده‌دار بود در 25 می 2003 (4 خرداد 1382) به فضا پرتاب شدند. در سال 2007 نیز دولت چین با هدف ارتقا سرعت و دقت این سامانه، چهارمین ماهواره به نام BeiDou-1D را نیز وارد مدار کرد.
برخلاف GPS و گلوناس و گالیلئو که ماهواره‌های خود را در مدار میانی زمین قرار می‌دهند، بیدو 1 ماهواره‌ها را در مدار زمین‌ایستا مورد استفاده قرار می‌دهد. به این ترتیب ناوبری BeiDou برای شروع کار خود نیازی به تعداد زیاد ماهواره نداشت؛ ولی در عوض، مناطق تحت پوشش آن محدود شده بود.
فاز دوم BeiDou-2
BeiDou-2 که پیشتر با نام COMPASS نیز شناخته می‌شد، نمونه ارتقا یافته BeiDou-1 نیست؛ بلکه یک سیستم کاملا جدیدی به حساب می‌آید که جایگزین BeiDou-1 شده است. این سیستم قرار است از 35 ماهواره تشکیل شود که از این تعداد 5 ماهواره در مدار زمین‌ایستا قرار می‌گیرند تا همچنان از سیستم‌هایی که با BeiDou-1 کار می‌کردند پشتیبانی کنند. افزون بر این، 27 ماهواره در مدار میانی زمین و 3 ماهواره هم در مدار زمین‌آهنگ قرار می‌گیرند. به این ترتیب کل کره زمین تحت پوشش قرار خواهد گرفت.
در فاز دوم سیستم ماهواره ای BeiDou، این سامانه دو سرویس مجزا را ارائه می‌دهد. یک سرویس رایگان که در اختیار شهروندان عادی و کسانی که دستگاهشان از موقعیت یاب BeiDou پشتیبانی می‌کند قرار می‌گیرد و یک سرویس جداگانه و اختصاصی که در دسترس دولت و ارتش چین قرار می‌گیرد. دقت سرویس رایگان، 10 متر است؛ اما دقت سرویسی که در اختیار ارتش قرار گرفته 10 سانتی‌متر است. تا به امروز سرویس نظامی بیدو تنها در دسترس ارتش کشورهای چین و پاکستان قرار گرفته است.
فاز دوم ابتدا در سال 2011 به طور آزمایشی شروع به کار کرد. طی این مدت زمان، دقت سرویس ارائه شده 25 متر بود؛ اما با افزایش تعداد ماهواره‌ها، دقت سرویس نیز به اندازه قابل‌توجهی بهبود پیدا کرده است. با موفقیت‌آمیز بودن دوره آزمایشی، این سرویس در ماه دسامبر همان سال در چین و همچنین آسیا و اقیانوسیه عملیاتی شد.
فاز سوم BeiDou-3
فاز سوم بیدو شامل 3 ماهواره در مدار زمین‌آهنگ، 3 ماهواره در مدار زمین آهن، 3 ماهواره در مدار زمین آهنگ با زاویه مداری و 24 ماهواره در مدار میانی زمین است. تا اکتبر سال 2018 (مهر 1397)، چین 15 ماهواره فاز سوم را به فضا پرتاب کرده بود. علاوه بر این مدیر پروژه موقعیت یاب BeiDou هم چند روز پیش اعلام کرد تنها دو ماهواره باقی مانده که با ارسال آن‌ها بیدو به طور کامل عملیاتی خواهد شد.
چین سعی دارد این دو ماهواره را تا جون سال 2020 (خرداد 1399) در مدار قرار بدهد. به این صورت بیدو در مجموع با 35 ماهواره کار خود را شروع خواهد کرد. فاز سوم، مهمترین فاز سامانه BeiDou به شمار می‌آید و به گفته مقامات چینی پس از تکمیل آن، آن‌ها تا سال 2035 دیگر نیازی به توسعه یا ارتقا بیدو ندارند.
بنابر گزارشات، در حال حاضر در چین بیش از 70 درصد گوشی‌های هوشمند از سیستم ماهواره ای BeiDou پشتیبانی می‌کنند و انتظار می‌رود در آینده نیز به تعدادشان افزوده شود. چین با توسعه بیدو و همچنین نسل پنجم اینترنت همراه، قصد دارد در آینده بخش بزرگی از بازار سرویس‌های مخابراتی جدید را به خود اختصاص بدهد. براساس گزارشات، در حال حاضر حدود 120 شرکت مختلف با عقد قراردادهایی تصمیم گرفتند از سامانه موقعیت یاب BeiDou استفاده کنند.
از طرف دیگر بیش از 40 درصد تمامی گوشی‌های هوشمندی که در چهارماه دوم سال 2019 به فروش رسید نیز توسط شرکت‌های چینی ساخته شده بودند و به همین دلیل به احتمال زیاد در آینده، تمامی این گوشی‌ها با پشتیبانی از سامانه BeiDou روانه بازار می‌شوند. GPS طی این سال‌ها بدون هیچ مشکلی توانسته به طور مداوم به کاربران جهانی سرویس دهد و کمتر کسی را می‌توانیم پیدا کنیم که از این محصول نیروی هوایی آمریکا ناراضی باشد. باید منتظر ماند و دید سامانه BeiDou در عمل چگونه خواهد بود و آیا موقعیت یاب چین واقعا می‌تواند به رقیب GPS تبدیل شود یا خیر.