آلودگی هوا چیست ؛ مروری بر علت، عوامل و اثرات آلودگی هوا بر انسان

آلودگی هوا تاثیرات منفی مختلفی روی انسان ها و منابع طبیعی دارد که در این مطلب به آن‌ها پرداخته و می‌بینیم که الودگی هوا چیست و بر اثر چه عوامل طبیعی و انسانی به وجود می‌آید.

آلودگی هوا یکی از مشکلات اصلی جوامع مدرن است و همواره نشست‌های مختلفی در تلاش برای کاهش آن و تنظیم و اعمال مقررات مختلف مربوط به آن صورت می‌گیرد. این پدیده هر سال، هزینه‌های جانی و مالی زیادی را در پی دارد و انسان و طبیعت را شدیدا تحت تاثیر قرار می‌دهد. این آلودگی باعث بروز بیماری‌های تنفسی و قلبی و همچنین سرطان ریه می‌شود و سالانه، میلیون‌ها نفر قربانی آن می‌شوند. یکی دیگر از تاثیرات آن هم کندذهنی است که در این مطلب می‌توانید اطلاعات بیشتری در این زمینه کسب کنید. در ادامه می‌خواهیم ببینیم آلودگی هوا چیست و بر اثر چه عواملی به وجود می‌آید و چه تاثیراتی روی انسان‌ها دارد.

آنچه در این مقاله می‌خوانید:

• آلودگی هوا چیست
• علت و عوامل آلودگی هوا
  • عوامل انسانی آلودگی هوا
  • عوامل طبیعی آلاینده هوا
• اثرات آلودگی هوا
  • تاثیر آلودگی هوا بر سلامت انسان
  • آلودگی هوا چه تاثیری روی مرگ و میر انسان می گذارد؟
  • اثر آلودگی هوا روی بیماری های قلبی عروقی
  • آیا آلودگی هوا موجب سرطان ریه یا سایر سرطان ها می شود؟
  • اثر آلودگی هوا روی کودکان

آلودگی هوا چیست؟

آلودگی هوا زمانی رخ می‌دهد که مقادیر مضر یا زیادی از مواد مختلف مانند گازها (شامل آمونیا، کربن‌مونوکسید، دی‌اکسید گوگرد، اکسیدهای نیتروژن، متان و کلروفلوئوروکربن‌ها)، ذرات معلق ارگانیک و غیرارگانیک و مولکول‌های بیولوژیکی از طریق راه‌های مختلف وارد جو زمین می‌شوند.

این نوع آلودگی می‌تواند باعث بروز بیماری‌های مختلف، آلرژی و حتی مرگ انسان‌ها شود. طبق گزارش سال 2014 سازمان بهداشت جهانی، در سال 2012 آلودگی هوا باعث مرگ حدود 7 میلیون نفر در دنیا شده است. این پدیده می‌تواند تاثیرات مضری روی سایر ارگانیسم‌ها مانند حیوانات و محصولات کشاورزی غذایی داشته باشد و حتی روی محیط زیست و سازه‌های مختلف هم تاثیرگذار است. هم فعالیت‌های انسانی و هم فعالیت‌های طبیعی می‌توانند باعث این نوع آلودگی شوند.

علت و عوامل آلودگی هوا

آلودگی هوا همان‌طور که گفتیم، ممکن است به دلیل اتفاقات طبیعی و یا فعالیت‌های انسانی رخ دهد. در این بخش می‌خواهیم به این دو عامل پردازیم.

عوامل انسانی آلودگی هوا

بیشتر عوامل انسانی آلودگی هوا به سوخت‌های فسیلی مربوط می‌شوند. در زیر راه‌های مختلفی که انسان‌ها باعث آلودگی هوا می‌شوند را با هم مرور می‌کنیم.

• نیروگاه‌هایی که با سوخت‌های فسیلی کار می‌کنند، کارخانه‌ها، دستگاه‌های زباله‌سوز و کوره‌ها و سایر مواردی که از سوخت فسیلی استفاده می‌کنند، باعث آلودگی هوا می‌شوند. در کشورهای در حال توسعه و فقیر، سوزاندن بیومس‌هایی مانند چوب، کود و زباله محصولات کشاورزی عامل اصلی تولید آلاینده‌های هوا است.
• استفاده از لوازم نقلیه شامل اتومبیل‌ها، کشتی‌ها و هواپیماها

• آتش‌سوزی کنترل شده در حوزه مدیریت کشاورزی و جنگل‌ها که باعث جوانه‌زنی برخی از درختان جنگلی و تجدید جنگل می‌شود. آتش بخش طبیعی اکولوژی جنگل و علفزارها است.
• گازهای منتشر شده از رنگ، اسپری مو، لاک ناخن، اسپری‌های افشانه‌ای و … تاثیرات زیادی روی آلودگی هوا می‌توانند داشته باشند.
• دفن زباله در فضاهای خالی باعث ایجاد گاز متان می‌شود که گازی اشتعال‌پذیر است و می‌تواند ترکیباتی انفجاری هنگام ترکیب شدن با هوا داشته باشد.
• عوامل نظامی مانند سلاح‌های هسته‌ای، شیمیایی، میکروبی و موشک‌ها باعث آلودگی هوا می‌شوند.
• مزارع کودریزی شده می‌توانند منبع اصلی اکسیدهای نیتروژن باشند.

عوامل طبیعی آلاینده هوا

برخی رویدادهای طبیعی وجود دارند که می‌توانند باعث آلودگی هوا شوند. در ادامه به این عوامل می‌پردازیم.

• گردوغبار منابع طبیعی که معمولا در نواحی بزرگ با گیاهان کم یا بدون گیاهان و درختان رخ می‌دهد.
• متان منتشر شده به دلیل هضم غذا توسط حیوانات مختلف
• گاز رادون ناشی از فروپاشی رادیواکتیو در در پوسته زمین می‌تواند باعث آلودگی شود. رادون یک گاز نجیب بدون رنگ و بو است که از فروپاشی رادیوم به وجود می‌آید. این گاز می‌تواند در ساختمان‌ها و مخصوصا قسمت‌های بسته مانند زیرزمین جمع شود و دومین عامل اصلی سرطان ریه بعد از سیگار کشیدن است.
• دود و کربن مونوکسید ناشی از آتش‌سوزی‌های طبیعی هم مانند موارد انسانی، باعث آلودگی می‌شوند.
• در برخی مناطق، گیاهان می‌توانند مقادیر زیادی از ترکیبات آلی فرار (VOC) در روزهای گرم منتشر کنند. این ترکیبات می‌توانند با آلاینده‌های انسانی دیگری ترکیب شده و آلاینده‌های دیگری را به وجود آورند.
• فعالیت‌های آتشفشانی که باعث تولید سولفور، کلر و ذرات خاکستر می‌شوند، از عوامل آلودگی هوا هستند.

اثرات آلودگی هوا

آلودگی هوا تاثیرات بسیار مضری بر انسان‌ها و مخصوصا کودکان داشته و موجب سرطان و مرگ و میر زودرس می‌شود. در ادامه به موضوعات مختلف مربوط به تاثیرات هوا بر انسان می‌پردازیم.

تاثیر آلودگی هوا بر سلامت انسان

در سال 2012، آلودگی هوا باعث مرگ زودرس به طور متوسط یک ساله در اروپا می‌شد و یکی از عوامل خطرناک برای بیماری‌هایی مانند عفونت‌های تنفسی، امراض قلبی، سرطان ریه و … محسوب می‌شود. اثرات این پدیده بر انسان می‌تواند شامل دشواری در تنفس، خس‌خس سینه، سرفه کردن، آسم و بدتر شدن شرایط تنفسی و قلبی فعلی باشد. این آثار می‌توانند باعث افزایش مصرف دارو، افزایش مراجعه به پزشک یا اورژانس، بستری‌شدن‌های بیشتر در بیمارستان و مرگ زودرس شوند.

اثرات آلودگی هوا بر انسان بسیار گسترده است، اما همان‌طور که گفتیم، بیشترین تاثیر را بر سیستم تنفسی و قلبی عروقی بدن دارد. واکنش‌های فردی به آلاینده‌ها به نوع آلاینده‌ای که شخص در معرض آن قرار می‌گیرد، میزان در معرض قرارگیری و وضعیت سلامتی و ژنتیکی فرد بستگی دارد. کودکان زیر 5 سال در کشورهای درحال توسعه آسیب‌پذیرترین قشر از نظر آمار مرگ‌ومیر مربوط به این پدیده هستند.

آلودگی هوا چه تاثیری روی مرگ و میر انسان می گذارد؟

همانطور که در ابتدای مقاله گفتیم، آلاینده‌ها باعث مرگ 7 میلیون نفر به صورت سالانه می‌شود که این آمار در مطالعات صورت گرفته در ماه مارس 2019، 8.8 میلیون نفر تخمین زده شد. هند دارای بیشترین میزان مرگ و میر به علت آلودگی است. همچنین طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، هند دارای بیشتر میزان مرگ و میر به دلیل بیماری آسم در دنیا است. در دسامبر 2013 تخمین زده شد که حدود 500 هزار نفر در چین در هر سال، به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. رابطه مثبتی بین مرگ و میر ناشی از ذات الریه و آلودگی ناشی از انتشارات گازهای اتومبیل‌ها وجود دارد.

آمار سالانه مرگ و میر زودرس ناشی از آلودگی هوا، 430 هزار تا 800 هزار نفر تخمین زده می‌شود. عامل مهم این مرگ و میرها مربوط به نیتروژن دی‌اکسید و سایر اکسیدهای نیتروژن است. طبق گزارش مربوط به سال 2015، دی اکسید نیتروزن عامل مرگ زودرس 23500 نفر به صورت سالانه است. تخمین زده می‌شود که در اتحادیه اروپا، آلودگی هوا طول عمر را حدود 9 ماه کاهش می‌دهد. بیشترین دلایل مرگ و میر عبارتند از سکته، بیماری قلبی، COPD، سرطان ریه و عفونت‌های ریوی.

اثر آلودگی هوا روی بیماری های قلبی عروقی

مطالعه‌ای که در سال 2007 صورت گرفت، نشان داد که قرار گرفتن در معرض آلودگی هوای محیطی، یک عامل مخاطره‌آمیز در رابطه با مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی و عروقی است (12 تا 14 درصد در هر افزایش 10 میکروگرم بر متر مکعب). آلودگی هوا به عنوان یک عامل خطر برای سکته هم شناخته می‌شود؛ مخصوصا در کشورهای در حال توسعه که میزان آلاینده‌ها زیاد است. در مطالعه‌ای که در سال 2007 صورت گرفت، مشخص شد که آلودگی در زنان اثری روی سکته‌های خون‌ریزش ندارد بلکه روی سکته‌های کم‌خونی تاثیر دارد. در مطالعه‌ای دیگر در سال 2011، رابطه‌ای بین آلاینده‌های هوا و افزایش رخدادها و مرگ و میر ناشی از سکته کرونری یافت شد.

آیا آلودگی هوا موجب سرطان ریه یا سایر سرطان ها می شود؟

مطالعه‌ای که در سال 2007 انجام شد، نشان داد که قرار گرفتن طولانی مدت در معرض PM2.5 (ذرات ریز) خطر مرگ و میر غیر اتفاقی را 6 درصد در هر افزایش 10 میکروگرم در متر مکعب، افزایش می‌دهد. همچنین PM2.5 باعث افزایش خطر مرگ و میر ناشی از سرطان ریه بین 15 تا 21 درصد در هر افزایش 10 میکروگرم در متر مکعب می‌شود. همچنین در این مطالعه مشخص شد که زندگی در محیط‌های نزدیک ترافیک شهری می‌تواند به این ریسک‌ها مربوط باشد.

در این مطالعه مدارکی پیدا شد مبنی بر اینکه قرار گرفتن در معرض PM2.5 باعث افزایش مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی کرونری می‌شود و قرار گرفتن در معرض SO2 مرگ و میر ناشی از سرطان ریه را افزایش می‌دهد؛ البته این داده‌ها به حدی نبود که نتیجه گیری قطعی صورت بگیرد. یک تحقیق دیگر نشان داد که افزایش میزان فعالیت باعث افزایش ته‌نشینی ذرات ایروسل در ریه انسان شده و پیشنهاد می‌شود که از دویدن در نواحی بیرون آلوده اجتناب شود.

در طی مطالعه گسترده‌ای در سال 2011، مشخص شد که خطر ابتلا به سرطان ریه در بیمارانی که در نواحی دارای غلظت اکسید نیتروژن بالا زندگی می‌کنند، افزایش می‌یابد. این افزایش برای افراد غیرسیگاری بیشتر از افرادی بود که سیگار می‌کشیدند. مطالعه دیگری که در همین سال صورت گرفت، مدارکی مبنی بر ارتباط بین آلودگی هوا و انواع دیگر سرطان مانند سرطان مغز را نشان داد. محققان علمی طی گزارشی در سال 2015 اعلام کردند که علت سرطان، بیشتر مربوط به عوامل محیطی می‌شود و تنها به بدشانسی ربط ندارد. حفظ وزن سالم، خوردن غذاهای سالم و کاهش مصرف الکل و سیگار، خطر ابتلا به سرطان را کاهش می‌دهند.

اثر آلودگی هوا روی کودکان

کودکان یکی از قشرهای آسیب‌پذیر در برابر تاثیرات آلودگی هوا هستند. اقدامات حفاظتی برای حفظ سلامت کودکان در شهرهایی مانند دهلی نو هند صورت می‌گیرد و اتوبوس‌ها از گاز طبیعی فشرده برای کاهش آلودگی استفاده می‌کنند. یک مطالعه جدید در اروپا نشان می‌دهد که قرار گرفتن در معرض ذرات فوق ریز می‌تواند باعث افزایش فشار خون در کودکان شود. طبق گزارش سال 2018 سازمان بهداشت جهانی، هوای آلوده، دلیل اصلی مسمومیت میلیون‌ها کودک زیر 15 سال است که باعث مرگ حدود 600 هزار کودک به صورت سالانه می‌شود.

همانطور که مشاهده کردید، الودگی هوا تاثیرات بسیار بدی روی سلامتی انسان دارد و باید هرچه سریع‌تر اقدامات پیشگیرانه در سطح بین‌المللی در این رابطه انجام شود و سطح آلاینده‌ها پایین آید. نظر شما درباره این پدیده چیست و چه راهکاری را پیشنهاد می‌دهید؟