حفاظت از دارایی در بازارهای مالی بسیار مهم است. متأسفانه روش‌های زیادی برای کلاهبرداری وجود دارد. طرح‌های کلاهبرداری پانزی یکی از رایج ترین روش‌های کلاهبرداری است. مهم نیست در کدام بازار مالی سرمایه گذاری می‌کنید، اگر اقدامات امنیتی لازم را انجام ندهید، دارایی‌های شما همیشه در معرض خطر است. اگر تازه وارد دنیای ارزهای دیجیتال شده‌اید، محافظت از دارایی‌های خود در برابر کلاهبرداران، طرح‌های پانزی و کلاهبرداری بسیار مهم است. زیرا پروژه‌های کلاهبرداری در هر گوشه‌ای از بازار ارزهای دیجیتال آماده پیدا کردن قربانیان خود هستند.
کلاهبرداری پانزی چیست؟
کلاهبرداری پانزی یک طرح سرمایه گذاری با نوید بازده سریع و بالا برای سرمایه گذاران اولیه است. در واقع این طرح نوعی کلاهبرداری است که در آن کلاهبرداران به سرمایه گذاران وعده بازگشت سرمایه و سود بالا و سریع می‌دهند.
در این نوع طرح‌ها اغلب سود سرمایه گذاران اولیه با پول سرمایه گذاران نسل دوم پرداخت می‌شود و از این طریق اعتماد مردم جلب می‌شود. این روند ادامه می‌یابد تا در نهایت کلاهبرداران (طراحان اصلی پروژه) نتوانند سود وعده داده شده را به آخرین نسل‌هایی که وارد پروژه شده‌اند پرداخت کنند. اینجاست که زنجیره کلاهبرداری به مرحله نهایی خود می‌رسد و پرونده پروژه بسته می‌شود.
چنین شرایطی بهترین فرصت برای کلاهبرداران است تا با هر میزان سودی که تا به حال به دست آورده‌اند ناپدید شوند. آنچه پروژه‌های پانزی برای جذب سرمایه گذاران بر آن تکیه می‌کنند، مشروعیت آن است. طرح‌های پانزی سرمایه‌گذاران را متقاعد می‌کند که سودی که از طریق سرمایه‌گذاری دریافت می‌کنند مشروع است و هیچ ریسکی در آن وجود ندارد. آنها سعی می‌کنند با کسب سود منظم در چند ماه اول، اعتماد بیشتری از سرمایه گذاران به دست آورند. در واقع، سرمایه گذار وسوسه می‌شود که پول بیشتری برای پروژه بگذارد. خود آن فرد حتی می‌تواند یک ترویج دهنده عالی و قابل اعتماد برای متقاعد کردن سرمایه گذاران دیگر برای پیوستن به کلاهبرداری پانزی باشد.
تاریخچه کلاهبرداری پانزی
عبارت Ponzi scam برای اولین بار در سال 1919 پس از کلاهبرداری توسط شخصی به نام Charles Ponzi استفاده شد. با این حال، سن این نوع کلاهبرداری به پایان قرن 19 می‌رسد. در قرن نوزدهم افرادی به نام آدل اسپیتزدر در آلمان و سارا هاو در ایالات متحده کلاهبرداری‌هایی را ترتیب دادند که کاملاً شبیه کلاهبرداری پانزی بود. اما ابعاد کلاهبرداری و مشکلات ناشی از آن به وسعت مورد قبلی نبود.
پانزی یک فرد ایتالیایی بود که با قول اینکه می‌تواند پول مشتریانش را در عرض 90 روز دو برابر کند، کلاهبرداری‌های زیادی انجام داد. پروژه کلاهبرداری او بر روی سیستم پستی ایالات متحده متمرکز بود. در آن زمان سیستم پستی بسیار پیشرفته بود و نوعی کوپن ایجاد می‌کرد که به فرستنده امکان می‌داد تمبر پستی برگشتی را پیش خرید کرده و کوپن را در پاکت قرار دهد. گیرنده نامه می‌توانست کوپن را ارائه کند و مهرهای لازم برای پاسخ به نامه را دریافت کند.
این نوع معاملات که آربیتراژ نامیده می‌شود غیرقانونی نیست، اما Ponzi آن را کمی گسترش داد. او به سرمایه گذاران وعده بازگشت 50 درصدی سرمایه در 45 روز و بازگشت 100 درصدی سود در 90 روز را به سرمایه گذاران داد. از آنجایی که شرکت او در کارهای پستی نیز موفق بود، سوابق موفق او باعث شد تا سرمایه گذاران زیادی به او اعتماد کنند و جذب طرحی که او ارائه کرده بود جلب شوند. در سال 1920، بوستون پست نقشه او را فاش کرد. پانزی به جای اینکه واقعاً سرمایه گذاری کند، فقط به سرمایه گذاران گفت که آنها سود کرده‌اند. پس از انتشار نتایج تحقیقات، پانزی دستگیر و کلاهبرداری‌های متعدد وی فاش شد.
پس از کلاهبرداری بزرگی که انجام داد، طرح‌های پانزی دیگری در جهان اتفاق افتاد. طرح‌هایی که شباهت زیادی به طرح‌های پانزی داشتند و با همان وعده سود کوتاه مدت، سرمایه گذاران را فریب می‌دهند. بزرگترین کلاهبرداری پانزی در تمام دوران، مدوف است. مادوف در واقع بزرگترین طرح تاریخ را اجرا کرد. در 11 دسامبر 2008، مدوف توسط FBI دستگیر شد و سرمایه گذاران او در مجموع نزدیک به 65 میلیارد دلار ضرر کردند!
علائم هشدار دهنده طرح‌های پانزی
ممکن است در مرحله اول اطلاع پیدا کردن از کلاهبرداری پانزی ممکن نباشد، اما بسیاری از پروژه‌های پانزی ویژگی‌های مشترکی دارند که می‌تواند به عنوان یک هشدار برای شما عمل کند. وقتی روی این هشدارها حساسیت بیشتری داشته باشید و با هوشیاری علائم مختلف را بررسی کنید، به راحتی می‌توانید متوجه شوید که آیا کلاهبرداری پانزی است یا خیر؟! این هشدارها معمولاً شامل موارد زیر است:
وعده نرخ بالای بازده سرمایه گذاری بدون ریسک
هیچ طرح سرمایه گذاری کوچک یا بزرگی وجود ندارد که ریسک نداشته باشد. هر چه احتمال سودآوری یک طرح بیشتر باشد، بدون شک ریسک آن نیز بیشتر می‌شود. هر زمان که طرحی به شما معرفی شد که سود بالا را بدون ریسک تضمین می‌کند، حتما به طرح شک کنید.
بهره وری مستمر و بیش از حد
یک برنامه سرمایه گذاری صحیح، در هر زمینه و بازاری، همواره فراز و نشیب‌های مختلفی را تجربه می‌کند. تقریبا غیرممکن است که وارد هر سرمایه گذاری سهامی شوید که همیشه بالا می‌رود و به شما سود می‌دهد. هر زمان که متوجه شدید پروژه‌ای بدون توجه به شرایط بازار دائماً روند مثبتی را تجربه می‌کند، در سرمایه گذاری در آن تردید نکنید.
پروژه‌های غیر رسمی و ثبت نشده
رسمی بودن و ثبت یک طرح می‌تواند درصد قابل قبولی از صحت آن را به شما اطمینان دهد. اگر مدیران پروژه حاضر به معرفی خود و استفاده از هویت جعلی نیستند، به پروژه مشکوک باشید. نکته جالب این است که یکی از مواردی که باعث شده مردم بیت کوین و ارزهای دیجیتال را یک کلاهبرداری پانزی بدانند این است که سازنده اصلی آن شناخته نشده است. با این حال، اگرچه بیت‌کوین و برخی از پروژه‌های ارز دیجیتال خالق خاصی ندارند، اما همه پروژه‌های دارای اپراتورهای ناشناس طرح‌های پانزی نیستند. در هر صورت ناشناس بودن اپراتورها یکی از نشانه‌هایی است که می‌تواند شما را به یک پروژه مشکوک کند.
استراتژی‌های پیچیده و نامفهوم
هر سرمایه گذاری یا هر پروژه‌ای که به دنبال سرمایه گذار است باید هدف مشخصی داشته باشد. اگر بیت کوین سازندگان و اپراتورهای خاصی نداشته باشد، در عوض هدف خاصی دارد که ماهیت این فناوری و برنامه‌هایی را که قرار است انجام دهد، توجیه و تعریف می‌کند. اگر کاغذ سفید یا وایت پیپر یک پروژه ارز دیجیتال را می‌خوانید و اهداف طراحان آن را درک نمی‌کنید، از سرمایه گذاری در آن اجتناب کنید. تا زمانی که یک پروژه و هدف آن را به طور کامل درک نکنید، سرمایه گذاری در آن یک اشتباه است و می‌تواند برای به دام انداختن سرمایه شما در یک کلاهبرداری پانزی باشد.
مشکل نقدینگی
نقدینگی در سرمایه گذاری بسیار مهم است. در واقع هر چه یک پروژه سرمایه گذاری نقدینگی بیشتری داشته باشد، اعتبار بیشتری دارد. در یک پروژه معتبر نباید مشکلی برای نقدینگی سرمایه خود داشته باشید. اگر پروژه مانع از نقدینگی دارایی‌هایتان با وعده بازدهی بیشتر شود، ممکن است در کلاهبرداری پانزی گرفتار شوید.
آیا بیت کوین یک کلاهبرداری پانزی است؟
پیشتر در مورد Madoff، یکی از بزرگترین پروژه‌های Ponzi صحبت کردیم. نکته مهمی که پانزی را با بیت کوین و خرید ارز دیجیتال ارتباط می‌دهد، مقایسه آن با طرح‌های گذشته و شباهت‌هایی است که با آنها دارد، اما آیا واقعا بیت کوین یک کلاهبرداری پانزی محسوب می‌شود؟
ماهیت غیرمتمرکز و غیرقابل کنترل ارزهای دیجیتال باعث شده تا بسیاری از کلاهبرداران بتوانند از این ماجرا سوء استفاده کرده و با هدف دستیابی به سودهای کلان، کلاهبرداری پانزی را اجرا کنند. با این حال، این چیزی نیست که بتواند ماهیت کل بیت کوین و ارزهای دیجیتال را زیر سوال ببرد.
توجیه بسیاری از افرادی که فکر می‌کنند بیت کوین یک کلاهبرداری پانزی محسوب می‌شود در ویژگی‌های بیت کوین نهفته است. بسیاری از مردم می‌گویند ارزهای رمزنگاری شده را نمی‌توان به عنوان ارز، دارایی یا کالا تعریف کرد. این ارزهای دیجیتال هیچ جریان نقدی اساسی ندارند، آنها ارزش ذاتی ندارند و اینها دلایلی هستند که بیت کوین را به یک ارز دیجیتال پانزی تبدیل می‌کنند.
خورخه استولفی، دانشمند کامپیوتر برزیلی، کسی است که معتقد است بیت کوین را می‌توان به عنوان یک طرح خطرناک پانزی دید. دیدگاه او مبتنی بر شواهد زیر است:
- سرمایه گذاران برای کسب سود وارد این بازار می‌شوند و انتظار دریافت سود را دارند.
- سرمایه گذاران می‌توانند زمانی سود ببرند که افراد دیگر ارزهای دیجیتال خود را نقد کنند یا بفروشند.
- هیچ منبع خارجی برای کسب سود برای ارزهای دیجیتال وجود ندارد و هر گونه سودی که در این بازار به دست می‌آید، کاملاً ناشی از ورود سرمایه‌گذاران جدید است.
- اپراتورها و صرافی‌های ارز دیجیتال بخش زیادی از پول خود را از دست می‌دهند.
همه این اتهامات در حالی مطرح می‌شود که بیت کوین از بالاترین قیمت خود یعنی 69,000 دلار در 9 نوامبر 2021 در پایان دسامبر، به طور ناگهانی به 12,000 دلار سقوط کرد. با این حال، حتی با قیمت فعلی، همچنان یکی از مهم ترین اخبار و بحث‌های مالی در اکثر کشورها است. مهمانان اخبار تلویزیون مالی از آن به عنوان دارایی با بهترین عملکرد در N سال گذشته یاد می‌کنند، جایی که N می‌تواند تقریباً هر عددی از یک تا ده باشد. همچنین، سرمایه گذاران و اقتصاددانان بیت کوین را یک سرمایه گذاری قابل اعتماد می‌دانند که طی سال‌ها به طور تصاعدی و قابل توجهی رشد کرده است. رشدی که نه تنها با وعده رشد همراه بود، بلکه سقوط و صعودی را تجربه کرد که باعث شد به عنوان یک کلاهبرداری پانزی رد شود.
برخلاف کلاهبرداری پانزی مدوف، بیت کوین به عنوان یک دارایی درآمدزا خریداری نمی‌شود، بلکه به عنوان یک کوپن دائمی خریداری می‌شود. به عبارت دیگر، بیت کوین به خریداران و سرمایه گذاران خود قولی در راه بازدهی مداوم نمی‌دهد. بازده و سود برای دارندگان هرگز با ورود سرمایه‌گذاری جدید اتفاق نمی‌افتد. تنها راهی که دارندگان بیت‌کوین می‌توانند پول نقد کنند، فروش آن به شخص دیگری است.
همچنین سقوط بیت کوین با طرح پولزی ارز دیجیتال بسیار متفاوت است. یکی از محرک‌های احتمالی می‌تواند سقوط یک به اصطلاح استیبل کوین اصلی باشد. با توجه به فقدان مقررات و افشا، تصور اینکه یک استیبل کوین بزرگ مانند یک صندوق بازار پولی تنظیم شده دلیل اصلی سقوط بازار باشد، کار سختی نیست. با وجود تمام این اطلاعات و داده‌ها، می‌توانید طرح‌های مختلفی را در گوشه و کنار بازار ارزهای دیجیتال پیدا کنید که نشان دهنده یک کلاهبرداری پانزی هستند! این طرح‌ها جدا از ماهیت اصلی بازار هستند، اما یک پانزی محسوب می‌شوند و سرمایه گذاران زیادی را به دام انداخته‌اند.
کلاهبرداری پانزی در ایران
شاید برایتان جالب باشد که بدانید بسیاری از طرح‌های کلاهبرداری پانزی در سال‌های اخیر در ایران موفق به سرقت دارایی‌های سرمایه‌گذارانی شده‌اند که آرزوی کسب سود سریع و آسان را داشتند. برخی افراد به اشتباه فکر می‌کنند که آنها شرکت‌های کلاهبرداری بدون نام یا حتی مکان فیزیکی هستند. اما باید بگوییم که متاسفانه در اکثر مواقع این شرکت‌ها دفاتر بزرگی را برای اجرای کلاهبرداری پانزی رهن یا اجاره کرده و تبلیغات گسترده‌ای را آغاز می‌کنند.
حتی ممکن است این شرکت‌ها دارای علامت و شماره ثبت باشند. به همین دلیل، کارشناسان سرمایه گذاری توصیه می‌کنند که از سپردن دارایی به شرکت‌هایی که فعالیت‌های مشکوک دارند یا وعده‌های غیرواقعی می‌دهند، خودداری کنید.
پانزی و راهی برای نفوذ به سرمایه گذاری ارزهای دیجیتال
لیست کلاهبرداری‌ها و پروژه‌های پانزی خیلی طولانی است که در یک مقاله جای نمی‌گیرد، اما مهم ترین نشانه‌های هر کلاهبرداری پانزی (پرچم‌های قرمز) را در این مقاله توضیح داده‌ایم. ما سعی کردیم هر نکته‌ای را که می‌تواند به شما در شناخت پروژه‌های پانزی کمک کند به اشتراک بگذاریم. اگرچه بیت کوین و بازارهای ارزهای دیجیتال به خودی خود یک کلاهبرداری پانزی نیستند، اما راه برای نفوذ به آن کم نیست. به همین دلیل قبل از هر سرمایه گذاری در مورد آن تحقیق کرده و فقط در یک صرافی معتبر ارز دیجیتال معامله کنید.