گردشگری دسته‌بندی‌های مختلفی مثل تجاری، اکوتوریسم، آموزشی و… دارد. گردشگری فرهنگی هم یکی از آن‌هاست. این نوع گردشگری با فرهنگ هر کشور سر و کار دارد. فرهنگ بخش مهمی از گذشته و یا آینده یک کشور به شمار می‌آید.
گردشگری فرهنگی تاریخچه و سرگذشت یک کشور را بررسی می‌کند. هنر، دین و مذهب و سبک معماری خاص هر منطقه از دیگر مواردی هستند که به این نوع از گردشگری کمک می‌کنند. در این نوع گردشگری تحقیق در فضای شهری و هم روستایی مورد توجه قرار می‌گیرد. شهرها با اماکن فرهنگی خود مانند موزه‌ها، سالن‌های تئاتر و روستاها با سنت‌های قدیمی خود مثل برگزاری جشنواره‌ها به گردشگری فرهنگی ارزش می‌دهند. در این مقاله از پلازا بیشتر درباره این موضوع صحبت خواهیم کرد.
آنچه در ادامه می‌خوانید:
گردشگری فرهنگی چیست؟
برای تعریف گردشگری فرهنگی باید ابتدا بدانیم فرهنگ مجموعه‌ای از چه چیزهایی است. عادات و رفتار مردم یک منطقه، قوانین یک کشور، میزان دانش و باورهای مردم، هنرها و آموخته‌های آنها به طور کلی در دسته فرهنگ جای می‌گیرند. در واقع برای شناخت فرهنگ یک منطقه یا کشور باید این موارد را مورد بررسی قرار داد. اینکه می‌گوییم فرهنگ یک شهر با شهر دیگر متفاوت است منظورمان توجه به این معیارها خواهد بود. در واقع فرهنگ وجه اشتراک مردم یک منطقه به صورت اجتماعی است که می‌توان آن را آموزش داد.
پس حالا می‌توانیم بگوییم گردشگری فرهنگی نوعی گردشگری محسوب می‌شود که هدفش در بازدید از یک شهر توجه به فرهنگ مردم آن منطقه است. گاهی برای درک فرهنگ یک منطقه باید به مناطق فرهنگی آن مانند آثار و جاذبه‌های تاریخی سر زد. اما خیلی اوقات می‌توان با زندگی در کنار مردم یک شهر، فرهنگ و آداب و رسوم آنها را شناخت.
تاریخچه گردشگری فرهنگی
از گذشته‌های دور گردشگری فرهنگی اهمیت زیادی داشت. در واقع این نوع گردشگری را باید در بین انوع مختلف آن قدیمی‌تر دانست. شیوه زندگی در کشورهای گوناگون همیشه برای انسان‌ها جذاب بوده است.
در این نوع از گردشگری می‌توان با سفر به شهر یا کشور مورد نظر در مورد فرهنگ و آداب و رسوم آنها تحقیق کرد و از نزدیک مورد مشاهده قرار داد. البته امروزه با وجود اینترنت و فضای مجازی دیگر نیاز به سفر و حضور در آن منطقه نیست. با سرچ هر چیزی اطلاعات مورد نظرتان را بدست می‌آورید. اما در گذشته گردشگر فرهنگی باید با تلاش زیاد آماده سفر می‌شد. او وظیفه مهمی داشت. انتقال تجربیات به‌دست آورده به کشور خودش بدون هیچ دخل و تصرفی از کارهای مهم یک گردشگر فرهنگی به شمار می‌آمد.
مثلا وقتی می‌گوییم یک وسیله اولین بار در فلان شهر مورد استفاده قرار گرفت و یا ساخته شد، برای همیشه این مورد را در فرهنگ آن منطقه ثبت کرده‌ایم. پس گردشگری فرهنگی از گذشته برای ثبت اطلاعات دقیق و اثبات آن به آیندگان بسیار ضروری بوده است.
این نوع از گردشگری برای اولین بار در سال 2002 مورد توجه قرار گرفت. از نظر شورای بین‌المللی آثار تاریخی و فرهنگی، گردشگری فرهنگی می‌تواند بازدید از آثار و بناهای تاریخی یک منطقه باشد و یا می‌توان شرکت در فعالیت‌های فرهنگی یک شهر یا کشور مثل برگزاری نمایشگاه، کنسرت، گالری و بازدید از موزه‌ها را در مجموعه فعالیت‌های گردشگری فرهنگی قرار داد.
هدف گردشگری فرهنگی چیست؟
سازمان جهانی گردشگری برای این نوع از گردشگری چنین هدفی را تعریف می‌کند: گردشگری فرهنگی نوعی سفر است که هدف آن دیدن بناها و حوادث با ارزش هر منطقه خواهد بود. در واقع این آثار ارزش فرهنگی داشته و بخش مهمی از هویت یک کشور را تشکیل می‌دهند و می‌توان آن را میراث فرهنگی کشور مورد نظر دانست. پس باید گفت هدف از این نوع گردشگری تنها بازدید از آثار و بناهای تاریخی نیست، بلکه می‌توان با تماشا و بررسی حوادث فرهنگی آن منطقه گردشگری فرهنگی را معنا داد.
انواع گردشگری فرهنگی
این نوع از گردشگری به واسطه تنوع مفهوم فرهنگ انواع مختلفی دارد. برای فرهنگ می‌توان دسته‌های زیادی در نظر گرفت. به‌همین منظور در این بخش انواع گردشگری فرهنگی را بررسی می‌کنیم.
گردشگری هنری
در این نوع گردشگری هدف اصلی حفظ ارزش هنر است. گردشگری فرهنگی در این بخش تمام تلاش خود را می‌کند تا از هنر برای تجارت استفاده نشود. گردشگری هنری صرفا به دنبال کسب درآمد نیست، بلکه هدفش نشان دادن زیبایی‌ها و ماهیت اصلی هنر خواهد بود.
در گردشگری هنری به بازدید از جشنواره‌ها، هنرهای نمایشی، دیداری و رویدادهای هنری می‌رویم. تئاترها، موزه‌ها و گالری‌ها در گردشگری هنری مورد بحث قرار می‌گیرند. علاوه‌بر این‌ها در گردشگری فرهنگی زیر شاخه هنری به هنر رقص و موسیقی سنتی هر منطقه اهمیت زیادی داده می‌شود.
گردشگری میراث
گردشگری فرهنگی برای تحقیق و بررسی بناهای تاریخی زیرشاخه گردشگری میراث را ایجاد کرده است. در این نوع گردشگری هدف اصلی بررسی تاریخ و هویت یک منطقه یا کشور و تماشای سبک زندگی آنها از نزدیک خواهد بود.
در واقع می‌توان گفت جاذبه‌های تاریخی هر کشور در بخش گردشگری میراث مورد تحقیق قرار می‌گیرند. گردشگر فرهنگی که به تاریخ و هویت یک منطقه علاقه‌مند است در گردشگری میراث به دنبال آثار تاریخی آن قسمت می‌رود. جالب است این را بدانید که تلاش برای حفظ جاذبه‌های غیرقابل لمس مثل زبان و گویش، افسانه‌ها و داستان‌ها، هنر بومی هر منطقه، اعتقادات دینی و مذهبی، موسیقی و آواز به عهده گردشگری میراث خواهد بود. امروزه این نوع از جاذبه‌ها برای گردشگری فرهنگی اهمیت زیادی دارند؛ چون حفظ و نگهداری درست آنها بدون تحریف کار دشواری است.
گردشگری شهری
امروزه با گسترش یافتن فضای شهری جاذبه‌های فرهنگی هر شهر زیاد شده است. گردشگری فرهنگی در بخش شهرها با ایجاد گردشگری شهری سعی در ایجاد نظمی برای جاذبه‌های تاریخی فرهنگی آن شهر داشته است. شهرهای بزرگ و کوچک امروزه دارای مراکز خرید، شهر بازی، موزه‌ها، استادیوم ورزشی، سالن‌های کنفرانس و یادبود، پارک‌ها، بناهای تاریخی باارزش، آثار معماری منحصربه‌فرد و بارگاه‌های افراد مشهور هستند. حفظ و نگهداری این اماکن و معرفی درست آن به گردشگران به عهده گردشگری شهری است.
حتی اگر مسافران برای بازدید از مناطق غیر شهری رفته باشند باز هم مرکز تجمع آنها در شهر خواهد بود. وجود هتل‌ها، رستوران‌ها و مراکز خرید در شهر خود گواه این مطلب است. گردشگری شهری هدف برآورده کردن نیاز گردشگران به بهترین شکل را در دستور کار خود دارد.
گردشگری خلاق
گردشگری فرهنگی در بخش‌های زیادی از گردشگران با حضوری فعال‌تر کمک می‌خواهد. در واقع منظور این است که گردشگر در جریان کمک به اهالی بومی یک منطقه چیزی را خلق می‌کند. این خلق کردن می‌تواند به صورت جمعی اتفاق بیفتد و یا به تنهایی. آثاری مثل نقاشی، ساز زدن، آواز خواندن و یا حتی ایجاد نوع خاصی از رقص.
به این نوع فعالیت و خلق اثر در روند گردشگری فرهنگی، گردشگری خلاق می‌گویند. گردشگر می‌تواند در جریان زندگی‌اش با میزبان خود تعاملاتی داشته باشد. زندگی در مناطق بومی برای گردشگر با این تجربه‌های خاص معنا پیدا می‌کند. در روند این نوع زندگی و رابطه‌ای که بین مهمان و میزبان ایجاد شده، خلاقیت‌های زیادی شکل می‌گیرد.
گردشگری که از منطقه شهری آمده و اطلاعات زیادی در خیلی از موارد دارد، با در اختیار گذاشتن آن اطلاعات برای میزبان ممکن است خیلی از دغدغه‌های ذهنی آنها را برطرف کند. گردشگر هم در خلال این تبادل اطلاعات با فرهنگ آن منطقه بیشتر آشنا شده و در ایجاد کمکی خلاقانه بهتر عمل می‌کند. این تعامل همان گردشگری خلاق محسوب می‌شود.
گردشگری قومی
گردشگری فرهنگی برای آن دسته از گردشگران که علاقه دارند تا همه چیز را از نزدیک مشاهده کنند، گردشگری قومی را در نظر گرفته است. گردشگری قومی که به گردشگری بومی هم معروف است، در واقع نوعی مصاحبه از نزدیک با افراد بومی هر منطقه خواهد بود.
در این نوع گردشگری که شباهت زیادی به مستندسازی دارد گردشگر با فرد مورد نظر در خانه‌اش دیدار می‌کند. هدف از این کار تماشای آداب و رسوم و سنت‌های بومی آن منطقه از نزدیک و در جریان واقعی زندگی آن‌هاست. گردشگری قومی به این معتقد است که اگر کسب اطلاعات با روش مهمان و میزبان انجام شود ممکن است اطلاعات درستی به دست نیاید. در واقع در حالات دیگر میزبان تمام تلاش خود را می‌کند تا همه چیز به بهترین شکل صورت گیرد.
اما گردشگری قومی به خوب یا بد بودن فکر نمی‌کند. هدف این نوع گردشگری فرهنگی ثبت آداب و رسوم واقعی در جریان عادی زندگی است. از مزایای گردشگری قومی می‌توان به حفظ درست سنت‌ها اشاره کرد. البته باید مراقب بود تا اهالی بومی آن منطقه تحت فشار قرار نگیرند و همه چیز با تمایل قلبی آنها انجام شود.
گردشگری روستایی
هر نوع فعالیتی که خارج از حوزه شهری صورت بگیرد، در دسته گردشگری روستایی قرار دارد. گردشگری فرهنگی برای حفظ دقیق‌تر جاذبه‌های طبیعی روستاها گردشگری روستایی را به وجود آورده است.
البته باید متذکر شد که هدف اصلی گردشگری روستایی حفظ میراث روستایی خواهد بود. شاید در نگاه اول این‌طور به‌نظر بیاید که مهم‌ترین هدف گردشگری فرهنگی برای روستاها کمک به حفظ طبیعت آن است. اما فعالیت‌های زیست‌محیطی در بخش کشاورزی، باغداری، دامداری و شرکت در آنها از تجربیات هیجان‌انگیز برای گردشگر روستایی به شمار می‌آید.
این نوع گردشگری تمایل زیادی به انجام فعالیت‌های افراد بومی روستا دارد. در واقع گردشگر روستایی در جریان زندگی کنار فرد بومی منطقه تلاش می‌کند تا مانند آنها زندگی در دل روستا را تجربه کند. به‌همین دلیل کارهای کوچک خانگی و کسب و کار روستایی در مناطق غیرشهری طرفداران زیادی دارد. کشور ما ایران روستاهای بکر زیادی در دل طبیعت و کویر دارد. به همین منظور در چند سال اخیر گردشگری فرهنگی ایران در بخش روستایی بازدهی بالایی داشته است.
گردشگری معاصر
گردشگری معاصر که با نام گردشگری عامه‌پسند هم شناخته می‌شود، نوعی گردشگری فرهنگی است که برای کسب لذت انجام خواهد شد. این نوع گردشگری بیشتر در فضای شهری صورت گرفته و در واقع می‌توان آن را به نوعی در حاشیه گردشگری فرهنگی دانست.
گردشگری عامه‌پسند اصطلاحی است که در چند سال اخیر پدید آمده و در اوقات بیکاری ممکن است انجام شود. عده‌ای معتقدند کارهایی که ما با لذت انجام می‌دهیم مانند سینما رفتن، خرید کردن، تلویزیون دیدن و یا ورزش کردن همگی زیر شاخه گردشگری عامه‌پسند هستند. چون اعتقاد آنها بر این است که برای انجام آن کارها جاذبه‌های فرهنگی ایجاد شده است؛ به طور مثال مراکز خرید، سینماها، تئاترها، پارک‌های بازی، فروشگاه‌های بزرگ و استودیوهای فیلم.
اهمیت گردشگری فرهنگی در چیست؟
گردشگری فرهنگی در کل به دو بخش سنتی و مدرن تقسیم می‌شود. عده زیادی معتقدند که این نوع از گردشگری با مفهوم سنتی آن معنی پیدا می‌کند. فرهنگ هر منطقه یا کشور تا حد زیادی زندگی اجتماعی را شکل می‌دهد. این فرهنگ قابل انتقال به نسل‌های آینده است. پس می‌توانیم بگوییم فرهنگ‌های سنتی ما که از نسل‌های گذشته تا به امروز رسیده اهمیت زیادی داشته و باید حفظ شوند.
امروزه گردشگری طرفداران زیادی پیدا کرده است. پس حفظ فرهنگی‌های سنتی باعث جذب گردشگران زیادی می‌شود. جالب است بدانید در عصر حاضر کشور ما شاهد گردشگرانی است که در لابه‌لای زندگی شلوغ شهری به دنبال یافتن فرهنگ‌های سنتی و با اصالت هستند. اینجاست که نقش پررنگ گردشگری فرهنگی در ایران به چشم می‌آید. در ادامه تاثیر این نوع از گردشگری برای یک منطقه بومی را به اختصار بررسی می‌کنیم.
- سبب ایجاد اشتغال برای جوانان و یا به صورت خانوادگی می‌شود.
- سنت و فرهنگ از یادرفته یک منطقه را زنده می‌کند و با اهمیت دادن به آن شور و شوق زندگی بومی را به مناطق غیر شهری برمی‌گرداند.
- زیر بنای اقتصادی ایجاد کرده که در بلند مدت تاثیر مثبت آن دیده می‌شود.
- آگاهی یک منطقه را از داشته‌های فرهنگی‌شان بالا می‌برد. این کار باعث ایجاد حس خوب در افراد شده و انگیزه آنها را برای پیشرفت مناطق بومی زیاد می‌کند. در واقع هویت فرهنگی‌شان را یادآور می‌شود.
جمع بندی
ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که سنت‌ها ارزش تلقی می‌شوند. در واقع بخش مهمی از هویت هر منطقه با سنت‌های آن گره خورده است. هرچقدر خود را جامعه‌ای پیشرفته و مدرن بدانیم فرهنگ و سنت‌های بومی یک قدم از ما جلوتر هستند. به‌همین دلیل گردشگری فرهنگی که توجه زیادی به فرهنگ و سنت دارد، در کشور ما پرطرفدار است. در این مقاله شما را با مفهوم و اهمیت این نوع از گردشگری آشنا کردیم. نظرات خود را در قسمت دیدگاه‌های پلازا بنویسید.