معرفی سبک استراتژیک 4X (قسمت دوم)

در قسمت اول تعریف سبک استراتژیک 4X را بیان کردیم و به بیان تاریخچه ی این سبک پرداختیم. ساختار استراتژیک 4X را از دیدگاه پدیدآورندگان این سبک بررسی کردیم و ویژگی های امروزی بازی هایی که در این سبک ساخته می شوند را شرح دادیم.

در این قسمت ابعاد مختلف بازی و گیم پلی بازی های استراتژیک 4X را تشریح می کنیم تا مخاطبان عزیز با مطالعه ی این دو قسمت (اول و دوم) به خوبی با این سبک از بازی های دیجیتالی آشنایی پیدا کنند.

رقابت

رقابت بازیکن ها و قلمروها در سبک استراتژیک 4X نسبت به سبک های دیگر صلح آمیزتر است. بازی های این سبک با هدف تک بعدی حمله و استیلا طراحی نمی شوند بلکه بیشتر شرایط دنیای واقعی را شبیه سازی می کنند. شرایطی که در آن هر ملت باید تا آن جا که می تواند در تمامی زمینه ها خود را قوی کند و برتری خود را به دیگران تحمیل نماید.

بازیکن در حین پیشرفت و مدیریت کشور خود با دیگر کشورها روابط دیپلماتیک برقرار می کند و اگر هوشمندانه عمل کند، می تواند با تجارت مواد مورد نیاز خود، سرعت پیشرفتش را بالا برد. روابط دیپلماتیک در بازی های 4X معمولا پیچیده تر از سبک های دیگر است.

گاهی کشور در موضع ضعف قرار دارد و آسیب پذیر است، در این مواقع می بایست با ایجاد روابط دیپلماتیک و ریختن طرح دوستی جلوی حمله ی احتمالی کشورهای دیگر را گرفت.

در برخی بازی های سبک استراتژیک 4X پیروزی دیپلماتیک تعریف شده است، یعنی بازیکن با برقراری شرایط برتر در پیدا کردن متحد و ضعیف کردن دشمن به پیروزی می رسد. در برخی بازی ها، اگر بازیکن موفق شود برای مدت مشخص صلح را حفظ کند برنده خواهد شد.

درست است که بازی های استراتژیک 4X برخلاف بازی های استراتژیک ساده صرفا روی جنگ تمرکز نمی کنند اما درگیری و پیروزی بخش مهمی از بازی های این سبک است. بازی های استراتژیک 4X از نظر جنگ، رویکردهای مختلفی دارند. برای نمونه در بازی « تمدن های کهکشانی» (Galactic Civilizations) هنگامی که دو گردان یا گروهان دشمن به هم می رسند، بازی خود به خود نبرد آن ها را انجام می دهد و نتیجه را اعلام می کند. این شیوه عمدتا مورد پسند گیمرها نیست زیرا آن ها با وجود علاقه به اداره ی اقتصادی و صنعتی دوست دارند جنگ با دشمن را هم لمس کنند نه اینکه در انتها فقط چند عدد و رقم ببینند.

در مقابل، مثلا بازی « ارباب اوریون » (Master of Orion) به بازیکنان امکان می دهد جنگ را مدیریت کنند. در این بازی هنگامی که جنگی شروع می شود بازیکن وارد یک صفحه ی تاکتیک جنگی می شود و از آن جا نیروهای خود را فرماندهی می کند.

در بازی های استراتژیک 4X برتری در صنعت، تکنولوژی و امکانات بیش از هرچیز دیگری اهمیت دارد. همین ویژگی باعث یک تفاوت بزرگ بین بازی های استراتژیک 4X با دیگر سبک ها شده؛ در بازی های استراتژیک 4X حتی اگر دشمن از نظر تاکتیک نظامی بهتر عمل کند، می توانید با امکانات بیشتر و تکنولوژی پیشرفته تر او را در میدان نبرد شکست دهید. به همین خاطر، سبک استراتژیک 4X بیشتر روی پژوهش و پیشرفت تمرکز دارد تا آرایش نظامی.

گیم پلی

در بازی های استراتژیک 4X بازیکن باید کشور یا قلمروی را اداره کند که جزییات فراوانی دارد. پیاده کردن این جزییات گسترده به فضا و زمان نیاز دارد به همین خاطر مراحل بازی ها معمولا نقشه های بسیار بزرگی دارند و زمان بیشتری برای اتمام آن ها نیاز است. معمولا بازیکن از یک نقطه ی کوچک شروع می کند و به تدریج با پیشرفت بیشتر و جمع آوری منابع زمین های اطراف را تصاحب می کند تا در آن ها سازه ها و امکانات جدیدی بسازد.

گیم پلی بازی های استراتژیک 4X را همانند دیگر سبک های استراتژیک می توان به دو دسته تقسیم کرد. دسته اول بازی هایی با گیم پلی « نوبتی » یا Turn-based هستند. بازی های استراتژیک قدیمی و به خصوص بازی های با تم سای فای و فضایی دارای این نوع گیم پلی بودند. امروزه آن را در بازی های استراتژیک معروف نمی بینیم، اما گاهی در بازی های کوچک از آن استفاده می شود.

بیشتر گیمرها و کسانی که در حال خواندن این سطرها هستند بازی های با گیم پلی نوبتی را ندیده اند زیرا این بازی ها در دهه ی 90 رواج داشتند.

دسته دوم، بازی هایی با گیم پلی « بی درنگ » یا Real-Time هستند که حالا تقریبا تمام بازی های استراتژیک بر اساس آن ساخته می شود. در این حالت بازیکنان پیوسته در حال بازی کردن هستند و وقفه ای در کار آن ها وجود ندارد.

بیشتر بازی های استراتژیک 4X از این رویه استفاده می کنند اما در برخی بازی ها، بازیکن در ابتدای مرحله تمامی نقشه (یا یک واحد جغرافیایی خاص) را در اختیار دارد و تنها در همین تکه زمین ساخت و ساز می کند. این نوع بازی ها معمولا ساده تر و کوچک تر هستند.

برخی بازی های استراتژیک 4X به مانند دیگر سبک های استراتژیک، فصلی هستند با این تفاوت که فصل های آن ها بسیار طولانی تر است و هر بخش کوچک از آن چندین ساعت زمان می برد. برای نمونه، یک دور بازی با نقشه ی کوچک در « گناهان یک امپراتوری خورشیدی » (Sins of a Solar Empire) دسته کم 12 ساعت طول می کشد.

با این وجود، علاقمندان به بازی های استراتژیک نه تنها در این زمان طولانی خسته نمی شوند، بلکه اتفاقا این زمان را با هیجان سپری می کنند. این زمان طولانی معمولا صرف رسیدگی به جزییات و اداره ی کارها می شود.

بازی های استراتژیک 4X گاهی به بخاطر این جزییات فراوان و زمان طولانی مورد انتقاد قرار می گیرند. این خصوصیت مسلما برای علاقمندان این سبک در حالت تک نفره خسته کننده نیست، اما در بازی هایی که کلنی هایی زیادی دارند مشکل ساز می شود. در این بازی ها، اوایل بازی انجام کارهای جزیی مشکلی ایجاد نمی کند اما هرچه زمان می گذرد بازیکن کلنی های بیشتری می سازد و باید تک تک کارها را برای هر کلنی تکرار کند. به این ترتیب فرآیندی تکراری و خسته کننده به وجود می آید.

به تازگی در بازی ها شاهد به کارگیری نوعی هوش مصنوعی هستیم که هدف آن حل این مشکل است. بازی سازان در ساخت بازی های استراتژیک ابزارهایی از جنس هوش مصنوعی (AI) را به کار می برند که نسبتا ساده و شبیه ربات است و معمولا  به آن ها « فرماندار» گفته می شود. کار اصلی این فرماندارها، حذف تکرار و جلوگیری از کارهای خسته کننده و پیش پا افتاده است.

هوش مصنوعی بازی های استراتژیک 4X از آن جهت « فرماندار » نام گذاری شده که هنگام ساخت مستعمرات جدید، دستورات کوچک و فرعی را خود به خود انجام می دهند. این ویژگی قطعا برای بازیکنان مفید است اما در برخی بازی ها، بازیکنان از این گله دارند که فرمانداران تصمیمات خوبی نمی گیرند و آنطور که بازیکن می خواهد کلنی را تشکیل نمی دهند.

با این وجود، بازی هایی هم هستند که در انجام این کار موفق بوده اند. نمونه ی آن « تمدن های کهکشانی » است که سایت GamingNexus موفقیت گیم پلی آن را تا حد زیادی ناشی از فرمانداران برنامه ریزی شده ی بازی می داند.

مسیر بازی سازی سبک 4X

بازی های سبک استراتژیک 4X را می توان به دو بخش دهه ی  90 و دهه ی 2000 به بعد تقسیم بندی کرد. این سبک اوایل دهه ی 90 ناگهان اوج گرفت و بازی هایی مانند « تمدن » (Civilization)  و « ارباب اوریون » (Master of Orion) به خوبی مورد استقبال قرار گرفتند.

در سال 1994، شرکت استارداک (Stardock) اولین نسخه از سری بازی های « تمدن های کهکشانی » را منتشر کرد و به دنبال آن بازی هایی مانند « امپراتوری های فضا » (Space Empires) در سال 1995 به بازار آمدند. سازندگان بازی در سبک استراتژیک 4X معمولا یکی از این دو راه را در پیش می گرفتند، یا سراغ ساخت بازی های تخیلی و فضایی می رفتند و یا روی زمین سبز، بازی های کمابیش شبیه دنیای واقعی می ساختند.

بازی های سال های 94 و 95 عمدتا از دسته ی اول بودند و در این دوره، بازی « تمدن» (Civilization) از دسته ی دوم درخشش زیادی داشت. این بازی البته هنوز هم موفق است. آخرین نسخه ی آن در 2016 منتشر شده و بخش های افزوده ی آن در همین هفته ها به تدریج در حال منتشر شدن هستند.

یکی از پیشتازان سبک 4X  « سید میر » (Sid Meier) است. او به همراه تیم منسجم خود در سال 1994 بازی Colonization را منتشر کرد و دو سال بعد در 1996، نسخه ی دوم بازی « تمدن» (Civilization II) را روانه ی بازار نمود.  در این سال ها شاهد دو نسخه از « ارباب اوریون » هم بودیم که به ترتیب در سال های 1993 و 1996 عرضه شدند.

در اواخر دهه ی 1990 بازی های بی درنگ (real – time)  4X  از راه رسیدند. با پیشرفت ابزارهای بازی سازی و همچنین پردازنده های گرافیکی کامپیوترها کم کم بازی های نوبتی جای خود را به بازی های استراتژیک 4X با گیم پلی بی درنگ دادند.

Imperium Galactica یکی از نخستین بازی های دارای گیم پلی بی درنگ بود و در سال 1997 به بازار آمد. پس از آن با آغاز دهه ی 2000 بازی های بی درنگ پیچیده تری مانند Starships Unlimited ( در 2001) و Sword of the Stars ( در 2006) ساخته شدند.

از نیمه ی دوم دهه ی 2000، به تدریج از تعداد بازی های فضایی کاسته شد. بازی های 4X روی زمین با سازه هایی شبیه به ساختمان های واقعی جای آن ها را گرفتند. در این دوره بازی ها از سیستم هایی مانند مکینتاش به ویندوز کامپیوترهای مدرن کوچ کردند. کامپیوترهایی که کارت گرافیک مجزا داشت و می شد آن ها را با یک کارت گرافیک قوی تر جایگزین کرد.

در این دوره شاهد بازی های فوق العاده ای بودیم زیرا این زمان با دوران شکوفایی سبک استراتژیک مصادف بود. سبک استراتژیک و در کنار آن استراتژیک 4X هیچگاه مانند این دوره پر رونق نبود. طی این دوره، هر سال شاهد یک بازی استراتژیک بزرگ بودیم.

 در سال 2003 کمپانی مایکروسافت بازی « خیزش تمدن ها » یا Rise of Nations را منتشر کرد. شاهکاری که تحسین تمامی منتقدان را در پی داشت و گیمرها از آن استفبال بی نظیری کردند. سال بعد اولین نسخه از بازی « روم » با عنوان  Rome: Total War از سوی کمپانی Creative Assembly منتشر گردید.

در 2005 نسخه ی چهارم بازی « تمدن » یعنی Civilization IV به بازار آمد. این نسخه به باور منتقدان نه تنها یکی از بهترین بازی های سبک استراتژیک بلکه یکی از بهترین بازی های دیجیتال تاریخ کامپیوتر است.

در سال 2008 فروش سری بازی های « تمدن » به بیش از 8 میلیون نسخه رسید. اما درست زمانی که بازی های استراتژیک در مسیر فتح قله ی بازی های ویدئویی بودند ناگهان دوران شکوفایی کنسول ها شروع شد و به سلطه ی سبک استراتژیک و در کنار آن 4X پایان داد.

بازی های استراتژیک ابتدا سعی کردند خود را با کنسول ها هماهنگ سازند. در سال 2008 نسخه ی « انقلاب» از بازی تمدن با عنوان Civilization Revolution برای کنسول ها ساخته شد. اما کنسول ها سر سازگاری با سبک استراتژیک نداشتند. آن ها بازی های پر زرق و برق با گرافیک بالا و اکشن زیاد می خواستند.

به این ترتیب، سبک استراتژیک و تبع آن استراتژیک 4X را خود را جدا از کنسول ها ادامه داد. در سال 2010 نسخه ی پنجم بازی تمدن (Civilization V) به بازار آمدن. تلاش استودیوی مایکروسافت برای ساخت نسخه های دیگری برای بازی شاهکار Rise of Nations با شکست های مفتضحانه رو به رو شد و استودیوی Firefly هرگز نتوانست موفقیت بی نظیر نسخه ی « جنگ های صلیبی » بازی Stronghold را تکرار کند.

کنسول ها و بازی های مولتی پلیر آنلاین امروزه حاکم بلامنازع بازی های دیجیتالی هستند. اما بازی های استراتژیک و سبک استراتژیک 4X هنوز نمرده است. این سبک با ویژگی های منحصر به فردش همواره طرفداران خاص خود را دارد. طرفدارانی که با معدود بازی های 4X سر می کنند و امیدوارند روزی این سبک شکوه گذشته ی خود را بازیابد.

مطالعه قسمت اول