21 شهریور به عنوان روز ملی سینما در تقویم ایرانی ثبت شده و برای اهالی فرهنگ و هنر ایرانی، روز مهم و قابل توجهی است. در این مطلب به بهانه روز ملی سینما شما را با آمارهای عجیب و جالب سینمای ایران از گذشته تا به امروز آشنا خواهیم کرد.
21 شهریور ماه به عنوان روز ملی سینما ایران نامگذاری شده است. بدون شک سینما یکی از حوزه‌های فرهنگی حائز اهمیت در جوامع مختلف است که در واقع نقطه عطف و تکامل تمامی هنرها در کنار یکدیگر است. سینما در هفتگانه هنر به عنوان هنر هفتم شناخته می‌شود و در معنای لغوی نیز به معنی «حرکت» است. سینما در اصطلاح مدرن به معنای ترکیب تصاویر متحرک و جان بخشی به داستان و شخصیت‌ها است که به موجب آن یک اثر هنری خلق می‌شود.
سینما از زمان ورود به فرهنگ و هنر ایرانی، نقش مهمی در زندگی بشر داشته و به همین دلیل است که در تقویم روزی به عنوان روز ملی سینما در نظر گرفته شده است. به بهانه روز ملی سینما در ادامه این مقاله فرهنگی و هنری از پلازا شما را با تاریخچه ظهور سینما و آمارهای عجیب سینمای ایران آشنا خواهیم کرد.
آنچه در ادامه می‌خوانید:
روز ملی سینما و تاریخچه نامگذاری
21 شهریور ماه به عنوان روز ملی سینما به صورت رسمی در تقویم فارسی ثبت شده است. ظهور سینما در ایران به سال 1279 شمسی و زمان حکومت مظفرالدین شاه بازمی‌گردد. مظفرالدین شاه باعث و بانی ورود اولین دوربین فیلمبرداری (دستگاه سینماتوگراف) به ایران بود که در یکی از سفرهایش از تهران به اروپا با سینما آشنا شد.
او در این سفر به همراه میرزا ابراهیم خان عکاس باشى به تماشای دستگاه سینموفتوگراف و لانترن ماژیک رفت و بسیار مجذوب آن شد. عکاس باشی در این سفر مشغول عکس برداری سینموفتوگراف‌اندازى از شاه شد. مظفرالدین شاه پس از آن تصمیم گرفت این دستگاه را به ایران وارد کند تا مردم کشورش نیز با این پدیده آشنا شوند.
اولین سالن سینمای ایران در سال 1279 در شهر تبریز و با نام «سینما سولی» تاسیس شد، اما این سینما به دلیل عدم دسترسی به فیلم‌های روز دنیا در سال 1295 خورشیدی تعطیل شد. جالب است بدانید که ظهور سینما در ایران تنها 5 سال پس از اختراع سینما در اروپا اتفاق افتاد و طولی نکشید که به واسطه تاسیس سینما در ایران، مردم عامه نیز به فرهنگ و هنر علاقه‌مند شدند.
اما علت اصلی نامگذاری 21 شهریور به عنوان روز ملی سینما به سال 1379 مربوط می‌شود. در این سال، چهارمین جشن بزرگ سینمای ایران با بزرگداشت صدمین سال ورود سینما به ایران مصادف شد و 21 شهریور ماه به عنوان روزی نمادین و تحت عنوان «روز ملی سینما ایران» وارد تقویم فارسی شد. هر ساله در این روز و به مناسبت سالگرد ورود سینما به ایران، جشن برگزار می‌شود و اهالی هنر این روز را گرامی می‌دارند. به این ترتیب بود که 5 سال پس از اختراع سینما در اروپا، این هنر وارد کشور ایران شد و به تدریج مورد توجه و علاقه مردم قرار گرفت. در روز ملی سینما تمامی بلیط‌های سینما نیم بها هستند و مردم هنر دوست در این روز به سینماها می‌روند و فیلم‌های مورد علاقه خود را تماشا می‌کنند.
آمارهای عجیب سینمای ایران
از زمان ورود سینما به ایران حدود 120 سال می‌گذرد و این هنر در طول این سال‌ها با چالش‌ها و فراز و نشیب‌های بسیاری دست و پنجه نرم کرده است. در واقع تاریخ سینمای ایران را می‌توانیم به دو دوره قبل و بعد از انقلاب تقسیم کنیم. سینما در طول این مدت افتخارات بسیاری را در سطح بین‌المللی برای ایران به ارمغان آورده است و تاکنون هیچکدام از شاخه‌های فرهنگی دیگر مانند سینما نتوانسته‌اند به این اندازه برای کشورمان افتخار آفرینی کنند. سینما بدون شک یکی از سالم‌ترین و بهترین تفریحات مردم ایران محسوب می‌شود که متاسفانه در این روزهای کرونایی این تفریح فرهنگی و جذاب نیز از مردم دریغ شده است.
به مناسبت روز ملی سینما ایران در این بخش آمارهای جالبی از سینمای ایران در 40 سال اخیر جمع‌آوری کرده‌ایم که دانستن آنها مطمئنا برایتان جذاب خواهد بود.
پر فروش ترین فیلم های سینمای ایران
برای اعلام پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران معیارهای متفاوتی وجود دارد. پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران بدون در نظر گرفتن سال تولید آن و قیمت بلیط سینما، فیلم مطرب به کارگردانی مصطفی کیایی است که حدود 39 میلیارد تومان فروش داشته است. 5 فیلم پرفروش تاریخ سینمای ایران بر حسب میزان فروش در گیشه و بدون در نظر گرفتن سال تولید و قیمت بلیط به شرح زیر است:
| سال تولید | نام فیلم | کارگردان | میزان فروش |
|---|---|---|---|
| 1398 | مطرب | مصطفی کیایی | 38.546.456.000 |
| 1397 | هزارپا | ابوالحسن داوودی | 38.0638.848.000 |
| 1397 | متری شیش و نیم | سعید روستایی | 27.720.239.000 |
| 1398 | تگزاس 2 | مسعود اطیابی | 25.088.112.000 |
| 1396 | نهنگ عنبر 2 | سامان مقدم | 20.991.898.500 |
اما اگر بخواهیم پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران را با در نظر گرفتن میزان تورم سالیانه و تعداد مخاطبین هر فیلم اعلام کنیم، این جدول تغییر پیدا می‌کند. پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران بر این اساس فیلم «عقاب‌ها» به کارگردانی ساموئل خاچیکیان است که حدود 10 میلیون و 150 هزار مخاطب داشته است. پس از عقاب‌ها، رتبه دوم و سوم پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران به ترتیب در اختیار فیلم‌های «افعی» به کارگردانی محمدرضا اعلامی و فیلم «اخراجی‌ها 2» به کارگردانی مسعود ده‌نمکی است.
کم فروش ترین فیلم های تاریخ سینمای ایران
در مقابل پرفروش‌ترین فیلم‌ها، کم فروش‌ترین فیلم‌ها قرار دارند که در کمال ناباوری فروش بسیار پایینی در گیشه داشتند و این فروش کم دلایل متعددی دارد. یکی از علل اصلی فروش کم یک فیلم در گیشه، تقسیم ناعادلانه زمان اکران است که موجب می‌شود یک فیلم نتواند در مسیر درست خود برای دیده شدن توسط مخاطبان قرار گیرد. بسیاری از فیلم‌های کم فروش حاصل اکران در زمان‌های نامناسب مانند صبح‌ها و ظهرها است که این زمان‌ها کمتر مخاطبی را برای تماشای یک فیلم به سینما می‌کشاند.
کم فروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران، فیلم «قلب سفید قاصدک‌ها» به کارگردانی افشین محمودی و بازی زنده یاد ماهچهره خلیلی است. این فیلم در سال 1396 در سینماها به اکران درآمد و تنها 8 بلیط از آن فروخته شد. با احتساب هر بلیط به قیمت 10 هزار تومان، این فیلم تنها 80 هزار تومان در گیشه فروش داشت که یک رکورد بی سابقه در سینمای ایران و البته آماری مایوس کننده برای عوامل آن است. در جدول زیر می‌توانید کم فروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران را مشاهده کنید.
| سال ساخت | نام فیلم | کارگردان | میزان فروش |
|---|---|---|---|
| 1396 | قلب سفید قاصدک‌ها | افشین محمودی | 80 هزار تومان |
| 1387 | آن سوی رودخانه | عباس احمدی مطلق | 532 هزار تومان |
| 1394 | تا آمدن احمد | صادق صادق‌دقیقی | 900 هزار تومان |
| 1391 | گام‌های شیدایی | حمید بهمنی | 3٬553٬000 هزار تومان |
پرکارترین بازیگران سینما
در میان بازیگرانی که در سینما فعالیت می‌کنند، تعدادی از بازیگران نسبت به سایر همکاران خود پرکارتر بوده و در فیلم‌های بسیاری به ایفای نقش پرداخته‌اند. در میان بازیگران مرد، پرکارترین بازیگر با اختلاف چشمگیر استاد جمشید هاشم‌پور است که از سال 1347 فعالیت حرفه‌ای خود در سینما را آغاز کرده و تاکنون در 110 فیلم حضور داشته است که 103 مورد از این فیلم‌ها مربوط به بعد از انقلاب است.
در میان بازیگران زن نیز پرکارترین بازیگر نیکی کریمی است که فعالیت حرفه‌ای خود در سینما را از سال 1368 آغاز کرد و تاکنون در 65 فیلم بازی کرده است. البته گوهر خیراندیش نیز در زمره پرکارترین بازیگران زن قرار دارد که در 69 فیلم ایفای نقش کرده است که بسیاری از آنها نقش‌های کوتاه بودند. در این مطلب می‌توانید با پرکارترین بازیگران مرد ایرانی در دهه 90 سینمای ایران آشنا شوید. در جدول زیر می‌توانید پرکارترین بازیگران زن و مرد سینمای ایران را مشاهده کنید.
| نام بازیگر | تعداد فیلم‌ها |
|---|---|
| جمشید هاشم‌پور | 110 |
| اکبر عبدی | 84 |
| امین حیایی | 75 |
| مرحوم جمشید مشایخی | 73 |
| محمدرضا شریفی‌نیا | 73 |
| نیکی کریمی | 65 |
| پژمان بازغی | 63 |
| فرامرز قریبیان | 62 |
| محمدرضا فروتن | 62 |
| فاطمه معتمدآریا | 57 |
| مهناز افشار | 54 |
| باران کوثری | 53 |
| افسانه بایگان | 52 |
پرکارترین کارگردانان سینمای ایران
در میان کارگردانان ایرانی از گذشته تاکنون، کارگردانانی وجود دارند که نسبت به سایر همکاران خود آثار بیشتری را خلق کرده‌اند و حضور مستمری در سینمای ایران داشته‌اند. اما پرکارترین کارگردان سینمای ایران زنده یاد ساموئل خاچیکیان است که با سابقه 5 دهه فیلمسازی در سینمای ایران، 34 فیلم بلند در ژانرهای مختلف و جذاب ساخته است. این تعداد فیلم، آماری فوق‌العاده برای یک کارگردان است که نشان‌دهنده ذوق و انگیزه او نسبت به فیلمسازی است. در این مطلب می‌توانید با بهترین کارگردانان دهه 90 سینمای ایران آشنا شوید. در جدول زیر می‌توانید پرکارترین کارگردانان سینمای ایران را مشاهده کنید.
| نام کارگردان | تعداد فیلم‌ها |
|---|---|
| مرحوم ساموئل خاچیکیان | 34 |
| مسعود کیمیایی | 29 |
| داریوش مهرجویی | 23 |
| کامران قدکچیان | 22 |
| مهدی صباغ‌زاده | 22 |
| علیرضا داوونژاد | 21 |
| عباس کیارستمی | 20 |
| ابراهیم حاتمی‌کیا | 20 |
| کیومرث پوراحمد | 20 |
| کمال تبریزی | 20 |
جوایز بین المللی
سینمای ایران از گذشته تا به امروز در سطح بین‌المللی بسیار خوش درخشیده است و هر ساله در جشنواره‌های متعدد شاهد درخشش آثار ایرانی در رقابت با فیلم‌های خارجی بوده‌ایم. خوشبختانه سینمای ایران در سطح جهانی همیشه حرفی برای گفتن داشته و در اکثر جشنواره‌های بین‌المللی با دست پر بازگشته است. تعداد جوایز سینمایی ایرانی در جشنواره‌های خارجی، بی‌شمار است اما در جدول زیر می‌توانید بخشی کوچکی از این جوایز ارزنده را مشاهده کنید.
| نام فیلم | جشنواره | عنوان جایزه |
|---|---|---|
| طبیعت بی جان | جشنواره فیلم برلین | خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی |
| دایره | جشنواره فیلم ونیز | نخل طلای جشنواره فیلم کن |
| درباره الی | جشنواره بین‌المللی فیلم برلین | خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی |
| جدایی نادر از سیمین | مراسم اسکار 2012 | اسکار بهترین فیلم خارجی زبان |
| فروشنده | مراسم اسکار 2017 | اسکار بهترین فیلم خارجی زبان |
| وقتی لیموها زرد شدند | جشنواره بین‌المللی فیلم مونترال | بهترین فیلم اول |
| من ترانه 15 سال دارم | جشنواره فیلم لندن | جایزه منتقدین |
| زمانی برای مستی اسب‌ها | جشنواره فیلم کن | دوربین طلایی |
| دایره | جشنواره فیلم ونیز | شیر طلایی |
| طعم گیلاس | جشنواره فیلم کن | نخل طلا |
فیلم های توقیف شده سینمای ایران
در سینمای ایران فیلم‌های بسیاری وجود دارند که بنا بر دلایل متعدد و گاهی اوقات نیز بنا بر دلایل مبهم و نامعلوم، از اکران جا ماندند و توقیف شدند. برخی از این فیلم‌ها به دلیل ممیزی‌های ارشاد، محتوای ضد سیاسی و حتی بدحجابی بازیگران زن، پروانه نمایش دریافت نکردند و پخش آنها ممنوع اعلام شد. توقیف فیلم‌ها ضرر هنگفتی برای عوامل یک فیلم به دنبال دارد و متاسفانه این موضوع همیشه در سینمای ایران وجود داشته است.
با این حال، بسیاری از فیلم‌ها پس از چندین سال توقیف، سرانجام بعد از مدتی وقفه در سینماها اکران شدند و فروش خوبی نیز در گیشه داشتند. در جدول زیر می‌توانید برخی از فیلم‌های مطرحی که در سینمای ایران توقیف شدند را مشاهده کنید. البته بعضی از این فیلم‌ها پس از چندین سال، رفع توقیف شدند و در سینماها به اکران درآمدند.
| سال ساخت | نام فیلم | کارگردان |
|---|---|---|
| 1360 | خط قرمز | مسعود کیمیایی |
| 1369 | در مسلخ عشق | کمال تبریزی |
| 1370 | بانو | داریوش مهرجویی |
| 1380 | خانه‌ای روی آب | بهمن فرمان‌آرا |
| 1382 | مارمولک | کمال تبریزی |
| 1383 | به رنگ ارغوان | ابراهیم حاتمی‌کیا |
| 1386 | تسویه حساب | تهمینه میلانی |
| 1389 | خانه پدری | کیانوش عیاری |
| 1392 | عصبانی نیستم | رضا درمیشیان |
| 1397 | رحمان 1400 | منوچهر هادی |
استان های دارای کمترین سالن سینما
شهرهای بسیاری در ایران وجود دارند که علیرغم ظهور چندین و چند ساله سینما به ایران، دارای سالن‌های سینمایی محدودی هستند. در برخی از کلان شهرها با وجود جمعیت بالا، سالن‌های سینمایی کمی دارند و تعداد زیادی از ساکنین این شهرها، لذت تماشای فیلم در سینما را تجربه نمی‌کنند. استان کهکیلویه و بویر احمد به عنوان کم برخوردارترین استان ایران به لحاظ دارا بودن سالن سینما اعلام شده است که تنها یک سینمای تک سالنه دارد. استان‌های دیگری نیز وجود دارند که دارای تعداد سالن‌های سینمایی معدودی هستند که اسامی برخی از آنها به شرح زیر است:
| نام استان | تعداد سینما | تعداد سالن | تعداد صندلی |
|---|---|---|---|
| کهکیلویه و بویر احمد | 1 | 1 | 220 |
| اردبیل | 2 | 2 | 1000 |
| زنجان | 2 | 2 | 473 |
| سیستان و بلوچستان | 2 | 2 | 707 |
| بوشهر | 2 | 4 | 845 |
| قزوین | 2 | 4 | 552 |
| ایلام | 3 | 3 | 547 |
| چهار محال و بختیاری | 3 | 4 | 1364 |
| کردستان | 3 | 5 | 1375 |
| خراسان جنوبی | 4 | 4 | 1048 |
جمع بندی
ما در این مقاله به مناسبت گرامیداشت روز ملی سینما ایران، پیشینه سینما و نحوه ورود آن به کشورمان را به طور کامل مورد بررسی قرار دادیم. همانطور که خواندید، 21 شهریور ماه به عنوان روز ملی سینما به صورت رسمی در تقویم فارسی ثبت شده است. ظهور سینما در ایران به سال 1279 شمسی و زمان حکومت مظفرالدین شاه بازمی‌گردد که در یک سفر به اروپا با دستگاه سینموفتوگراف آشنا شد و پس از آن یعنی در سال 1279 شمسی، این دستگاه را به ایران آورد.
سینما به عنوان هنر هفتم، یکی از جنبه‌های هنری مهم و جذاب است که اکثر مردم به آن علاقه بسیاری دارند و یکی از تفریحات سالم و البته فرهنگی ما محسوب می‌شود. سینمای ایران یکی از حوزه‌های هنری موفق کشور است که تاکنون در سطح بین‌المللی بسیار خوش درخشیده و افتخارات بسیاری کسب کرده است.
در این روزها نیز به علت شیوع ویروس کرونا، چراغ سینماها خاموش شده و آثار سینمایی مدتی است که به صورت اینترنتی و آنلاین اکران می‌شوند. مطمئنا تماشای یک فیلم در سالن سینما لذت دیگری دارد که متاسفانه چند صباحی است که از این لذت محروم شده‌ایم. 21 شهریور ماه روز ملی سینما را به تمام دوست داران و علاقه‌مندان سینما تبریک می‌گوییم.