اختلال شخصیت پارانوئید نوعی اختلال شخصیتی است که فرد مبتلا دائما به اطرافیان خود شک داشته و به هیچکس اعتماد ندارد. در این مطلب اختلال پارانوئید و علائم آن را بررسی خواهیم کرد.
اختلال شخصیت پارانوئید (Paranoid Personality Disorder) یا به اختصار PPD یکی از اختلالات شخصیتی رایج است که تحت عنوان روان‌گسیختگی نیز شناخته می‌شود. محققان و روانشناسان بر این باورند که حدود 4.41٪ از افراد جامعه به اختلال پارانوئید مبتلا هستند. افراد مبتلا به پارانوئید، بی‌اعتمادی شدیدی نسبت به اطرافیانشان دارند و این حس نیز تاثیرات منفی بسزایی در روابط خانوادگی و اجتماعی آنها خواهد داشت. این افراد گمان می‌کنند که هر لحظه ممکن است گزندی از انسان‌های دیگر به آنها برسد و دائما احساس خطر می‌کنند.
اختلال شخصیت پارانوئید باعث می‌شود فرد مبتلا، واکنش‌های منفی و غیرمعمولی نسبت به حرف‌ها و کارهای معمولی دیگران داشته باشد و همیشه خود را در معرض خطر احساس کند. این اختلال همچنین فرد را ترغیب می‌کند که از هر رفتار یا گفتار ساده و بدون غرض اطرافیان خود، بدترین برداشت ممکن را داشته باشد. پارانوئید اغلب حس سوءظن و خیال‌پردازی منفی را در ذهن افراد تقویت می‌کند که این امر باعث بروز رفتارهای عجیب و گاها بی‌ادبانه از سوی آنان می‌شود. در ادامه این مقاله علمی و پزشکی از پلازا اختلال شخصیت پارانوئید و علائم آن را به طور کامل مورد بررسی قرار می‌دهیم.
آنچه در ادامه می‌خوانید:
- پارانوئید چیست؟
- علائم پارانوئید
- دلایل ابتلا به اختلال شخصیت پارانوئید
- نحوه تشخیص اختلال پارانوئید
- شیوه های درمانی پارانوئید
پارانوئید چیست؟
اختلال شخصیت پارانوئید نوعی بیماری روانی است که با هذیان‌گویی پارانوئید، سوءظن بلندمدت و بی‌اعتمادی طولانی مدت نسبت به اطرافیان مشخص می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال شخصیتی، روحیه بسیار حساسی دارند و خیلی راحت به دیگران تهمت می‌زنند؛ زیرا به هیچکس و هیچ چیز اعتماد ندارند. فرد دارای شخصیت پارانوئید همیشه خود را در معرض خطر فرض می‌کند و دائما به دنبال نشانه‌ها و تهدیدات ناشی از آن خطر خیالی می‌گردد.
افراد مبتلا به PPD معمولا بسیار سریع عصبانی می‌شوند و نمی‌توانند خشم خیالی خود از دیگران را مدیریت و کنترل کنند. اختلال شخصیت پارانوئید معمولا در اوایل نوجوانی و بزرگسالی بروز پیدا می‌کند و جالب است بدانید که این اختلال در آقایان، شایع‌تر از خانم‌ها است. افراد مبتلا به پارانوئید دارای خصایص اخلاقی منفی چون شکاکی، حسادت و کینه‌ورزی هستند و به همین دلیل معمولا دوستان زیادی ندارند و از سوی جامعه طرد می‌شوند. برخی پزشکان معتقدند که افراد مبتلا به PPD دارای خودباوری بیش از حد هستند و همین حس باعث بروز شک، سوءظن و خصومت نسبت به اطرافیانشان می‌شود.
اختلال پارانوئید می‌تواند به صورت یک اختلال مستقل و مجزا بروز پیدا کند، اما افرادی که شرایط زیر را دارند نیز ممکن است به پارانوئید مبتلا شوند:
- افراد مبتلا به اختلال اسکیزوفرنی
- افراد مبتلا به اختلال دو قطبی
- افراد مبتلا به بیماری آلزایمر
- افرادی که دچار آسیب مغزی شده‌اند
افراد مبتلا به پارانوئید اغلب نمی‌توانند شک‌های خود نسبت به دیگران را اثبات کنند و به همین دلیل نیز ممکن است این اختلال در آنها وخیم‌تر و پررنگ‌تر شود. اما اختلال پارانوئید حاد چیست و چگونه بروز پیدا می‌کند؟ پارانوئید حاد زمانی بروز پیدا می‌کند که این اختلال بدون هیچگونه مراقبت، درمان و مشورت با پزشک متخصص، ادامه پیدا کند و روز به روز شدیدتر شود. عدم ثبات شخصیتی، خیال‌پردازی، روحیه تهاجمی و عصبانیت، خصوصیات اخلاقی بارز افراد مبتلا به پارانوئید محسوب می‌شوند.
علائم پارانوئید
افراد مبتلا به پارانوئید اغلب باور ندارند که رفتارهایشان غیرطبیعی و بی‌ادبانه است. شکاک بودن و عدم اعتماد به اطرافیان، برای فرد مبتلا به اختلال پارانوئید کاملا طبیعی است. اما اطرافیان بیماران پارانوئید عموما رفتارهای تند و غیرمنطقی آنها را بی‌ادبی و تعمدی تلقی می‌کنند. این افراد به همین دلیل معمولا به جزء خانواده، همراه و حامی دیگری ندارند و در روابط عاطفی و اجتماعی خود دچار مشکلات و چالش‌های فراوانی می‌شوند.
فرد مبتلا به PPD از حرف‌ها و رفتار اطرافیان خود، سوء برداشت می‌کند و دائما در این فکر است که همه در حال دور زدن و فریب دادن او هستند. این افراد همیشه خود را در معرض خطر احساس می‌کنند و به همین دلیل در اکثر مواقع، رفتارهای تهاجمی و خصومت آمیزی از خود نشان می‌دهند. این اختلال باعث بی اعتمادی فرد مبتلا به اطرافیانش می‌شود و به همین دلیل هیچگاه نمی‌تواند یک رابطه عاطفی باثبات و موفق با فرد دیگری داشته باشد. برخی علائم و رفتارهای رایج فرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید شامل موارد زیر است:
- دائما در این فکر است که دیگران دارای انگیزه‌ها و مقاصد پنهانی و شوم هستند و قصد دارند به او آسیب بزنند
- شکاکی و عدم اطمینان به دیگران
- انتقاد ناپذیری و رفتار تهاجمی نسبت به فردی که از او انتقاد کند
- عدم تمایل به مشارکت و همکاری با دیگران
- سریع از کوره در رفتن و حساسیت شدید نسبت به حرف‌ها و رفتارهای دیگران
- جدا شدن از اجتماع و گوشه‌گیری
- رفتار تهاجمی و گارد داشتن نسبت به اطرافیان
- عدم توانایی درک مسائل و مشکلات خود
- بی‌قراری و استرس
- تمایل شدید به تنها بودن و تنها کار کردن
- عدم تعادل رفتاری
- به فکر تلافی کردن هستند و کینه توزی می‌کنند
افراد مبتلا به اختلال پارانوئید همچنین ممکن است به مصرف مواد مخدر و یا استفاده از قرص‌های روان‌گردان تمایل داشته باشند. چهره خشن، مضطرب و عصبی به عنوان علائم ظاهری افراد پارانوئید در نظر گرفته می‌شوند.
دلایل ابتلا به اختلال شخصیت پارانوئید
اکثر مطالعاتی که به بررسی علل اختلالات روانی مختلف می‌پردازند، معمولا تمام اختلالات شخصیتی را گروه‌بندی می‌کنند. به همین دلیل شناسایی و پیدا کردن علل اصلی اختلالات شخصیتی خاص مانند پارانوئید کمی دشوار است. دلیل علمی و قطعی اختلال پارانوئید، نامشخص است. با این حال، برخی مطالعات و تحقیقات انجام شده به این نتیجه رسیدند که ضربه‌های عاطفی در دوران کودکی می‌توانند منجر به بروز پارانوئید در بزرگسالی شوند.
محققان همچنین بر این باورند که ترکیبی از عوامل بیولوژیکی و محیطی نیز می‌توانند منجر به بروز اختلال شخصیت پارانوئید شوند. این اختلال عمدتا در خانواده‌هایی که دارای سابقه ابتلا به بیماری اسکیزوفرنی و اختلالات هذیان‌گویی هستند، بیشتر مشاهده شده است. محققان علاوه بر این موارد، دلایل دیگری را نیز در بروز ابتلا به اختلال پارانوئید در سنین بزرگسالی دخیل می‌دانند که این دلایل عبارتند از:
- کمبود محبت و خلاهای عاطفی در دوران کودکی
- آسیب‌های جسمی
- نداشتن رابطه صمیمانه با والدین
- بیماری افسردگی مزمن یا حاد
با این وجود، افراد مبتلا به اختلال پارانوئید فارغ از دلایل ابتلا به این اختلال، باید حتما تحت مراقبت و درمان قرار گیرند تا از پیشرفت بیماری‌شان جلوگیری کنند.
نحوه تشخیص اختلال پارانوئید
برای تشخیص وجود اختلال شخصیت پارانوئید در یک فرد باید حتما به پزشک متخصص و یا مشاور مراجعه کنید. اما بررسی رفتارهای کلی و عمومی بیمار نیز تا حدی می‌تواند وجود این اختلال در وجود او را اثبات کند. پزشک متخصص برای بررسی دقیق وجود این اختلال در یک فرد، تمام معیارهای PPD در راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی (DSM-5) را تحت بررسی قرار می‌دهد. پزشک با بررسی این معیارها می‌تواند متوجه وجود این بیماری در یک فرد شود. در واقع این ارزیابی نوعی تست تشخیص بیماری پارانوئید محسوب می‌شود که وجود این اختلال در فرد را تایید می‌کند.
DSM-5 اختلال شخصیت پارانوئید را به عنوان نوعی بی اعتمادی و سوءظن شدید نسبت به دیگران توصیف می‌کند. با توجه به معیارهای DSM-5 افرادی که چنین احساساتی در ذهن خود دارند، معمولا انگیزه‌ها و رفتارهای عادی افراد دیگر را به عنوان تهدید و خطر تفسیر می‌کنند و می‌خواهند سریع نسبت به آنها واکنش نشان دهند. متخصصان و مشاوران سلامت و روان نیز اذعان دارند که اگر فردی حداقل چهار مورد از معیارهای زیر را دارا باشد، به اختلال شخصیت پارانوئید مبتلا است:
- شک داشتن به اینکه دیگران می‌خواهند از او سوء استفاده کنند، به او آسیب برسانند و فریبش بدهند
- با وجود آنکه به خانواده، دوستان و همکاران خود اعتماد دارند، اما دائما به حسن نیت آنها مشکوک هستند
- به هیچکس اعتماد نمی‌کنند؛ زیرا می‌ترسند که افراد از حرف‌ها و اطلاعاتشان، علیه خود آنها استفاده کنند
- رفتارهای دیگران را نوعی خطر و تهدید تلقی می‌کنند و گمان می‌کنند که همه در حال دسیسه چینی علیه آنها هستند
- کینهتوزی و نبخشیدن دیگران
- شک‌های بی‌دلیل و بی‌منطق به همسر یا شریک عاطفی خود
برخی از معیارهای تشخیص پارانوئید همچنین به بررسی وجود اختلالات دیگر در فرد نیز توجه می‌کنند که برخی از آنها عبارتند از:
- اختلال دو قطبی
- بیماری اسکیزوفرنی
- اختلال افسردگی با ویژگی‌ها و مشخصه‌های روانی
- سایر اختلالات روانی و شخصیتی مرتبط
علاوه بر تست DSM-5، پزشک متخصص همچنین با بیمار صحبت می‌کند و از او درباره دوران کودکی، مدرسه، کار، روابط خانوادگی و دوستانه سوالاتی می‌پرسد؛ زیرا همانطور که پیشتر نیز اشاره کردیم، اختلال شخصیت پارانوئید ممکن است بر اساس خلاها و مشکلات عاطفی مربوط به دوران کودکی، در سنین بزرگسالی بروز پیدا کند. پس از ارزیابی دقیق پزشک، نوع درمان بر اساس میزان حاد بودن اختلال انتخاب می‌شود.
شیوه های درمانی پارانوئید
درمان اختلال شخصیت پارانوئید در صورت تشخیص به موقع و همکاری خانواده بیمار، می‌تواند بسیار موفقیت‌آمیز باشد. البته اکثر افراد مبتلا به اختلال پارانوئید در پذیرش وجود این بیماری و شروع روند درمانی، مشکل دارند و نمی‌خواهند قبول کنند که یک جای کار می‌لنگد؛ زیرا آنها فکر می‌کنند که تمام رفتارها و سوءظن‌هایشان نسبت به دیگران صحت دارد و اطرافیان باید در رفتارشان تجدید نظر کنند. بنابراین، پذیرش این اختلال اولین قدم برای درمان و بهبود آن است که معمولا اکثر افراد در این مرحله مشکل دارند و از همکاری با مشاور سرباز می‌زنند.
جلسات روان درمانی
اگرچه تاکنون هیچ کلینیک درمانی مختص به اختلال پارانوئید در هیچ کجای دنیا تاسیس نشده است، اما مراکز روان درمانی و مشاوره برای درمان این اختلال بسیار مناسب هستند. به طور کلی، صحبت کردن بیمار مبتلا به انواع مختلف اختلالات روانی با روان‌پزشک و مشاور می‌تواند بسیار اثربخش و مفید باشد. پس از آنکه بیمار مرحله انکار بیماری و پذیرش آن را پشت سر گذاشت، گفتگو درمانی و روان درمانی می‌توانند برای بهبود این اختلال بسیار موثر واقع شوند. این روش‌ها کمک می‌کنند که:
- فرد مبتلا به پارانوئید یاد بگیرد که چگونه با اختلال خود کنار بیاید
- یاد می‌گیرد که در اجتماع چگونه با دیگران تعامل صحیح و بدون شک داشته باشد
- یاد می‌گیرد که چگونه عواطف و احساسات منفی خود را سرکوب کرده و نسبت به آنها بی‌توجه باشد
- ترغیب می‌شود که راحت‌تر دیگران را ببخشد و کینهتوزی نکند
- شک‌های خود نسبت به دیگران را جدی نگیرد
درمان دارویی
علاوه بر شرکت در جلسات مشاوره و روان درمانی، مصرف برخی داروها نیز بنابر صلاح دید پزشک، برای این بیماران تجویز می‌شود. این قرص‌ها و داروها در واقع نوعی آرامبخش هستند که به بیمار کمک می‌کنند تا بتواند آرام باشد و نگذارد شک‌ها و احساسات منفی، آرامش او را بر هم بزنند. برخی از این داروها عبارتند از:
- داروهای ضد افسردگی
- داروی بنزودیازپین (Benzodiazepine)
- داروهای ضد روان‌پریشی
- داروهای تثبیت کننده خلق و خو (Mood stabilizer)
درمان گیاهی پارانوئید
در کنار مشاوره، روان درمانی و مصرف برخی آرام‌بخش‌ها و قرص‌های شیمیایی، طب سنتی نیز برای درمان اختلال شخصیت پارانوئید چندین گزینه درمانی گیاهی را پیشنهاد می‌کند. یکی از بهترین گزینه‌های درمانی برای اختلال پارانوئید، نوشیدن دمنوش اسطوخودوس، دمنوش بابونه و دمنوش افتیمون است. این دمنوش‌ها خاصیت آرامش‌بخش دارند و اعصاب را آرام می‌کنند. مصرف برگ سنا نیز یکی دیگر از گزینه‌های گیاهی پیشنهادی برای بهبود علائم پارانوئید است. برای مصرف برگ سنا باید آن را پودر کرده و در دوغ یا ماست خود بریزید.
مصرف هرگونه دمنوش آرامبخش دیگر نظیر گل گاو زبان، چای سبز و چای زعفران نیز می‌تواند به بهبود روحیه و علائم بیمار کمک بسیاری کند؛ زیرا در این اختلال، فرد معمولا عصبی بوده و پرخاشگری می‌کند. بنابراین، مصرف داروهای گیاهی آرامش‌بخش می‌تواند خشم بیمار را فروکش کرده و او را آرام کند.
ما در این مقاله اختلال شخصیت پارانوئید و علائم آن را به طور کامل مورد بررسی قرار دادیم. همانطور که خواندید، اختلال پارانوئید یکی از اختلالات شخصیتی رایج است که فرد مبتلا دائما به اطرافیان خود شک داشته و فکر می‌کند همه قصد دارند او را فریب دهند. افراد مبتلا به این اختلال شخصیتی، روحیه بسیار حساسی دارند و خیلی راحت به دیگران تهمت می‌زنند؛ زیرا به هیچکس و هیچ چیز اعتماد ندارند. بهترین گزینه درمانی برای اختلال پارانوئید، مشاوره و روان درمانی است تا فرد بتواند تمام ترس‌ها و شک‌های خود را با یک فرد متخصص و بی‌طرف در میان گذاشته و از او راهنمایی بگیرد. برخی قرص‌ها و آرام‌بخش‌ها نیز برای بهبود علائم و در صورت صلاح دید پزشک، تجویز می‌شوند.