طاعون خیارکی ؛ مرگ سیاه و شیوع مجدد بیماری دیرینه در چین

طاعون خیارکی یک بیماری قدیمی و همه‌گیر در قرون وسطی بود که اخیرا در کشور چین در حال شیوع مجدد است. در این مطلب همه چیز را درباره شیوع طاعون خیارکی مورد بررسی قرار می‌دهیم.

طاعون خیارکی (Bubonic plague) یکی از انواع طاعون است که در قرون وسطی شیوع پیدا کرد و موجب مرگ و میر انسان‌های بسیاری شد. این بیماری در همان زمان ریشه‌کن شد، اما چندین روز پیش یک مورد مشکوک ابتلا به این بیماری دردناک در شمال چین گزارش شده است. زمزمه‌هایی از شیوع مجدد طاعون خیارکی در دنیا به گوش می‌رسد که موجب نگرانی مردم شده است. در این روزها که تمام دنیا در حال دست و پنجه نرم کردن با ویروس کرونا است، انتشار این خبر شوکه‌کننده استرش و نگرانی مردم را دو چندان کرد.

خبرهایی حاکی از شیوع طاعون خیارکی در ایران وجود داشت که خوشبختانه این خبر از سوی اعضای کمیته کشوری بیماری‌های عفونی تکذیب شد. این بیماری در ایران وجود ندارد و در حال حاضر نیز جای هیچگونه نگرانی مبنی بر خطر ابتلا به طاعون خیارکی در کشورمان وجود ندارد. اما بد نیست که درباره این بیماری دیرینه اطلاعاتی داشته باشیم و علائم آن را بشناسیم. به همین بهانه در ادامه این مقاله از پلازا بیماری طاعون خیارکی را به طور کامل مورد بررسی قرار می‌دهیم.

آنچه در ادامه می‌خوانید:

• طاعون خیارکی چیست و از کجا آمده است؟
• علائم طاعون خیارکی
• دلایل ابتلا به طاعون خیارکی
• تشخیص طاعون خیارکی
• درمان طاعون خیارکی

طاعون خیارکی چیست و از کجا آمده است؟

طاعون خیارکی یکی از سه نوع مختلف بیماری طاعون است که از باکتری «یرسینیا پستیس» نشات می‌گیرد. علائم وجود این باکتری در بدن پس از گذشت 7 روز بروز پیدا می‌کنند و نشانه‌های آن مانند آنفولانزا است. این علائم شامل تب، سرفه، سردرد و استفراغ است که گره‌های لنفاوی متورم و دردناکی را در محلی نزدیک به جایی که باکتری وارد پوست شده است، به وجود می‌آورد. این گره‌های لنفاوی متورم گاهی اوقات ممکن است سرباز کنند.

به طور کلی سه نوع طاعون وجود دارد که بر اثر عفونت به وجود می‌آیند که شامل طاعون خیارکی، طاعون عفونتی خونی و طاعون ریوی هستند. طاعون خیارکی، رایج‌ترین نوع طاعون است که عمدتا توسط کک‌های آلوده (حشرات بی‌بال و خون‌خوار) و عفونی از سوی حیوانات کوچک مانند موش منتشر می‌شود. طاعون خیارکی همچنین ممکن است در اثر قرار گرفتن در معرض مایعات بدن حیواناتی که از ابتلا به طاعون مرده‌اند نیز بروز پیدا کند. در طاعون خیارکی، باکتری‌ها از طریق نیش کک وارد پوست می‌شوند و سپس از طریق رگ‌های لنفاوی به غدد لنفاوی راه پیدا کرده و موجب تورم آن می‌شوند. پس از گذشت چندین روز از بیماری، خیارک‌هایی بر روی بدن نمایان می‌شوند که بسیار دردناک بوده و ظاهر ناخوشایندی دارند.

بیماری طاعون عامل مرگ سیاه بود که در قرن چهاردهم میلادی در آسیا، اروپا و آفریقا اتفاق افتاد و حدود 5 میلیون نفر را به وادی مرگ کشاند. این تعداد نزدیک به 25 الی 60 درصد از جمعیت اروپا را تشکیل می‌داد. از آنجا که طاعون از جمله طاعون خیارکی، موجب مرگ طیف وسیعی از نیروهای کار شد، دولت در آن زمان برای افراد سلامتی که توانایی کار داشتند، افزایش دستمزد چشمگیری را اعمال کرد. برخی مورخان نیز شیوع بیماری طاعون را نقطه عطفی در توسعه اقتصادی اروپا در نظر می‌گیرند. این بیماری ویرانگر و مرگبار از سال 1347 تا 1351 میلادی در اروپا به شدت اوج گرفت و به یک اپیدمی بی‌سابقه و کشنده تبدیل شد. تلفات طاعون خیارکی در آن زمان بسیار بالا بود و جمعیت کشورهای درگیر را به طرز چشمگیری کاهش داد.

علائم طاعون خیارکی

بارزترین نشانه طاعون خیارکی، وجود یک یا چند غده لنفاوی آلوده، بزرگ، متورم و دردناک است که با نام «بوبو» شناخته می‌شوند. باکتری یرسینیا پستیس پس از انتقال از طریق نیش کک آلوده، در یک غده لنفاوی ساکن شده و در آنجا متورم می‌شود و به سرعت شروع به تولید مثل می‌کند. غده‌هایی که بر اثر طاعون خیارکی بر روی بدن ظاهر می‌شوند، معمولا در دست‌ها، زیر بغل، استخوان ران، ناحیه کشاله ران و گردن مشاهده می‌شوند.

علائم طاعون خیارکی معمولا چندین روز پس از ورود باکتری در بدن به صورت ناگهانی ظاهر می‌شوند. این علائم عبارتند از:

• تب و لرز
• کسالت و بی‌حالی
• تب بالای 39 درجه سانتی‌گراد
• گرفتگی عضلات
• تشنج
• تورم غدد لنفاوی
• ایجاد درد شدید پیش از تورم غدد لنفاوی
• سیاه‌مردگی (عفونتی که در استخوان‌ها یا ماهیچه‌ها بروز پیدا کرده و آنها را سیاه می‌کند) در انگشت شست پا، انگشتان دست، لب‌ها و نوک بینی

سایر علائم عمومی بروز طاعون خیارکی شامل تنگی نفس، خون بالا آوردن، بدن درد، سرفه‌های شدید، مشکلات گوارشی و اغما است. فردی که به این نوع طاعون مبتلا می‌شود معمولا چندین مورد از علائمی که گفته شد را باهم تجربه می‌کند و درد شدیدی را متحمل می‌شود. در صورت عدم درمان به موقع نیز این بیماری منجر به مرگ ناگهانی فرد می‌شود.

دلایل ابتلا به طاعون خیارکی

طاعون خیارکی نوعی عفونت سیستم لنفاوی است که اغلب از نیش یک کک آلوده (از موش) ناشی می‌شود. در برخی شرایط نادر مانند طاعون عفونتی خونی، این بیماری بر اثر تماس مستقیم با بافت آلوده و یا قرار گرفتن در معرض سرفه یک انسان مبتلا نیز بروز پیدا می‌کند. کک‌ها بر روی موش‌های صحرایی و انگلی قرار دارند، اما گاهی نیز برای خود یک میزبان جدید پیدا کرده و به بدن انسان نفوذ پیدا می‌کنند.

باکتری‌ها در روده کک‌های آلوده، متراکم می‌شوند و این امر باعث می‌شود که کک مجددا خون خورده شده را که اکنون آلوده است دوباره به محل نیش و یا پوست بدن انسان بازگرداند. پس از این بازگشت و نیش مجدد، باکتری‌ها به سرعت در غدد لنفاوی گسترش یافته و تکثیر می‌شوند. باکتری یرسینیا پستیس می‌تواند در برابر بیگانه‌خواری مقاومت کرده و حتی در داخل سلول‌های بیگانه دیگر نفوذ پیدا کرده و آنها را از بین ببرد. با پیشرفت بیماری، غدد لنفاوی به تدریج متورم شده و خونریزی می‌کنند و بافت‌های آنها نیز پس از مدتی فاسد می‌شوند.

طاعون خیارکی در برخی مواقع می‌تواند به طاعون مهلک و مرگبار عفونتی خونی تبدیل شود. این طاعون همچنین می‌تواند در ریه ‌نیز پیشرفت کرده و طاعون ریوی را به وجود آورد. با این حال، هر سه طاعون بسیار خطرناک و جدی هستند و باید به سرعت تحت مراقبت و درمان قرار گیرند تا از پیشرفت و رشد باکتری‌ها جلوگیری شود.

تشخیص طاعون خیارکی

برای تشخیص و تایید وجود بیماری طاعون خیارکی در یک فرد، آزمایشات آزمایشگاهی دقیق مورد نیاز است. در حالت ایده‌آل، تایید وجود این بیماری از طریق شناسایی وجود باکتری یرسینیا پستیس در غدد لنفاوی در نمونه بدن فرد بیمار است. وجود عفونت را نیز می‌توان با بررسی سرم‌های گرفته شده در مراحل اول و آخر عفونت، تایید کرد.

به منظور تشخیص سریع وجود آنتی ژن یرسینیا پستیس در بدن بیمار، آزمایشاتی با نوار تست کاغذی انجام می‌شود. نمونه‌های گرفته شده برای انجام این آزمایشات عبارتند از:

• خون
• ریه‌ها
• گره‌های لنفاوی متورم که نمونه‌ای از مایع آن را با سوزن برمی‌دارند

درمان طاعون خیارکی

چندین نوع آنتی بیوتیک برای درمان طاعون خیارکی وجود دارد که بسیار موثر هستند. این آنتی بیوتیک‌ها که داروی طاعون خیارکی محسوب می‌شوند شامل آمینوگلیکوزیدها (Aminoglycosides) مانند استرپتومایسین، جنتامایسین، تتراسایکلین‌ها و فلوروکینولون‌ها هستند. میزان مرگ و میر ناشی از طاعون خیارکی درمان شده حدود 1 الی 15 درصد است، در حالی که نرخ مرگ و میر در موارد درمان نشده به میزان 30 الی 90 درصد گزارش شده است.

افرادی که به طاعون خیارکی مبتلا می‌شوند به درمان سریع و فوری نیاز دارند و برای پیشگیری از مرگ باید در 24 ساعت اولیه تشخیص بیماری و وجود علائم، آنتی بیوتیک مصرف کنند. سایر درمان‌های موثر برای طاعون خیارکی شامل استفاده از اکسیژن، تزریق مایعات داخل وریدی و استفاده از دستگاه‌های تنفسی است.

افرادی که با بیمار مبتلا به طاعون در تماس بوده‌اند نیز در معرض خطر ابتلا به این بیماری خطرناک و کشنده قرار دارند و باید از آنتی بیوتیک‌های پیشگیری‌کننده استفاده کنند. بنابراین استفاده از آنتی بیوتیک، درمان موثری برای طاعون خیارکی است و می‌تواند عفونت موجود در بدن بیمار را به طرز چشمگیری کاهش دهد. البته آنتی بیوتیک‌ها در صورت استفاده به موقع می‌توانند بدن فرد را از عفونت خالی کرده و او را از خطر مرگ نجات دهند. زیرا در صورت پیشروی عفونت در بدن، درمان آن بسیار سخت شده و خطر مرگ نیز به مراتب افزایش پیدا می‌کند.

برای پیشگیری از ابتلا به طاعون خیارکی، انجام برخی اقدامات بهداشتی پیشگیرانه مانند عدم تماس با حیوانات مرده در مناطق آلوده به طاعون مورد نیاز است. برخی واکسن‌ها نیز برای پیشگیری از طاعون کشف شده‌اند، اما تاثیر آنها هنوز به طور علمی و قطعی برای پیشگیری از ابتلا به طاعون ثابت نشده است. استفاده از آنتی بیوتیک‌های پیشگیرانه نیز یکی از شیوه‌های موثر برای عدم ابتلا به انواع طاعون است. فردی که به طاعون خیارکی مبتلا می‌شود، تقریبا 10 روز پس از بروز علائم و در صورت عدم درمان، حال وخیمی پیدا کرده و می‌میرد. اما خطر مرگ در صورت درمان به موقع به میزان 10 درصد گزارش شده است.

در طول سال‌های 2010 تا 2015 حدودا 3248 مورد ابتلا به طاعون خیارکی وجود داشته که منجر به فوت 548 انسان شده است. کشورهایی که بیشترین میزان ابتلا به طاعون را داشته‌اند شامل جمهوری دموکراتیک کنگو در آفریقا، ماداگاسکار و پرو بوده‌اند. با این حال، این بیماری بسیار خطرناک و کشنده است و باعث مرگ میلیون‌ها انسان در طول تاریخ شده است.

ما در این مقاله بیماری طاعون خیارکی را به طور کامل مورد بررسی قرار دادیم. همانطور که خواندید، طاعون خیارکی، رایج‌ترین نوع طاعون است که عمدتا توسط کک‌های آلوده (حشرات بی‌بال و خون‌خوار) و عفونی از سوی حیوانات کوچک مانند موش منتشر می‌شود. طاعون خیارکی یکی از انواع طاعون است که در قرون وسطی شیوع پیدا کرد و موجب مرگ و میر انسان‌های بسیاری شد. به تازگی نیز خبر ابتلای یک نفر در شمال چین به این بیماری گزارش شده است. برخی خبرها نیز حاکی از شیوع طاعون خیارکی در ایران بود که خوشبختانه این خبر توسط اعضای کمیته کشوری بیماری‌های عفونی تکذیب شد.