مروری بر سانسورهای تلویزیون ؛ از پایتخت تا دورهمی!

سانسور در تلویزیون سابقه‌ای طولانی دارد و مقوله جدیدی نیست. در این مطلب می‌خواهیم به سانسورهای تلویزیون در سال‌های گذشته بپردازیم؛ سانسورهایی که هیچ قاعده و منطقی ندارند.

قطعا تا کنون در خبرگزاری‌های رسمی یا پیج‌های اینستاگرامی با تیترها و اخباری چون «حذفیات گسترده در قسمت جدید عصر جدید»، «سانسور جنجالی بچه مهندس 3»، «سانسور پایتخت 6 عروسی رحمت!»، «سانسور حرفهای مهران احمدی در برنامه دورهمی»، «سانسور گفتگوی دکتر ظریف در برنامه نود»، «سانسور حرفهای بنیامین بهادری در دورهمی» و مانند این‌ها مواجه شده‌اید. تلویزیون در سانسورهای جنجالی و ناگهانی برنامه‌ها ید طولایی دارد. درست است که مقوله ممیزی و سانسور در همه جای دنیا مرسوم است، اما به نظر می‌آید حذف گفتگوی یک مسئول اجرایی یا یک هنرمند ایرانی علتی جز بی‌سلیقه‌گی نداشته باشد.

در این مقاله از پلازا تصمیم گرفتیم به سانسورهای تلویزیون بپردازیم و در انتها گریزی هم به سانسورهای جنجالی در سریال‌های نمایش خانگی بزنیم. با ما همراه باشید.

فهرست مطالب:

مروری بر سانسور سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی

سانسور و ممیزی همواره در تلویزیون و رسانه ملی بیش از سینما و شبکه خانگی به چشم می‌آید. در ادامه به تعدادی از موارد مهم در این زمینه در سال‌های گذشته می‌پردازیم.

برنامه دورهمی

برنامه «دورهمی» مهران مدیری را می‌توان از قربانیان بزرگ ممیزی و سانسور در تلویزیون دانست. بطوریکه هرازچندگاهی صدای خود مهران مدیری را هم درمی‌آورد و چند باری شده که از شدت محدودیت عطای ساخت و اجرای «دورهمی» را به لقایش بخشیده، اما باز هم مدیران سیما و شبکه نسیم راضی‌اش کرده‌اند تا «دورهمی» را ادامه دهد.

«دورهمی» اساسا از همان اول با یک ممیزی بزرگ شروع شد و آن چیزی نبود جز حذف نام کارگردانش مهراب قاسم‌خانی از تیتراژ! در ادامه هم پس از تولید و پخش چند قسمت، تلویزیون اعلام کرد قاسم‌خانی ممنوع‌التصویر است و نباید کارگردانی این برنامه را بر عهده داشته باشد. بدین ترتیب خود مهران مدیری سکان کارگردانی کار را در دست گرفت. او همیشه با استندآپ‌های سیاسی اجتماعی تندش مسئولان را می‌نواخت و همین استدآپ‌ها با وجود ممیزی گسترده، باز هم کار دستش داد. یک بار گفته شد به دکتر ظریف توهین کرده، بار دیگر عنوان شد صحبت‌هایش درباره عملکرد شهرداری به دکتر قالیباف برخورده و مهم‌ترینش، زمانی بود که پس از انتقادات طنزش و عصبانیت وزیر کشور، به گفته خودش برنامه‌اش به کلی هوا شد!

در کنار این ممیزی‌های متعدد، صحبت‌های مهمانان برنامه دورهمی نیز خیلی وقت‌ها سانسور می‌شود و این را بعدا از طریق مصاحبه‌هایشان یا صفحه مجازی مهمان برنامه می‌فهمیم. عادل فردوسی‌پور، مهران احمدی و بنیامین بهادری از سرشناس‌ترین مهمانان دورهمی بودند که دقایق زیادی از صحبت‌های آنها هیچگاه پخش نشد. سانسور برنامه دورهمی به همین‌جا هم ختم نشده و تعدادی از برنامه‌ها هستند که هیچ‌وقت رنگ آنتن ندیدند! برنامه‌های دورهمی با حضور ناصر ملک مطیعی، فرزاد حسنی، پوران درخشنده از جمله این برنامه‌ها هستند.

خندوانه ؛ گرفتار سانسورهای تلویزیون

خندوانه هم اوضاعی مشابه دورهمی دارد، اما چون اینجا خبری از استندآپ کمدی مداوم نیست، اغلب ممیزی‌ها مربوط به صحبت‌های مهمان برنامه و یا طعنه‌های کنایه‌آمیز جناب خان است. البته تقریبا تمام شرکت‌کنندگان دو سری استعدادیابی خنداننده‌شو نیز از تیغ تیز سانسور در امان نبود‌ند. در زمان پخش آن مسابقات در چارچوب خندوانه، شبی نبود که صحبت‌ها و استندآپ کمدی‌های شرکت‌کنندگان ناقص و ابتر نباشد. گاه حتی کار به جایی می‌رسید که از یک اجرای پانزده دقیقه‌ای، هفت هشت دقیقه حذف می‌شد و مخاطب واقعا نمی‌دانست موضوع بحث چیست.

در کنار این موارد، ممیزی برای زنانی که در خندوانه استندآپ کمدی اجرا می‌کردند و یا در مسابقات مختلف شرکت می‌کردند پیچیده‌تر هم بود. ساره رشیدی از کمدین‌های شرکت‌کننده در مسابقه و همچنین امیرمهدی ژوله و شقایق دهقان، چندین بار در رابطه با پوشش سفت و سخت زنان در رسانه ملی صحبت‌هایی داشته‌اند. برخی از برنامه‌های خندوانه نیز مانند دورهمی، به دلیل صحبت‌های مهمان برنامه یا ممنوع‌التصویر شدن ناگهانی هنرمند مذکور، هیچ‌وقت روی آنتن نرفت!

نود

نود یکی از برندهای جذاب صدا و سیما بود که سال‌های سال، تمام عاشقان فوتبال و حتی کسانی که علاقه‌ای به این ورزش نداشتند را پای تلویزیون می‌نشاند. برگ برنده نود، خود عادل فردوسی‌پور به عنوان مجری برنامه بود. کسی که به دلیل شجاعت و صراحت بیان همواره بحث‌های جسورانه و چالشی درباره پشت پرده فساد در فوتبال راه می‌انداخت و در کنار این‌ها همیشه حرف‌هایی هم برای گفتن درباره اتفاقات روز داشت. مهم نبود زلزله بیاید یا سیل، به مجلس شورای اسلامی حمله شود یا آتش‌سوزی در پلاسکو و مدرسه دخترانه اتفاق بیفتد. عادل فردوسی‌پور همیشه چند کلیپ آس در رابطه با موضوع مربوطه رو می‌کرد و بعد اتفاقات و حواشی فوتبال را بررسی می‌کرد.

سرانجام همین اعتراضات جسورانه او کار دستش داد و به دلیل اختلافاتی که بین او و مدیر شبکه سه و سایر مدیران تلویزیون ایجاد شد، برندی پرقدرت به نام «نود» برای همیشه از دوشنبه‌های شبکه سه حذف شد. گفتگوی عادل فردوسی‌پور با دکتر ظریف به مناسبت ویژه‌برنامه شب یلدا از برنامه‌هایی است که بطور کامل سانسور و از کنداکتور نود خارج شد تا بتوان این گفت‌وگو را یکی از مهم‌ترین سانسورهای برنامه نود توسط تلویزیون نامید.

پایتخت ؛ گرفتار سانسورهای تلویزیون

پایتخت را دیگر می‌توان با فاصله موفق‌ترین سریال دهه نود تلویزیون نامید و این موفقیت و پرمخاطب بودن، حتما با سانسورهایی نیز همراه بوده است. بارها پیش آمده در هر فصل از این سریال تعدادی از بازیگران اصلی به سانسورهای پایتخت اعتراض کرده‌اند و هر بار هم منتقدین معترض می‌شوند که ممیزی و سانسور در تلویزیون مقوله جدیدی نیست و عوامل این سریال با بزرگ جلوه دادن عباراتی چون سانسور پایتخت تلاش می‌کنند به بیشتر دیده شدن این سریال کمک کنند، وگرنه اگر عمیقا از ممیزی اثرشان ناراحتند چرا با صدا و سیما کار می‌کنند؟

البته سری‌های جدیدتر پایتخت از جمله دو فصل آخر با ممیزی بیشتری مواجه شدند. دو مورد از سانسورهای جنجالی این سریال مربوط به شوخی با فیلم تایتانیک در فصل پنج بود که اجازه پخش نگرفت و در فضای مجازی پخش شد. مورد دوم هم سانسور پایتخت 6 بود که احمد مهرانفر در پستی اینستاگرامی با انتشار فیلمنامه دو سکانس، از ممیزی گسترده در این سریال خبر داد. به‌هرحال پایتخت از جمله سریال‌های محبوب تلویزیون است که با وجود حواشی زیاد هنوز مخاطبان و علاقه‌مندان بی‌شماری دارد و سیروس مقدم در مصاحبه‌ای خبر از ساخت فصل هفتم آن داده است. باید دید دوباره پایتخت به تلویزیون برمی‌گردد یا شوخی با بهروز وثوقی و گوگوش آخرین سکانس این سریال ماندگار خواهد بود!

سریال تا ثریا ؛ گرفتار سانسورهای تلویزیون

ثریا نیز از جمله سریال‌هایی است که گرفتار تیغ سانسور صدا و سیما شد. این سریال به موضوعات حساسی همچون ربا، ازدواج موقت یک زن تنها به صورت پنهانی و همچنین روابط بین یک دختر و پسر جوان می‌پرداخت و همه این‌ها سبب شد تا ثریا نیز گرفتار سانسور در تلویزیون ایران بشود. وقتی هم از سانسور حرف می‌زنیم منظورمان یک دقیقه و دو دقیقه و یک قسمت و دو قسمت نیست! اینطور که معلوم است، بیش از 10 قسمت، یعنی حدود 500 دقیقه، از این سریال حذف شد.

دیگر برنامه ها

برنامه‌های تلویزیون تا کنون سانسورهای جنجالی زیادی به خود دیده است. از حذف کامل فرزاد حسنی از روی آنتن به دلیل مصاحبه متفاوت و تندش با سردار رادان در کوله پشتی تا ماجرای ممیزی آرم باشگاه آس رم در برنامه گزارش ورزشی! مسابقات ورزشی با حضور تماشاگران منشوری، برنامه‌های ترکیبی و تاک‌شوی بعضا ملتهب سیما همچون فرمول یک، ثریا و جهان‌آرا تا دلتان بخواهد سانسور به خود دیده‌اند. نمونه‌اش هم انتقادات تند امیرحسین رستمی در رابطه با شیوع کرونا روی آنتن شبکه یک و قطع ناگهانی تصویر و بیرون کردن او از استودیو فرمول یک بود که تعجب و بهت بسیاری از مخاطبان را به همراه داشت.

سریال‌های تلویزیون هم هیچ‌گاه از ممیزی در امان نبوده‌اند. سریال شب‌های برره و در حاشیه مهران مدیری که اولی با توقف پخش و دومی با تغییر داستان روبه‌رو شده بود از مهم‌ترین نمونه‌های آن هستند. مهراب قاسمخانی، نویسنده سریال برره، در یک پست اینستاگرام از این سانسورها و ایرادات بیهوده گله کرده بود و گفته بود تا مدت‌ها می‌تواند درباره سانسورهای اعمل شده بر این سریال صحبت کند. سانسور زیرخاکی، یک مشت پر عقاب، ساعت شنی و بسیاری از سریال‌های دیگر تلویزیون را هم اگر بخواهیم اینجا مرور کنیم از حوصله متن خارج است. به همین دلیل یادآوری و مرور آنها را به خودتان می‌سپاریم. شما کدام ممیزی‌های جنجالی رسانه ملی را به خاطر دارید؟

مروری بر فیلم های سانسور شده ایرانی

حالا که درباره سانسور برنامه‌ها و سریال‌های تلویزیونی صحبت کردیم، در این بخش سراغ فیلم‌هایی می‌رویم که موقع پخش در تلویزیون ایران سانسور شدند.

ناخدا خورشید ؛ از فیلم های سانسور شده ایرانی

ناخدا خورشید فیلمی جنایی ساخته ناصر تقوایی است. این اثر از فیلم های سانسور شده تلوزیون است که آخرین باری که روی آنتن رفت، 37 دقیقه از آن سانسور شده بود! دلیل این سانسورها هم مشخص نبود و حتی خود کارگردان را نیز به تعجب انداخته بود. ناصر تقوایی از این سانسورهای بی‌دلیل گله کرده و گفته بود اگر از تمام صحنه‌های این سریال خوششان نمی‌آید نباید آن را به نمایش بگذارند. سانسورهای بی‌دلیل این فیلم نمونه‌ای از سانسورهای عجیب تلوزیون ایران هستند.

فیلم سوپر استار ؛ گرفتار سانسورهای تلویزیون

یکی از فیلم های سانسور شده ایرانی در پخش تلویزیون نیز سوپر استار با بازی شهاب حسینی است. در این فیلم تمام صحنه‌های مربوط به نواختن موسیقی حذف شد؛ چه آنجا که هنرپیشه زن ویولن می‌نوازد و چه آنجا که همسایه‌ی آقای سوپر استار در حال نواختن ساز است. سانسور شدن فیلم‌هایی که قبلا از وزارت ارشاد مجوز گرفته و در سینماها اکران شده‌اند در نوع خودش بسیار عجیب و جنجالی است. و این مورد نیز به همین دلیل در فهرست سانسورهای جنجالی فیلم های ایرانی قرار می‌گیرد.

هامون ؛ گرفتار سانسورهای تلویزیون

یک بار دیگر فیلمی که پیش‌تر در سینماها و حتی در تلویزیون به نمایش درآمده بود، موقع پخش مجدد سانسور شد. این بار هامون به کارگردانی داریوش مهرجویی و با بازی خسرو شکیبایی از فیلم های سانسور شده ایرانی بود که پخش مجدد آن در تلویزیون، صدای کارگردان آن را درآورد. براساس اعتراض داریوش مهرجویی، این فیلم 40 مورد سانسوری داشت. مهرجویی در نامه‌ای اعتراضی نوشت که این گونه دستکاری کردن فیلم‌ها در واقع توهین به شعور مخاطب است.

ضدگلوله ؛ از فیلم های سانسور شده ایرانی

فیلم ضد گلوله به کارگردانی مصطفی کیایی و با بازی مهدی هاشمی، بدون شک یکی از عجیب‌ترین موارد سانسورهای تلویزیون را تجربه کرده. اینطور که مشخص است، فیلم ضد گلوله از سه شبکه مختلف صدا و سیما منتشر شده و هر یک از این شبکه‌ها موارد و صحنه‌های مختلفی را سانسور کرده بودند! کارگردان این سریال نیز حسابی از این قضیه ناراحت بود، چراکه برای هر کدام از این سکانس‌ها زحمت زیادی کشیده می‌شود و وقتی یک فیلم در تلویزیون به نمایش درمی‌آید، همه‌ی این زحمات به باد می‌روند. میزان سانسور این فیلم توسط یکی از شبکه‌ها به حدی بود که داستان فیلم کاملا تغییر کرده بود و مصطفی کیایی در این‌باره گفته بود که این فیلم دیگر فیلم من نیست.

خوب، بد، جلف ؛‌ گرفتار سانسورهای تلویزیون

فیلم خوب بد جلف نیز از فیلم های سانسور شده ایرانی است که البته نسبت به سایر فیلم‌های این لیست، صحنه‌های حذفی کمتری داشت. خوب، بد، جلف با حدود 9 دقیقه سانسور، روی آنتن صدا و سیما رفت. این سانسورها هم مربوط به سکانس‌هایی بودند که آزاده صمدی در آن‌ها حضور داشت یا شخصیتی در حال استفاده از مواد مخدر بود. البته قطعا بخش‌هایی که دارای موسیقی و رقص بودند نیز گرفتار تیغ سانسور شدند.

نگاهی به سانسورهای جنجالی سریال های نمایش خانگی

در کنار ممیزی و سانسورهای تلویزیون، سانسور در شبکه خانگی هم سابقه‌ای طولانی دارد. با اینکه مجوز آثار شبکه نمایش خانگی توسط وزارت ارشاد صادر می‌شود، اما سریال‌هایی چون قلب یخی، قهوه تلخ، ممنوعه، عاشقانه و دل با سانسورهای جنجالی مواجه شده‌اند. برای آشنایی با محبوب‌ترین سریال های نمایش خانگی نیز می‌توانید به این مطلب مراجعه کنید.

قلب یخی

قلب یخی اولین سریال شبکه خانگی بود که قرار بود داستانی ملتهب درباره مزون‌های زیرزمینی لباس، قاچاق دختران و گروه‌های فراماسونری و شیطان‌پرستی روایت کند. حامد عنقا و محمدحسین لطیفی یک دوجین ستاره سینما که تا کنون سمت سریال نیامده بودند را کنار هم جمع کردند، اما نتیجه کار اصلا خوب نبود. فصل اول کجدار و مریز به پایان رسید، اما فصل دوم جوری با ممیزی و سانسور مواجه شد که عوامل کلا داستان را تغییر دادند و چند قسمت آخر هم با انصراف محمدحسین لطیفی نیمه‌تمام ماند. بعدها سامان مقدم با گروه دیگری از ستارگان فصل سوم این سریال را ساخت که نه داستان به دو سری قبلی ارتباطی داشت و نه شخصیت‌ها! و اساسا هیچگاه معلوم نشد چرا نام این سریال قلبی یخی 3 نام گرفت!

قهوه تلخ

قهوه تلخ اولین اثر مهران مدیری بود که به دلیل اختلافات مالی و طنز تلخ و تند از آنتن رسانه ملی کنار گذاشته شد. قهوه تلخ پس از حضور در شبکه خانگی و تقاضای مدیری برای کپی نکردن این اثر، رکورد فروش در شبکه نمایش خانگی را طوری جابه‌جا کرد که هنوز هم که هنوز است این رکورد پابرجاست. قهوه تلخ رفته رفته با مطرح کردن مسائل روز و کنایه‌های تند سیاسی‌اش با جرح و تعدیل رو به رو شد و کار به جایی رسید که چند شخصیت مهم سریال به دلیل شباهت با مسئولین ارشد کشور از سریال بطور کامل کنار گذاشته شدند. در ادامه هم آنقدر نفس کار گرفته شد که تهیه‌کنندگان ضرر و زیان بالا آوردند و سه قسمت انتهایی کار ساخته نشد تا یکی از بهترین سریال‌های کمدی ایرانی بی‌پایان باقی بماند.

ممنوعه

امیر پورکیان کارگردان جوان سینما، در اولین تجربه سنگین حرفه‌ای خود سراغ ساخت قصه‌ای تلخ و گزنده و با خطوط قرمز فراوان رفت. حضور نیما شعبان نژاد در نقش یک ترنس به عنوان شخصیت اصلی داستان، روابط آزادانه چند دختر و پسر جوان و استعمال مواد مخدر و مشروبات الکلی توسط شخصیت‌های اصلی از جمله قسمت‌های حساسیت برانگیز سریال بود که با ممیزی‌های فراوان رو به رو شد. در کنار این موارد، خود قصه نیز آنقدری ملتهب بود که با سانسورهای جنجالی رو به رو شود و همین شد که ممنوعه که قرار بود متفاوت‌ترین سریال شبکه نمایش خانگی باشد، شبیه شیر بی یال و دمی شد که در نهایت تعدادی از عوامل از جمله نیما شعبان‌نژاد ضمن اعلام نارضایتی خود در این سریال، از علاقه‌مندان ممنوعه عذرخواهی کردند!

دیگر سریال ها

سریال‌های دیگر شبکه نمایش خانگی هم کم و بیش با سانسور مواجه شده‌اند. جنجالی‌ترین این ممیزی‌ها، سانسور سریال دل و عاشقانه از نظر طراحی گریم و لباس بوده است. این ممیزی‌ها سبب وقفه در توزیع هر دو سریال منوچهر هادی شد و در نهایت با شکل‌های گرافیکی عجیب و غریب روی موی سر بازیگران زن و لباس‌هایشان به نمایش درآمد. برای آشنایی بیشتر با سریال دل نیز می‌توانید به این مقاله مراجعه کنید. سریال عاشقانه 2 نیز با نام گیسو منتشر شد که اینجا می‌توانید بیشتر درباره‌اش بخوانید.

کلام آخر

در این مقاله هدف، بررسی تک تک فیلم‌ها، برنامه‌ها و سریال‌های سانسور شده در تلویزیون نبود؛ بلکه هدف مروری بر مهم‌ترین ممیزی‌ها و جنجال‌برانگیزترین آن‌ها بود که گاه موضوع را تا مجلس شورای اسلامی و هیئت دولت هم برده است. حال که به انتهای این مطلب رسیدیم شما نیز نظرات خود را درباره سانسورهای تلویزیون بنویسید و با ما در میان بگذارید. اساسا آیا شما با مقوله سانسور و ممیزی موافقید یا فکر می‌کنید که به طور کلی سانسور نباید وجود داشته باشد؟