این روزها کمتر کسی است که نام کارگردان پرآوازه ایران، عباس کیارستمی را نشنیده باشد. او با نبوغ و نگاه متفاوت خود سبکی خالصانه و هنری را وارد سینمای ایران کرد. در ادامه این مقاله با بررسی زندگینامه و فیلم های عباس کیارستمی همراه شما خواهیم بود.
عباس کیارستمی کارگردان، فیلمنامه‌نویس، گرافیست، شاعر و عکاس محبوب ایران است. او از سال 1349 فعالیت خود را در سینما آغاز کرد. کیارستمی تجربه کارگردانی بیش از 40 اثر اعم از فیلم سینمایی، فیلم کوتاه و مستند را در کارنامه درخشان خود ثبت کرده است. او تجربه کارگردانی دو فیلم خارج از ایران را نیز دارد و فیلمهای کپی برابر اصل و مثل یک عاشق را در خارج از کشور فیلمبرداری کرده و به تولید رسانده است.
افتخارات عباس کیارستمی برای سینمای ایران به قدری است که او را به پرافتخارترین هنرمند ایرانی بدل کرده است. آثار او همواره مورد تشویق و تمجید منتقدان داخلی و خارجی قرار گرفته و در عرصه جهانی نیز شناخته شده هستند. کیارستمی اولین هنرمند ایرانی است که موفق به دریافت جایزه نخل طلای جشنواره فیلم کن شد. پیش از آن نیز پنج بار نامزد دریافت این جایزه شده بود که سرانجام در سال 1376 برای فیلم طعم گیلاس موفق شد این جایزه را از آن خود کند. در ادامه به بررسی بیوگرافی عباس کیارستمی و فیلم های این کارگردان بزرگ خواهیم پرداخت.
آنچه در ادامه می‌خوانید
زندگینامه عباس کیارستمی
پیش از اینکه در مورد سبک فیلمسازی و نوع نگاه کیارستمی به سینما سخن بگوییم، لازم است نگاهی اجمالی به بیوگرافی عباس کیارستمی هنرمند و کارگردان ارزشمند کشورمان بیندازیم تا بتوانیم به درک بهتری از سیر زندگی و تجربیات او دست یابیم.
تولد و کودکی عباس کیارستمی
عباس کیارستمی متولد اول تیر ماه سال 1319 در شهر تهران است. وی اهل طایفه کیارستمی میگون بود و اصالت او شهرستان میگون شمیرانات برمی‌گشت. منزل عباس کیارستمی در دوران دبیرستان را در محله قلهک بود. او در مدرسه خود با افرادی که بعدها به مهره‌های مهمی در هنر تبدیل شدند، همکلاس بود. از جمله این افراد می‌توان به علی گلستانه، آیدین آغداشلو، بهمن فرزانه و مرتضی ممیز اشاره کرد. کیارستمی از کودکی به هنر نقاشی جذب شد و آن را تا اواخر دوران نوجوانی خود ادامه داد. سپس در دانشکده هنرهای زیبای تهران در رشته نقاشی و گرافیک مشغول به تحصیل شد.
زندگی حرفه ای
کیارستمی دانش‌آموخته رشته نقاشی و گرافیک در دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران، پس از فارغ‌التحصیلی به عنوان سازنده و طراح تیزرها و پوسترهای تبلیغاتی فیلمهای سینمایی مشغول به کار شد. در این دوران پوستر فیلمهای محبوبی مانند قیصر و رضا موتوری، ساخته مسعود کیمیایی را طراحی کرد. پس از آن به دعوت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به استخدام این مرکز درآمده و به تولید فیلمهای مخصوص این رده سنی مشغول شد. از جمله فیلمهای ساخت کیارستمی برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان می‌توان به فیلمهای نان و کوچه، زنگ تفریح و مسافر اشاره کرد.
پس از انقلاب اسلامی، کیارستمی برخلاف بسیاری از سینماگران، در ایران ماند و فعالیت خود را ادامه داد. او در مورد این تصمیم خود مبنی بر عدم ترک وطن خویش چنین گفته است:
اگر درختی را که ریشه در خاک دارد از جایی به جای دیگر ببرید، آن درخت دیگر میوه نمی‌دهد و اگر بدهد آن میوه دیگر به خوبی میوه‌ای که در سرزمین مادری‌اش می‌تواند بدهد نیست. این یک قانون طبیعت است. فکر می‌کنم اگر سرزمینم را رها کرده بودم درست مانند این درخت شده بودم.
از جمله برترین فیلم های عباس کیارستمی در سینمای پس از انقلاب می‌توان به آثار بسیار موفقی چون خانه دوست کجاست (1365)، مشق شب (1367)، زندگی و دیگر هیچ (1370)، زیر درختان زیتون (1373)، طعم گیلاس (1376)، ده (1381) و شیرین (1387) اشاره کرد.
زندگی شخصی
عباس کیارستمی در سال 1348 با همسرش پروین امیرقلی ازدواج کرد. در بیوگرافی عباس کیارستمی و همسرش می‌خوانیم که آنها پس از 13 سال زندگی مشترک در سال 1361 از یکدیگر جدا شدند. حاصل این ازدواج دو پسر به نام‌های احمد و بهمن کیارستمی است. پروین امیرقلی تنها همسر او بود و شایعه همسر دوم عباس کیارستمی اصلا حقیقت نداشت. عباس کیارستمی در سال 1395 بیماری عباس کیارستمی که به روده مربوط می‌شد آشکار شد و پس از چند دوره درمان و عمل جراحی در تیرماه همان سال در 76 سالگی چشم از جهان فروبست. مزار عباس کیارستمی در قبرستان ترک مزرعه لواسان قرار دارد.
پس از شنیدن علت فوت عباس کیارستمی و مرگ این کارگردان محبوب و پرآوازه، جامعه هنری ایران و جهان را در شوک بزرگی فرو برد. مارتین اسکورسیزی، کارگردان مطرح هالیوود، در واکنش به خبر فوت کیارستمی چنین نوشت:
از شنیدن خبر درگذشت عباس کیارستمی عمیقا تکان خوردم و متاثر شدم. او یکی از هنرمندان نادر با شناختی خاص از جهان بود، یا همانطور که ژان رنوار گفت: «واقعیت همیشه سحرآمیز است».
همچنین مجله فیلم، چاپ نیویورک این ضایعه را اینگونه توصیف کرد:
جهان احتمالا بزرگترین فیلمسازش را از دست داده است.
در ادامه به بررسی سبک فیلمسازی عباس کیارستمی خواهیم پرداخت و سپس چند نمونه از بهترین آثار عباس کیارستمی را مورد بررسی قرار خواهیم داد تا بیشتر با جهان‌بینی و نگرش او آشنا شویم.
سبک شناسی آثار کیارستمی
کیارستمی خواه ناخواه پدید آورنده سبکی نوین در سینمای ایران شد. فیلم های کیارستمی بر خلاف دیگر فیلمهای گیشه‌ای، به دور از زرق و برق و تجمل و به دور از هرگونه تنش و هیجان‌های رایج است. او در هر زمینه‌ای نگاه و برداشتی متفاوت از دیگر افراد داشت. نبوغ او در تعریف ساده‌ترین مسائل به ساده‌ترین روش‌ها بود که در عین حال ذهن انسان را ساعت‌ها درگیر خود می‌کرد. کیارستمی در نمایش مسائل و تناقض‌های انسانی در زندگی روزمره دارای تبحر خاصی بود. این ویژگی، فیلمهای او را به فیلم‌هایی هنری، خالصانه و قابل تامل تبدیل می‌کند. کیارستمی به جایگاه فیلمساز در جامعه اهمیت بسیاری می‌داد و معتقد بود فیلمساز با فیلم‌هایش باید به رفع معضلات افراد جامعه کمک کند.
در فیلمسازی تمایلی به تفکیک میان مستند و داستان نداشت و همواره تلاشش بر آن بود که تعریف واحدی از سینمای مستند و داستانی ارائه دهد. به همین دلیل در اکثر آثار او، افراد نابازیگر ایفاگر نقش‌های مختلف بودند و هریک ویژگی‌ها و داستان خود را وارد فیلم می‌کردند. مهارت کیارستمی در بازی گرفتن از کودکان و افراد نابازیگر ستودنی بود. او هرگز با هدف فروش بیشتر در گیشه فیلمهای عامه پسند نساخت و بارها هم عنوان کرد که برای دل خودش فیلم می‌سازد. مخاطب فیلمهای کیارستمی وجدان انسان است. او مفاهیمی انسانی چون مرگ، رنج، فقر، امید به زندگی، کمک به همنوع و بسیاری از مسائل انسانی را به زیباترین شکل ممکن به تصویر می‌کشد. هدف‌گیری ذات انسان در فیلمهای کیارستمی آثار او را به عناوینی معنوی تبدیل می‌کند که هر انسانی فارغ از محل زندگی و فارغ از دین خود می‌تواند با آن همذات‌پنداری کند.
لیست بهترین فیلم عباس کیارستمی
پیشتر نگاهی به زندگینامه عباس کیارستمی انداختیم و سپس به بررسی سبک خاص سینمای او پرداختیم. در ادامه به معرفی و بررسی چند اثر شاخص از سینمای کیارستمی خواهیم پرداخت. پس با ما همراه باشید.
فیلم خانه دوست کجاست؟ (1365)
نام این فیلم از شعر سهراب سپهری الهام گرفته شده است. فیلم داستان یک پسربچه مدرسه‌ای، به نام احمد را در روستایی به نام کوکر روایت می‌کند. او که متوجه می‌شود دفترچه دوستش را اشتباهی برداشته و با خود به خانه آورده است، تلاش می‌کند که به روستای مجاور برود و خانه دوستش را پیدا کند تا دفترچه را به او پس بدهد. در این مسیر احمد سختی‌ها و سردرگمی‌های زیادی را تجربه می‌کند.
خانه دوست کجاست، مخاطب را با فرهنگ روستایی و مشقت‌های زندگی در روستا آشنا می‌کند. در سراسر داستان کودکانی را می‌بینیم که برای تامین معاش خانواده پا به پای پدر و مادر خویش کار می‌کنند؛ کارهایی که بعضا از توان آنان خارج است. کیارستمی در این فیلم از مناظر طبیعی روستا بهره برده است. لوکیشن، گریم‌ها و لباس‌های بازیگران همگی طبیعی و بدون دستکاری هستند. این یکی از امضاهای خاص کیارستمی است. او ساده‌ترین لوکیشن‌ها را انتخاب می‌کرد و حتی لباس بازیگران را طراحی نمی‌کرد و به آنان اجازه می‌داد با لباس‌های خود در فیلم حضور پیدا کنند. به عقیده او این کار خلوص و شفافیت خاصی را به داستان می‌بخشد.
خانه دوست کجاست فیلمی است که سبب محبوبیت جهانی کیارستمی و اقبال او در جشنواره‌های بین‌المللی شد. این فیلم از نظر بنیاد فیلم بریتانیا جزء 50 فیلمی است که باید قبل از 14 سالگی دید. همچنین در سال 1359 موفق به دریافت جایزه پلنگ برنزی از جشنواره فیلم لوکارنو شد.
فیلم مشق شب (1367)
می‌توان گفت فیلم مشق شب در اعتراض به سیستم آموزشی همان دوره ساخته شده است. کیارستمی در این فیلم به بررسی تاثیر روانی تکالیف سنگین درسی روی ذهن کودکان محصل می‌پردازد. مسئله‌ای که به تازگی در سیستم آموزشی مطرح شده، بیش از 30 سال پیش یکی از دغدغه‌های کیارستمی بوده است. مشق شب مانند آثار دیگر کیارستمی، سبکی مستند گونه دارد. او در این فیلم ابتدا سکانس‌هایی از ورود کودکان به مدرسه را نمایش می‌دهد و سپس به صورت گزارش و پرسش و پاسخ از آنان در مورد مشکلاتشان برای نوشتن مشق شب سوال می‌کند. هریک از کودکان حضور یافته در فیلم با توجه به حال و هوای خود در آن لحظه پاسخ او را می‌دهند.
فیلم طعم گیلاس (1376)
طعم گیلاس معروفترین و محبوب‌ترین فیلم عباس کیارستمی در عرصه جهانی است که موفق به دریافت نخل طلای جشنواره کن شد. این فیلم با موج مثبتی از نظرات منتقدان ملی و بین‌المللی مواجه شد. طعم گیلاس از سوی مجله تایمز جزء 10 فیلم برتر تاریخ جشنواره کن قرار گرفت. همچنین این اثر در فهرست ده فیلم برتر سینمای مفهومی نیز قرار دارد. لازم به ذکر است که در زمان اکران آن در ایران، طعم گیلاس به اقبال چندانی از سوی تماشاگران دست نیافت.
داستان این فیلم درباره مردی به نام آقای بدیعی (همایون ارشادی) است که قصد خودکشی دارد و قبر خود را نیز در کنار یک درخت آماده کرده است. بدیعی تصمیم گرفته است که تمام قرص‌هایش را یکجا مصرف کرده و در قبر خود بخوابد. در مسیر رسیدن به درخت مورد نظرش، به دنبال فردی می‌گردد که در ازای پیشنهاد مبلغ قابل توجهی پول، پس از مرگ او رویش خاک بریزد. او برای یافتن چنین شخصی با افراد مختلفی در مسیر خود هم صحبت می‌شود. همه آنان به جز یک نفر از انجام این کار سرباز می‌زنند. در پایان فیلم شاهد تغییر نگرش بدیعی نسبت به پدیده مرگ و زندگی هستیم. او به درک تازه‌ای از معنای زندگی دست می‌یابد.
فیلم ده (1381)
در این فیلم عباس کیارستمی با قرار دادن دوربینی دیجیتال روی داشبورد یک ماشین، گفتگو راننده و مسافران این خودرو را ضبط می‌کند. راننده، زنی است که برای حفظ استقلال و شخصیت خود از همسرش جدا شده و تلاش می‌کند در جامعه‌ای مردسالار برای خودش جایی باز کند. در سکانس‌های مختلف این فیلم شاهد مکالمه او با مسافرانش هستیم که آنان نیز زنانی با روحیات مختلف و متفاوت از یکدیگر هستند.
کیارستمی از این طریق قشرهای مختلف زنان ایران و تفکرات و بینش آنها را به تصویر می‌کشد. در پایان این فیلم شاهد شکست قهرمان داستان در برابر مفهوم مردسالاری موجود در جامعه هستیم. کارگردان از این طریق حقیقت جامعه را صریح و صادقانه، به اطلاع مخاطب می‌رساند؛ آن هم ریشه‌دار بودن مردسالاری در نظام فکری، اعتقادی و اجتماعی جامعه ایران است که موجب شکست هر زن استقلال‌طلبی خواهد شد.
فیلم کپی برابر اصل (1389)
فیلم کپی برابر اصل دومین همکاری عباس کیارستمی و ژولیت بینوش (Juliette Binoche)، بازیگر فرانسوی محسوب می‌شود. اولین همکاری این دو هنرمند مربوط به ساخت فیلم شیرین می‌شود. کیارستمی در این فیلم به دنبال پاسخ این سوال است که آیا یک کپی، می‌تواند از اصل خود ارزشمندتر باشد؟ در راستای مطرح کردن این سوال دو شخصیت اصلی فیلم که یکی نویسنده‌ای معروف و دیگری زنی عادی است پس از بحث کردن در مورد فلسفه این موضوع، به طور اتفاقی تصمیم می‌گیرند نقش یک زن و شوهر را بازی کنند. به بیان ساده‌تر آنها برای دریافت پاسخ این سوال تصمیم به کپی کردن سناریو یک ازدواج خیالی می‌گیرند.
آنها چنان در این نقش‌های تازه خود ذوب می‌شوند که تشخیص حقیقت برای مخاطب بسیار سخت می‌شود. درواقع بیننده از جایی به بعد به قطعیت نمی‌تواند نظر بدهد که آیا آنان واقعا زن و شوهر بوده‌اند یا تنها در حال وانمود کردن این موضوع هستند. این اثر با واکنش‌های مثبت بسیاری از سوی منتقدین جهانی مواجه شد و نام عباس کیارستمی را بار دیگر در سینمای جهان درخشان کرد. ژولیت بینوش برای بازی در این نقش برنده جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن از جشنواره فیلم کن شد. به گزارش خبرگزاری بی‌بی‌سی، فیلم کپی برابر اصل در فهرست 100 فیلم برتر قرن، جایگاه چهل و ششم را از آن خود کرده است.
چند حقیقت درباره عباس کیارستمی
- عباس کیارستمی ابتدا در میان هنرها به نقاشی و طراحی علاقه نشان داد و در سن 18 سالگی اولین جایزه خود را در حوزه نقاشی گرفت.
- او در هنگام تحصیل خود برای خرج دانشگاه به عنوان پلیس راهنمایی و رانندگی کار می‌کرد.
- فیلم مسافر دلیل مطرح شدن این کارگردان بزرگ سینما بود.
- عباس کیارستمی 150 آگهی بازرگانی برای تلوزیون ایران ساخته است.
- او هیچ گاه برای تلوزیون سریال نساخت.
- دلیل استفاده این کارگردان بزرگ از عینک دودی حساسیت چشم‌های او به نور بود.
- عباس کیارستمی علاقه خاصی به دنیای کودکان داشت و بسیاری از آثار او با دنیای کودکان ارتباط عمیقی داشت. او زاویه نگاه کودکی را عمیق و شگفت انگیز می‌دانست.
- عباس کیارستمی و نیکی کریمی در مستند تعزیه باهم همکاری داشتند و نیکی کریمی به عنوان یکی از فیلم‌برداران با او همراه بوده است. فیلم سوت پایان به کارگردانی نیکی کرمی از زندگی این کارگردان بزرگ الهام گرفته است.
- این کارگردان با استعداد در طول زندگی خود حدودا 80 جایزه معتبر دریافت کرد.
- عباس کیارستمی و فریبا نادری نیز دیدار داشتند. این کارگردان برای هدیه ازدواج فریبا نادری با زنده یاد مسعود رسام مدل کوچک شده هفت چنار را به او هدیه داد. هفت چنار در طبقه دوم خانه هنرمندان یکی از فوق العاده ترین آثار این مجموعه محسوب می‌شود.
سخن آخر
بی‌شک کیارستمی تاثیری شگرف در سینمای ایران و حتی جهان از خود باقی گذاشت. فیلمهای او آرام، بی‌هیاهو و مطرح کننده درونی‌ترین و فلسفی‌ترین سوالات انسانی است. افراد بسیاری پس از کیارستمی، تحت تاثیر سبک او دست به خلق آثار هنری زدند. میراث او فیلمهای به جا مانده از اوست که با گذر زمان نه تنها از ارزش آنها کاسته نمی‌شود، بلکه عمق تفکر او را بیشتر از پیش نمایان می‌کنند.
نظر شما در مورد این مقاله چیست؟ آیا تاکنون تجربه تماشای فیلمی از عباس کیارستمی را داشته‌اید؟ نظرات و تجربیات خود را در کادر پایین با پلازا به اشتراک بگذارید.