فوبیا یکی از خوش‌درمان‌ترین اختلال‌های روانشناسی است. برای آشنایی با انواع فوبیا و همچنین روند درمان آنها با ما همراه باشید.
بسیاری از فوبیاهای انسان‌ها آنقدر دست‌وپاگیر نیستند که فرد را وادار کند تا به دنبال درمان آن بگردد. برای مثال اگر فردی با فوبیای شدید از مارها در کلان‌شهر زندگی کند، احتمال برخورد مستقیم با این موضوع ترس‌آور بسیار کم است؛ به‌طوری‌که حتی داشتن این اختلال را نیز احساس نمی‌کند. اما آن دسته از افرادی که روزانه با فوبیاهایشان روبه‌رو می‌شوند نیاز دارند که برای درمان آن اقدام کنند. در این مقاله از پلازا بیشتر درباره موضوع فوبیا و انواع و روش‌های درمان آن صحبت خواهیم کرد.
آنچه در ادامه می‌خوانید:
فوبیا چیست؟
روانشناسان فوبیاها را نوعی اجتناب ناراحت‌کننده و ناشی از ترس می‌دانند که تناسبی با میزان خطرناک بودن یک شیء یا یک موقعیت خاص ندارد. یعنی فرد از اشیاء یا موقعیت‌هایی که خطر واقعی ندارند به شدت می‌ترسد؛ به‌طوری‌که از مواجهه با آن اجتناب می‌کند. درواقع فوبیا را می‌توان ترس‌های ناموجهی دانست که در اثر حضور یا پیش‌بینی یک موضوع یا موقعیت خاص به وجود می‌آیند.
در طول سال‌ها اصطلاحات پیچیده‌ای برای نام‌گذاری انواع فوبیاها ارائه شده‌اند. در هر مورد پسوند فوبیا بعد از یک واژه یونانی که معرف شیء یا موقعیت هراس‌آور است، گذاشته می‌شود. معنی کلمه فوبیا از واژه یونانی فوبوس (یکی از الهه‌های یونانی) که دشمنان خود را به وحشت می‌انداخت گرفته شده است.
بعضی از رایج‌ترین انواع فوبیاها عبارتند از کلاستروفوبیا (ترس از مکان‌های بسته)، آگورافوبیا (ترس از مکان‌های عمومی) و آکروفوبیا (ترس از ارتفاع). فارغ از فوبیاهای متداول، فوبیا های عجیب نیز در میان مردم دیده می‌شوند؛ ازجمله فوبوفوبیا (ترس از داشتن ترس)، پوگونوفوبیا (ترس از نان)، نوموفوبیا (ترس از در دسترس نبودن)، گاموفوبیا (ترس از ازدواج)، تافوفوبیا (ترس از زنده‌به‌گور شدن)، اتوفوبیا (ترس از تنها ماندن)، انگلوفوبیا (ترس از انگلستان) و غیره.
نشانه های فوبیا
هنگام مواجه شدن با شیء یا موقعیت ترس‌آور نشانه‌های زیستی شما طوری عمل می‌کنند که بدنتان برای موقعیت فرار و نجات آماده باشد. این نشانه‌ها عبارتند از:
- بالا رفتن ضربان قلب
- عرق کردن
- خشکی دهان
- معده درد
- تنگی نفس
- سبکی سر
- بالا رفتن فشارخون
- لرزش دست و بدن
- احساس خفگی
- حس عذاب قریب‌الوقوع
علائم گفته‌شده نشانه‌هایی است که اغلب ما در موقعیت ترسناک تجربه می‌کنیم؛ ولی تفاوت آن با افراد دارای فوبیا اختلال ایجاد نکردن در روند زندگی عادی‌مان است. به عنوان مثال فردی که از عنکبوت می‌ترسد می‌داند که در طبیعت احتمال دیدن عنکبوت وجود دارد، ولی با این حال به طبیعت‌گردی می‌رود و در مسیرش هم مراقب است که با عنکبوت مواجه نشود. اما اگر فردی که فوبیا دارد بداند به احتمال 0.01 درصد در مکان پیش رو عنکبوت وجود خواهد داشت، از رفتن به آن مکان اجتناب می‌کند.
افراد دارای فوبیا حتی گاهی با فکر کردن به محرک‌های ترس‌آور چنین واکنشی از خود بروز می‌دهند. حال سؤال پیش می‌آید که این اختلال با ترس معمولی چه تفاوتی دارد؟ یا به عبارت دیگر چگونه فوبیا را تشخیص دهیم؟ به طور کلی فوبیا را می‌توان به واسطه چهار ملاک تشخیص داد:
- ترس غیرعقلانی و پایدار بسیار شدید که ماشه چکان آن اشیاء و موقعیت‌ها هستند.
- در صورت مواجهه با محرک ترس‌آور دچار اضطراب شدید می‌شوند.
- خود شخص تشخیص می‌دهد که این ترس نامعقول است.
- شخص از موقعیت ترس‌آور اجتناب می‌کند یا با اضطراب و رنج شدید آن را تحمل می‌کند.
علت های به وجود آمدن فوبیا
علت اصلی به وجود آمدن فوبیا همچنان ناشناخته است، اما برخی از عصب‌شناسان امکان ارثی بودن این اختلال را از طریق DNA محتمل دانستند. همچنین بسیاری از روانشناسان به اکتسابی بودن فوبیا از طریق محیط، یادگیری و فرهنگ اشاره دارند. منبع ترس در بین فرهنگ‌ها متفاوت است. برای مثال در چین، پا-لِنگ (Pa-Leng) یا همان ترس از یخ کردن و کاهش دمای بدن، باعث می‌شود فرد نگران آن باشد که در اثر کاهش حرارت بدن زندگی‌اش به خطر بیفتد. به نظر می‌رسد که این ترس با فلسفه چینی یین و یانگ مرتبط باشد. «یین» اشاره به جنبه‌های سرد و طوفانی زندگی دارد.
مثال دیگر یک نشانگان ژاپنی موسوم به تای‌جین-کیوفو-شو (Taijin-Kyofo-Sho) یا ترس از دیگران است. البته این با هراس اجتماعی یکی نیست، بلکه ترس از معذب کردن دیگران است. برای مثال ترس از مؤدب نبودن، سرخ شدن، شکلک درآوردن در مقابل حاضران و غیره. عقیده بر آن است که این نوع ترس، از عناصر فرهنگ سنتی ژاپن ناشی می‌شود که مشوق اهمیت مفرط قائل شدن برای احساسات دیگران و هم‌زمان نهی از ابراز صریح احساسات خود است. بنابراین، ظاهراً باورهایی که در یک فرهنگ شایع هستند می‌توانند افراد را به سمت و سویی بکشانند که از چیز خاصی بترسند.
انواع فوبیا ها
تاکنون بیش از 180 نوع فوبیا در سراسر جهان شناسایی شده‌اند؛ ولی در حالت کلی، فوبیا به 5 دسته تقسیم می‌شود:
- ترس‌های مرتبط با حیوانات (عنکبوت، سگ، حشرات و غیره)
- ترس‌های مرتبط با محیط طبیعی (ارتفاعات، رعدوبرق، تاریکی و غیره)
- ترس‌های مرتبط با خون، آسیب و یا مشکلات پزشکی (تزریق، شکستگی استخوان، افتادن و غیره)
- ترس‌های مرتبط با موقعیت‌های خاص (پرواز، سوار آسانسور شدن، رانندگی و غیره)
- دیگر ترس‌ها (خفگی، صداهای بلند، غرق شدن و غیره)
این دسته‌ها شامل بی‌نهایت اشیاء و موقعیت‌های خاص هستند که فرد هنگام مواجهه با آنها دچار آشفتگی و حملات پانیک می‌شود.
روش های درمان فوبیا
خیلی از افراد به هر جان‌کندنی که شده و گاه بدون آگاهی دیگران با هراس خود سر می‌کنند و به دنبال درمان نیستند. در حقیقت بسیاری از کسانی که می‌شود تشخیص فوبیا را برای آنها مطرح ساخت، در خود مشکلی نمی‌بینند. زمانی فرد اقدام به درمان می‌کند که به خاطر تغییر موقعیت زندگی‌اش مجبور است با وضعیتی که سال‌ها از آن اجتناب می‌کرده یا آن را نادیده می‌گرفته است، روبرو شود.
پیشتر گفته شد که یکی از خوش‌درمان‌ترین اختلال‌های موجود فوبیا به حساب می‌آید. این حرف به معنی آن است که درمان فوبیا به مراتب راحت‌تر از اختلالات دیگر است. درمان فوبیا به دو دسته روانکاوی و دارودرمانی تقسیم می‌شود؛ البته دارودرمانی در اغلب موارد کاربرد ندارد و بیشتر مراجعین با روش روانکاوی و شناختی درمانی نتیجه مثبت می‌گیرند. دارودرمانی برای موردهای خاص و حاد در کنار شناختی درمانی و جلسات مشاوره تجویز می‌شود.
روانکاوی
روانکاوان بیشتر بر محتوای فوبیا تأکید دارند. این حرف به معنی آن است که در روش روانکاوی برای درمان فوبیا، درمانگر تلاش می‌کند که به واسطه کندوکاو درگذشته فرد به علت ایجاد این فوبیا پی برده و راه حلی برای درمان آن ارائه دهد. به عنوان مثال پسربچه‌ای بود که از اسب‌ها می‌ترسید. او هنگام روانکاوی به چیزهای سیاه اطراف دهان و روی چشم‌های اسب اشاره کرد. درمانگر بعد از کمی تفحص دریافت که اسب نمادی از پدر سیبیلو و عینکی او بوده و ترس از پدر تبدیل به ترس از اسب‌ها شده است. اینکه به اعتقاد روانکاو ریشه‌های فوبیا دقیقاً چه هستند، بستگی به نظریه روانکاوی خاصی دارد که او از آن تبعیت می‌کند.
درمان رفتاری
یکی از اصلی‌ترین درمان‌های رفتاری حساسیت‌زدایی منظم است. در این روش شخصی که دچار فوبیا است به طور منظم، هر بار بیشتر با موضوع مورد ترس خود تحت نظر درمانگر روبه‌رو می‌شود. بسته به نوع فوبیا این کار می‌تواند تصور صحنه‌هایی باشد و یا یک موجود یا جسم فیزیکی مانند گربه یا سوسک.
در روش درمان رفتاری فرد مبتلا به فوبیا درحالی‌که در حالت آرمیدگی عمیق قرار دارد مجموعه‌ای از صحنه‌هایی را که رفته‌رفته ترس‌آور می‌شوند تصور می‌کند؛ هر جلسه بیشتر از جلسه قبل. شواهد آزمایشگاهی و بالینی از مؤثر بودن این روش یا دست‌کم تأثیر آن در کاهش فوبیا خبر دادند.
درمان شناختی
درمان شناختی یکی از موثرترین درمان‌ها است. در این روش درمان اگر اختلال (به خصوص فوبیای اجتماعی) با آموزش‌های مهارت‌های اجتماعی همراه شود، تأثیر بیشتری خواهد داشت. به عنوان مثال درمانگر می‌تواند فردی را که فوبیای اجتماعی دارد ترغیب کند تا با دقت بیشتری واکنش‌های دیگران را نسبت به خود ارزیابی کند؛ به عنوان مثال «اخم معلم ربطی به عدم تأیید او از من ندارد، بلکه بیانگر درگیری ذهنی معلم درباره موضوعی است که به من مربوط نمی‌شود».
همچنین می‌تواند تمریناتی به فرد دهد که برای حفظ ارزش شخصی تکیه کمتری بر تأیید دیگران داشته باشد. به عنوان مثال «دلیلی ندارد که چون مورد انتقاد قرار گرفته‌ام موجود بی‌ارزشی هستم». در این درمان هم لازم است فرد دچار فوبیا در نهایت با ترس خود مواجه شود.
دارو درمانی
در سال‌های اخیر برای برخی از اختلال‌های اضطرابی ازجمله فوبیاها داروهای ضدافسردگی تجویز می‌شود. ازجمله این داروها بازدارنده‌های مونوآمین‌اکسیداز (MAO) هستند که در درمان فوبیای اجتماعی نسبت به بنزودیازپین‌ها نتیجه بهتری داشتند. این داروها ابتدا به منظور افسردگی تجویز می‌شدند و بعضی از آنها می‌توانند باعث اضافه‌وزن، بی‌خوابی و غیره شوند؛ اما در تحقیقاتی نشان داده شده که به اندازه درمان شناختی مؤثر هستند. با این حال اگر از ابتدای درمان، دارو درمانی را شروع کرده و در طی دوره درمان قطع کنید، احتمال بازگشت فوبیایتان زیاد خواهد بود.
کلام آخر
فوبیا نوعی اختلال اضطرابی است که برای فرد می‌تواند آزاردهنده و مختل‌کننده زندگی عادی به حساب بیاید. خوشبختانه این اختلال یکی از خوش‌درمان‌ترین اختلال‌های شناخته‌شده است. افراد گاهی به علت ترس از قضاوت شدن توسط دیگران به دنبال درمان آن نمی‌روند و همین امر موجب تداوم عذابشان خواهد بود. افرادی که از انواع فوبیاها رنج می‌برند ملزم به دارودرمانی نیستند و اغلب با روش‌های غیر دارویی نتایج مثبتی می‌گیرند.
نظر شما در این باره چیست؟ آیا شما کسی را می‌شناسید که با فوبیا دست و پنجه نرم می‌کند؟ اگر بله، او چگونه با اختلالش کنار آمد؟ نظرات خودتان را با ما در قسمت کامنت‌ها به اشتراک بگذارید.
ممنون از شما، که مطلب رو خوندید و نظرتون رو با ما به اشتراک گذاشتید.