کم خونی زمانی اتفاق می‌افتد که میزان هموگلوبین در گلبول‌های قرمز خون کاهش یابد. در این مقاله قصد داریم بیماری کم خونی را به همراه علائم و روش‌های درمان آن مورد بررسی قرار دهیم.
بیماری کم خونی (Anemia) زمانی بروز پیدا می‌کند که تعداد گلبول‌های سالم قرمز خون در بدن بسیار کم باشد. گلبول‌های قرمز خون، اکسیژن را به تمام بافت‌های بدن منتقل می‌کنند؛ بنابراین تعداد پایین گلبول‌های قرمز خون نشان دهنده این است که میزان اکسیژن خون شما پایین‌تر از حد متوسط است. بسیاری از علائم کم خونی ناشی از کاهش انتقال اکسیژن به بافت‌ها و اندام‌های حیاتی بدن است. کم‌خونی با توجه به میزان هموگلوبین (Hemoglobin) اندازه‌گیری می‌شود. هموگلوبین، پروتئین موجود در سلول‌های قرمز خون است که اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن منتقل می‌کند.
بیش از 1.6 میلیارد نفر در سراسر جهان به بیماری کم‌خونی مبتلا هستند. زنان و افرادی که به بیماری‌های مزمن مانند سرطان مبتلا هستند، بیشترین خطر ابتلا به این بیماری را دارند. کم‌خونی از نوع فقر آهن، شایع‌ترین نوع کم خونی است و هنگامی رخ می‌دهد که بدن شما به اندازه کافی آهن معدنی نداشته باشد. بدن شما برای تولید هموگلوبین به آهن احتیاج دارد. هنگامی که آهن کافی در جریان خون وجود نداشته باشد، سایر اندام‌های بدن شما نمی‌توانند مقدار اکسیژن مورد نیاز خود را دریافت کنند.
رژیم غذایی نامناسب و یا بیماری‌های خاص روده‌ای که بر جذب آهن بدن تأثیر می‌گذارند، باعث کم‌خونی از نوع فقر آهن می‌شوند. پزشکان معمولا این بیماری را با تجویز مکمل‌های آهن یا ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی درمان می‌کنند. در ادامه این مقاله علائم، دلایل و درمان بیماری کم خونی را به طور کامل مورد بررسی قرار می‌دهیم.
آنچه در ادامه می‌خوانید:
بیماری کم خونی چیست؟
کم خونی به معنای کاهش میزان کل گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین در خون و یا کاهش توانایی خون در حمل اکسیژن است. هنگامی که این بیماری به آرامی بروز پیدا می‌کند، علائم آن اغلب مبهم است و ممکن است شامل احساس خستگی، ضعف، تنگی نفس و عدم توانایی در انجام حرکات ورزشی باشد. اما هنگامی که کم خونی به سرعت بروز پیدا کند، علائم آن ممکن است شامل سردرگمی، از دست دادن هوشیاری و افزایش تشنگی باشد.
آهن موجود در رژیم غذایی، ویتامین B12 و فولات برای رشد سلول‌های قرمز خون در بدن بسیار حیاتی هستند. به طور معمول، روزانه بین 0.8 الی 1 درصد از گلبول‌های قرمز در بدن با گلبول‌های قرمز جدید جایگزین می‌شوند و میانگین طول عمر سلول‌های قرمز خون معمولا 100 تا 120 روز است. هر فرآیندی که در این روند تعادلی، تاثیر منفی و مخرب داشته باشد، می‌تواند باعث کم خونی شود. علل کم‌خونی به طور کلی مربوط به عواملی است که باعث کاهش تولید و یا از بین رفتن گلبول‌های قرمز خون می‌شوند.
دلایل ابتلا به کم خونی
کم‌خونی می‌تواند در اثر اختلال در تولید گلبول‌های قرمز خون، افزایش تخریب گلبول‌های قرمز و یا فقر آهن بروز پیدا کند. طبق گزارش انجمن خون‌شناسی آمریکا (ASH)، کمبود آهن شایع‌ترین علت کم‌خونی است. دلایل متعددی وجود دارند که می‌توانند باعث کمبود آهن در بدن شوند. در ادامه به این دلایل می‌پردازیم.
عدم دریافت آهن کافی
عدم مصرف میزان آهن کافی و مناسب در مدت زمان طولانی می‌تواند باعث کمبود در بدن شود. مواد غذایی مانند گوشت، تخم مرغ و برخی از سبزیجات دارای برگ سبز مانند اسفناج، منابع غنی از آهن هستند. از آنجا که مصرف آهن در مراحل رشد و تکامل سریع، بسیار ضروری است، بنابراین زنان باردار و کودکان خردسال باید در رژیم غذایی خود به میزان کافی آهن دریافت کنند.
بارداری و خونریزی
بارداری و خونریزی شدید در هنگام زایمان یکی از شایع‌ترین دلایل کم‌خونی در زنان است. زنان در طول دوره بارداری باید مواد غذایی مصرف کنند که حاوی مقادیر زیادی آهن هستند تا بتوانند از فقر آهن و کم خونی خود جلوگیری کنند. کم‌خونی مادر در برخی مواقع می‌تواند باعث آسیب رسیدن به جنین شود.
خونریزی داخلی
برخی شرایط پزشکی و بیماری‌ها شامل زخم معده، پولیپ و یا سرطان روده بزرگ باعث خونریزی داخلی می‌شوند که این بیماری‌ها می‌توانند منجر به کم خونی فقر آهن شوند. استفاده منظم از داروهای تسکین دهنده درد مانند آسپرین نیز می‌تواند منجر به خونریزی در معده شود.
عدم توانایی بدن در جذب آهن
برخی از اختلالات یا عمل‌های جراحی که تاثیر مستقیمی بر روده‌ها می‌گذارند نیز می‌توانند در چگونگی جذب آهن بدن اختلال ایجاد کنند. حتی اگر در رژیم غذایی روزانه خود به میزان کافی آهن دریافت کنید، برخی شرایط پزشکی مانند بیماری سلیاک (Coeliac disease) یا جراحی روده مانند بای‌پس معده ممکن است میزان جذب آهن بدن را محدود کنند.
علائم کم خونی
علائم کم خونی فقر آهن در ابتدا می‌تواند خفیف باشد و حتی ممکن است متوجه آن نشوید. طبق گزارش انجمن خون‌شناسی آمریکا، اکثر افراد تا زمانی که آزمایش خون ندهند، متوجه کم‌خونی خفیف خود نمی‌شوند.
علائم کم خونی فقر آهن متوسط تا شدید شامل موارد زیر است:
- خستگی مفرط
- ضعف و بی‌حالی
- تنگی نفس
- رنگ پریدگی
- سرگیجه
- هوس‌های عجیب و غریب برای خوردن مواد غیر خوراکی مانند خاک رس یا یخ
- احساس سوزن سوزن شدن در پاها
- تورم یا درد زبان
- ریزش مو
- دست و پای سرد
- ضربان قلب بالا یا نامنظم
- ناخن‌های نازک و شکننده
- سردرد
اگر علاوه بر آزمایش خون، معاینه بدنی نیز انجام دهید و مشخص شود که به بیماری کم خونی مبتلا هستید، علائم زیر در معاینه شما کاملا مشهود هستند:
- فشار خون بالا یا پایین
- رنگ پریدگی و زردی پوست
- ضربان قلب بالا
- نارسایی قلبی
- غدد لنفاوی متورم
- طحال یا کبد متورم
تشخیص کم خونی
تشخیص بیماری کم‌خونی با بررسی سوابق سلامتی شما و خانواده‌تان به همراه برخی معاینات جسمی آغاز می‌شود. انجام تست‌های آزمایشگاهی مانند آزمایش خون نیز اغلب می‌تواند به پزشکان کمک کند تا علت کم خونی را تشخیص دهند.
تست‌های تشخیص کم خونی شامل موارد زیر است:
- شمارش کامل خون (CBC: Complete Blood Count) یا هموگرام: آزمایش خون CBC تعداد و اندازه گلبول‌های قرمز خون را نشان می‌دهد. این آزمایش همچنین نشان می‌دهد که آیا سایر سلول‌های خونی مانند گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها در وضعیت طبیعی هستند یا خیر.
- تست آهن سرم (Serum iron): این آزمایش خون نشان می‌دهد که آیا فقر آهن علت کم خونی است یا خیر.
- آزمایش فریتین (Ferritin test): این آزمایش خون، میزان ذخایر آهن بدن را تجزیه و تحلیل می‌کند.
- آزمایش ویتامین B12: این آزمایش میزان ویتامین B12 بدن را نشان می‌دهد و به پزشک معالج کمک می‌کند تا تشخیص دهد آیا میزان این ویتامین در بدن شما کم است یا خیر.
- آزمایش اسیدفولیک (Folic acid test): این آزمایش خون نشان می‌دهد که سطح فولات سرم در خون شما کم است یا خیر.
درمان کم خونی
درمان کم خونی به دلایل بروز آن بستگی دارد. کم خونی ناشی از عدم دریافت مقادیر کافی آهن در رژیم غذایی می‌تواند با مصرف ویتامین B12، فولات و مکمل‌های غذایی درمان شود. در بعضی موارد، تزریق ویتامین B12 به دلیل عدم جذب صحیح آن توسط دستگاه گوارش نیز ممکن است لازم شود.
پزشکان و متخصصان تغذیه می‌توانند رژیم غذایی که حاوی مقادیر مناسب ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی مور نیاز بدن باشد را برای شما تجویز کنند. یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند به جلوگیری از عود مجدد این نوع کم خونی کمک بسیاری کند.
رژیم‌های غذایی شامل موارد زیر می‌توانند به درمان و یا جلوگیری از کمبود آهن کمک کنند:
- گوشت قرمز
- سبزیجات تازه مانند اسفناج
- میوه‌های خشک
- آجیل و خشکبار
- غلات غنی شده با آهن
در بعضی موارد اگر کم خونی شدید باشد، پزشکان از تزریق اریتروپویتین (Erythropoietin) برای افزایش تولید گلبول‌های قرمز در مغز استخوان استفاده می‌کنند. اگر خونریزی رخ بدهد و یا سطح هموگلوبین خون بسیار پایین باشد، آنگاه ممکن است از روش انتقال خون برای جبران خون از دست رفته استفاده شود. اگر خونریزی بیش از حد باعث کمبود خون شده باشد، مصرف مکمل‌های آهن دیگر کمک چندانی به درمان کم خونی نمی‌کنند.
مصرف قرص‌های آهن می‌تواند به بازگرداندن سطح آهن در بدن شما کمک کند. در صورت امکان، باید قرص آهن را با معده خالی مصرف کنید تا بهتر و موثرتر توسط بدن جذب شود. اگر این کار باعث ایجاد درد در معده‌تان شد، می‌توانید قرص‌ها را پس از صرف وعده‌های غذایی میل کنید. همچنین ممکن است لازم باشد چندین ماه مکمل مصرف کنید تا بتوانید فقر آهن بدن خود را جبران سازید. مکمل‌های آهن ممکن است باعث ایجاد یبوست شوند.
ما در این مقاله بیماری کم خونی را به طور کامل مورد بررسی قرار دادیم. همانطور که خواندید کم‌خونی زمانی بروز پیدا می‌کند که تعداد گلبول‌های سالم قرمز خون در بدن بسیار کم باشد. بسیاری از علائم کم خونی ناشی از کاهش انتقال اکسیژن به بافت‌ها و اندام‌های حیاتی بدن است. برخی علائم کلی کم خونی شامل خستگی، ضعف و بی‌حالی، زردی پوست، رنگ پریدگی و ریزش مو است. عدم دریافت مقادیر آهن کافی از رژیم غذایی روزانه یکی از علل اصلی ابتلا به کم‌خونی است.
مواد غذایی مانند گوشت قرمز، تخم مرغ، غلات و اسفناج، منابع غنی تامین آهن هستند و می‌توانند به پیشگیری و درمان کم‌خونی کمک کنند. برای درمان کم‌خونی نیز می‌توانید از مواد غذایی مناسب، مکمل‌های آهن و همچنین قرص‌های آهن استفاده کنید. به خاطر داشته باشید که به هیچ عنوان نباید بدون مشورت پزشک، قرص و مکمل‌های آهن مصرف کنید.