مقایسه قیمت بنزین در جهان ؛ آیا بنزین ایران واقعا ارزان است؟

آیا قیمت بنزین در ایران ارزان است؟ موافقان و مخالفان این موضوع دلایل متعددی دارند. در ادامه مقایسه‌ای بین قیمت بنزین در ایران و سایر کشورهای جهان خواهیم داشت. با پلازا همراه باشید

با گسترش شیوع بیماری کرونا در ایران، مصرف بنزین هم به طرز شگفت‌انگیزی کاهش پیدا کرد. سهمیه‌بندی، افزایش قیمت و شیوع بیماری کرونا از جمله عواملی بودند که به نظر می‌رسد دلایل اصلی کاهش مصرف بنزین در ایران هستند. در ادامه قصد داریم مقایسه‌ای بین قیمت بنزین در ایران و سایر کشورهای جهان داشته باشیم. سپس به بررسی سطح درآمد مردم می‌پردازیم و آن را با درآمد مردم جهان مقایسه می‌کنیم. با پلازا همراه باشید.

آنچه در ادامه می‌خوانید:

مقایسه قیمت بنزین در ایران و سایر کشورها

قیمت هر لیتر بنزین در آغاز انقلاب یک تومان بود که در سال 1359 به 3 تومان افزایش پیدا کرد. این نرخ بنزین به مدت یک دهه یعنی تا سال 1369 ثابت بود و در این سال به 5 تومان رسید. پنج سال بعد، قیمت هر لیتر بنزین دو برابر شد و به 10 تومان افزایش پیدا کرد. پس از آن، نرخ بنزین به صورت سالانه و تدریجی زیاد می‌شد تا اینکه در سال 1383 به 80 تومان برای هر لیتر رسید.

در سال 1386 که برای اولین بار سهمیه بندی سوخت در کشور انجام شد، بنزین به نرخ 100 تومان به فروش می‌رسید و همزمان با آن، بنزین آزاد 400 تومان قیمت داشت. در مرحله بعدی در سال 1389 که با اجرای طرح هدفمندسازی یارانه‌ها همراه بود، قیمت بنزین سهمیه‌ای به 400 و بنزین آزاد به 700 تومان رسید. به مدت چهار سال این قیمت‌ها ثابت بودند تا اینکه در سال 1393 مجددا افزایش پیدا کردند. در این سال، بنزین سهمیه‌ای با قیمت 700 و بنزین آزاد با قیمت 1000 تومان عرضه می‌شد که یک سال بعد با اجرای تک نرخی شدن، قیمت بنزین به 1000 تومان رسید.

آنچه در بالا گفتیم تاریخچه مختصری از روند افزایش قیمت بنزین طی سال‌های پس از انقلاب اسلامی بود. اما آخرین مرحله افزایش قیمت که در آبان‌ماه اتفاق افتاد حاشیه‌های زیادی به دنبال داشت. وجود شرایط بد اقتصادی که فشارهای زیادی را به اقشار مختلف مردم وارد می‌کند از یک سو و اطلاع‌رسانی نامناسب دولت در خصوص این افزایش قیمت از سوی دیگر باعث شدند تا همه نسبت به این موضوع ابراز نارضایتی کنند. علاوه بر این، قیمت بنزین در چهار سال اخیر ثابت مانده بود و مردم به بنزین 1000 تومانی عادت کرده بودند. اما چه چیزی باعث شد که دولت تصمیم بگیرد تا مجدداً بنزین را سهمیه بندی کند و آن را به قیمت سهمیه 1500 تومان و آزاد 3000 تومان بفروشد؟

اکثر کارشناسان در پاسخ به سوال بالا دو موضوع را مطرح می‌کنند؛ اول اینکه قیمت بنزین در کشور نسبت به کشورهای همسایه بسیار پایین‌تر است و همین موضوع زمینه‌ساز قاچاق سوخت می‌شود. طبق آمارهای غیر رسمی که وجود دارند، تا قبل از سهمیه بندی، روزانه نزدیک به 30 میلیون لیتر بنزین از کشور قاچاق می‌شد. جالب است بدانید که بر اساس گزارش رسمی وبسایت Global Petrol Prices قیمت بنزین در ایران حدود یک دهم دلار است و این قیمت در بین تمام کشورهای دنیا، فقط از قیمت بنزین در ونزوئلا بالاتر است. یعنی ایران دومین کشوری است که بنزین را به قیمت پایین در اختیار مردم می‌گذارد.

البته این آمار مربوط به بعد از گران شدن بنزین می‌شود، یعنی هنوز هم قیمت بنزین در کشور ما از همه کشورها (به جز ونزوئلا) پایین‌تر است. اگرچه قیمت بنزین در ایران در آمار و نمودارها پایین به نظر می‌رسد اما نقدهای فراوانی در خصوص کیفیت این بنزین، خودروهای نامناسب و قدرت خرید و دستمزد مردم در ایران هم مطرح است. بسیاری معتقدند با توجه به این موضوعات و البته پایین بودن سطح درآمد مردم در ایران به هیچ وجه نمی‌توان گفت که قیمت بنزین در ایران ارزان است. 

در ادامه می‌توانید نموداری را مشاهده کنید که در آن مقایسه‌ای بین قیمت بنزین در ایران، کشورهای همسایه و چندتا از کشورهای مهم دنیا صورت گرفته است.

موضوع دوم که کارشناسان در توجیه افزایش قیمت بنزین مطرح می‌کنند مربوط به رقم یارانه‌ای است که دولت برای پایین نگه داشتن قیمت این سوخت در کشور هزینه می‌کند.  هیچ‌کدام از کشورهای همسایه ایران (حتی کشورهای حوزه خلیج فارس) چنین یارانه‌ای را برای بنزین نمی‌پردازند. البته عده‌ای در این زمینه می‌گویند که میزان درآمد افراد در کشورهای همسایه بیشتر از درآمد مردم ایران است و به همین خاطر گران‌تر بودن بنزین در آن کشورها توجیه دارد. 

طبق آخرین آمار رسمی منتشر شده، میزان درآمد سرانه برای هر فرد در کشور ترکیه در طول سال برابر با 9311 دلار است که این میزان برای ایرانی‌ها به 5506 دلار در سال می‌رسد. با توجه به این آمار و همچنین با نگاهی به نمودار بالا، متوجه می‌شویم که مردم ترکیه به طور متوسط حدود 1.5 برابر ایرانی‌ها درآمد کسب می‌کنند، اما بنزین را بیش از 10 برابر گران‌تر می‌خرند.

بر اساس آمارهای جهانی قیمت بنزین در ترکیه و سایر کشورهای همسایه بسیار بالاتر از ایران است و این در حالی است که درآمد سرانه ایرانیان نزدیک به برخی از این کشورها و حتی بیشتر از تعدادی از آنهاست. در همین جا بد نیست به این نکته هم اشاره کنیم که گران ترین بنزین جهان در کشور هنگ کنگ و با قیمت 2.27 دلار به فروش می‌رسد؛ در حالی که ارزانترین قیمت بنزین در دنیا متعلق به ونزوئلا است؛ بنزین در این کشور عملاً به صورت رایگان در اختیار مردم قرار می‌گیرد!

مقایسه قدرت خرید مردم در ایران و سایر کشورها

اما بحثی که همیشه در مقابل پایین بودن قیمت بنزین در ایران مطرح می‌شود، سطح درآمد افراد و قدرت خرید آنهاست. اندازه‌گیری قدرت خرید و سطح رفاه افراد یک کشور کاری بسیار پیچیده است. به طوری که حتی اقتصاددان‌ها نیز درباره شاخص‌هایی که در این رابطه تعیین‌کننده هستند، اتفاق نظر ندارند. اما به صورت کلی، رایج‌ترین شاخصی که معمولاً با آن سطح رفاه مردم یک کشور را مورد سنجش قرار می‌دهند «تولید ناخالص داخلی» یا Gross Domestic Product است که به اختصار GDP نامیده می‌شود. معمولاً مقدار GDP هر کشور را بر جمعیت آن کشور تقسیم می‌کنند و از این طریق «درآمد سرانه» مردم آنجا را به دست می‌آورند. درآمد سرانه یعنی متوسط درآمدی که هر فرد در یک کشور و در طول یک سال کسب می‌کند.

در جدول زیر می‌توانید متوسط میزان درآمد افراد در کشورهای مختلف را مشاهده کنید. این آمار که توسط وبسایت Statistics Times ارائه شده است مربوط به سال 2019 می‌شود.

البته همان طور که گفتیم محاسبه قدرت خرید مردم بسیار پیچیده‌تر از این حرف‌هاست. آمار بالا فقط متوسط درآمدهای افراد را نشان می‌دهد، اما قدرت خرید علاوه بر درآمدها با قیمت اجناس نیز در ارتباط است. برای مثال ممکن است متوسط درآمد سرانه در کشور الف پایین‌تر از کشور ب باشد، اما چون در کشور الف اکثر اجناس قیمتی پایین‌تر دارند، قدرت خرید مردم در این کشور بالاتر است. بنابراین برای محاسبه قدرت خرید باید هزینه‌های زندگی را نیز مورد مقایسه قرار دهیم.

ما در اینجا قصد نداریم به مقایسه اقتصاد کشورها بپردازیم؛ به همین خاطر به موضوع اصلی خودمان یعنی قیمت بنزین برمی‌گردیم. وقتی نمودارهای بالا را در کنار هم بررسی می‌کنیم به آمارهای جالبی می‌رسیم. اجازه بدهید دوباره مقایسه‌ای بین کشور خودمان و ترکیه داشته باشیم که از جهات زیادی به هم شبیه هستند. همان‌طور که می‌بینید، یک فرد  در ترکیه به طور متوسط 9311 دلار در طول سال درآمد کسب می‌کند. با توجه به قیمت هر لیتر بنزین در این کشور که برابر با 1.14 دلار است، اگر یک فرد بخواهد همه درآمدش را به خرید بنزین اختصاص بدهد، می‌تواند طی یک سال حدود 8 هزار لیتر بنزین بخرد.

وقتی همین محاسبه را برای یک ایرانی انجام می‌دهیم متوجه می‌شویم که او قدرت خرید حدود 55 هزار لیتر بنزین را در طول سال دارد. این عدد برای مردم عربستان و امارات هم به ترتیب حدود 40 هزار و 65 هزار لیتر است. 

سهمیه بندی بنزین چه مزایا و معایبی دارد؟

گفتیم که با وجود افزایش قیمت بنزین، همچنان میزان قاچاق بنزین از کشور بسیار بالاست. سهمیه بندی بنزین می‌تواند تا حدودی از این مشکل جلوگیری کند. اما مسئله دیگری که وجود دارد مصرف بالای بنزین در ایران است. بر اساس آمار وبسایت The Global Economy ما در بین کشورهای دور و بر خودمان، فقط از عربستان و روسیه کمتر بنزین مصرف می‌کنیم.

البته نمودار زیر مربوط به سال 2017 است. طبق اعلام مسئولان خودمان، مصرف فعلی بنزین در کشور چیزی حدود 90 میلیون لیتر در روز می‌شود. مصرف بنزین ایران از تمام کشورهای اروپایی بیشتر است و بد نیست بدانید که ما از این نظر فاصله کمی با کشور پرجمعیت هند داریم.

اما در مقابل باید به معایب سهمیه‌ بندی هم اشاره داشته باشیم. با توجه به دو نرخی شدن بنزین، تسویه حساب جایگاه‌داران با شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی با پیچیدگی مواجه می‌شود. همچنین با توجه به اینکه سهمیه‌ها به خودرو تعلق می‌گیرند نه به افراد، هر کسی که چند خودرو داشته باشد سهمیه بیشتری از بنزین یارانه‌ای دریافت می‌کند و افرادی که اصلا خودرو ندارند از این یارانه محروم می‌شوند.

برخی از صاحب‌نظران برای حل این مشکلات پیشنهاد می‌کنند که دولت سهمیه بنزین را به صورت اعتبار در کارت بانکی و تا سقف 90 هزار تومان (یعنی 60 لیتر 1500 تومانی) واریز کند. از آنجا که همه جایگاه‌ها مجهز به دستگاه کارتخوان هستند و به شبکه آنلاین بانکی متصل می‌شوند، این کار امکان سوء‌استفاده‌هایی که در سیستم آفلاین وجود دارد را از بین می‌برد. علاوه بر این، سهمیه به جای آنکه به خودرو تعلق بگیرد، به افراد اختصاص داده می‌شود که این شیوه عادلانه‌تر است. همچنین با این کار تا حد زیادی از پیچیدگی‌های تسویه حساب بین جایگاه‌داران و شرکت ملی پخش کاسته می‌شود. 

نظر شما درباره قیمت بنزین در ایران و سهمیه بندی آن چیست؟ آیا فکر می‌کنید بنزین در ایران گران است؟ لطفاً نظرات خود را در این باره با ما در میان بگذارید.