امضای الکترونیکی و دیجیتال چیست و چه تفاوتی با هم دارند؟

بسیاری از افراد از اصطلاحات امضای دیجیتال و امضای الکترونیکی به جای هم استفاده می‌کنند. در این مقاله به تفاوت‌های این دو مفهوم می‌پردازیم.

قرن بیست‌ویکم، هزاره سوم، دهه‌های دیجیتال، عصر الکترونیک… فرقی ندارد به چه شکلی آن را بازگو کنید؛ در هر صورت، عصر دیجیتال پیش روی ما قرار گرفته است و به نظر می رسد با گذشت هر سال، فقط حرکت و سرعت بیشتری می‌گیرد.

از زمان آغاز آن از حدود دو دهه قبل، پیراهن هزاره جدید با تعریف فرایندهای دیجیتال درهم دوخته شده که راحتی و قابلیت‌های بی‌سابقه‌ای را به بازار در حال تحول ما بخشیده است. یکی از این وصله‌های دیجیتال مشخص این پیراهن، امضای الکترونیکی و امضای دیجیتال است.

امضای الكترونيكی و امضای ديجيتال اغلب به جای يكديگر استفاده می‌شوند، اما حقيقت اين است كه اين دو مفهوم با هم متفاوت هستند. تفاوت اصلی این دو در این است که امضای دیجیتال عمدتاً برای ایمن‌سازی اسناد به کار می‌رود و توسط مراجع صدور گواهی تأیید می‌شود؛ درحالیکه امضای الکترونیکی اغلب مرتبط با قراردادی است که امضاکننده قصد انجام آن را داشته باشد. جزئیات بیشتر در مورد تفاوت این دو را با هم مرور می‌کنیم.

آنچه در ادامه می‌خوانید:

• امضای الکترونیکی چیست؟
• کاربرد امضای الکترونیکی
• امضای دیجیتال چیست؟
• کاربرد امضای دیجیتال
• تفاوت امضای الکترونیکی با امضای دیجیتال

امضای الکترونیکی چیست؟

امضای الکترونیکی به هر نماد، فرایند یا صدای الکترونیکی مرتبط با یک سابقه یا قرارداد اطلاق می‌شود که طرف مربوطه قصد امضای سند را دارد. از این رو، ویژگی اصلی امضای الکترونیکی قصد امضای یک سند یا قرارداد است. جنبه قابل توجه دیگر امضای الکترونیکی که آن را از امضای دیجیتال متمایز می کند این است که امضای الکترونیکی می‌تواند به صورت شفاهی، یا یک کلیک ساده روی باکس یا هر مجوز امضا شده الکترونیکی باشد.

امضاهای الکترونیکی به دلیل سهولت استفاده، محبوبیت دارند. مشتریان می‌توانند اسناد را به طور آنلاین با یک کلیک ماوس یا با استفاده از انگشتان خود با ردیابی امضای دست‌نویس خود روی یک سند امضا کنند. در حقیقت، امضای الکترونیکی فاقد رمزگذاری ایمنی است که امضای دیجیتالی دارد. این فناوری همان چیزی است که امضا را به هویت امضاکننده و زمان امضای سند پیوند می‌زند. در اصل، امضای الکترونیکی تصویری است که روی این سند قرار داده می‌شود؛ اما اگر کسی پس از امضای سند آن را دستکاری کند، نمی‌تواند آن را نشان دهد.

نقطه‌ضعف امضای الکترونیکی این است که مانند امضای دیجیتال نظارت قانونی ندارد. هرکدام از شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات امضای الکترونیکی، استانداردهای خودش را دارد و شما مجبورید به ادعای آن‌ها در مورد امنیت امضایشان اعتماد کنید. یکی دیگر از اشکالات امضاهای الکترونیکی این واقعیت است که بسیاری از شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات امضای الکترونیکی از شما می‌خواهند درصورتیکه می‌خواهید بدانید که سند شما دستکاری شده است یا خیر، دوباره سراغ خود آن‌ها بروید. این بدان معناست که اگر تصمیم داشته باشید از یک شرکت دیگر خدمات بگیرید، ممکن است امضاهایی را که در سرور شرکت قبلی ذخیره شده‌اند از دست بدهید.

در کنار قوانین و مقررات بین‌قاره‌ای که انجام معاملات را در سراسر مرزها میسر می‌کند، امضای الکترونیکی ضمن افزایش سرعت و سادگی مبادلات تجاری، میزان زمان، هزینه و نظارت مربوط به این معاملات را نیز به طور چشمگیری کاهش می‌دهد.

کاربرد امضای الکترونیکی

ویژگی اصلی امضای الکترونیکی این است که قصد امضاکننده از امضای سند را آشکار می‌کند. امضای الکترونیکی معمولاً در مورد قراردادها یا سایر موافقت‌نامه‌هایی کاربرد دارد که توسط دو طرف منعقد می‌شود. همانطور که اشاره شد، انواع مختلفی از امضاهای الکترونیکی وجود دارد و این موارد هنگامی از نظر قانونی لازم‌الاجرا هستند که هر دو طرفین، تعهد و قصد خود را برای عقد قرارداد مشخص نشان دهند.

نکته دیگر در مورد امضای الکترونیکی این است که به احراز صحت سند کمک می‌کند. اگر سندی به امضا رسیده باشد، می‌توان صحت آن را در صورتی که طرفین درگیر آن قابل شناسایی باشند تایید کرد. با این حال، با توجه به عدم وجود گواهی دیجیتال مشابه آنچه برای امضای دیجیتال ارائه می‌شود، تأیید یک سند الکترونیکی ممکن است مشکل باشد.

ویژگی قابل توجه دیگر امضای الکترونیکی این است که از آن برای اجرای یک توافق استفاده می‌شود. به عنوان مثال، در یک قرارداد، دو نفر معمولاً برای انجام برخی وظایف توافق می‌کنند و این توافق فقط وقتی قانوناً الزام‌آور می‌شود که توسط هر دو طرفین امضا شود. این زمانی است که می‌توان از امضای الکترونیکی استفاده کرد. علاوه بر این، می‌توان مشاهده کرد که امضاهای الکترونیکی به دلیل سهولت استفاده در قراردادها به کار می‌روند.

امضای دیجیتال چیست؟

امضای دیجیتال نوعی امضای الکترونیکی است که امنیت بیشتری نسبت به امضای الکترونیکی سنتی ارائه می‌دهد. هنگامی که شما یک سند را با امضای دیجیتال امضا می‌کنید، امضا یک «اثر انگشت» از سند را به هویت شما پیوند می‌دهد. سپس آن اطلاعات به طور دائم در سند جاسازی می‌شود و اگر پس از امضا کردن آن توسط شما، کسی بخواهد وارد آن شود و آن را دستکاری کند، در آن سند قابل شناسایی خواهد بود.

امضاکننده بایستی دارای گواهی دیجیتال باشد تا بتواند با آن سند مرتبط شود. امضای دیجیتال غالباً توسط مراجع صدور گواهی که مسئول ارائه گواهی‌های دیجیتال هستند مجاز می‌شوند که می‌توان با گواهینامه یا گذرنامه مقایسه کرد. از گواهی دیجیتال برای تأیید صحت سند استفاده می‌شود تا صحت آن در صورت جعلی نبودن مشخص شود. این امر، نقش محوری را در احراز هویت شخص اصلی دارای امضا ایفا می‌کند.

از آنجا که اطلاعات در سند جاسازی می‌شود، برای تأیید اینکه امضا هنوز ایمن و مطمئن است، نیازی به مراجعه مجدد به همان شرکت ارائه‌دهنده خدمات امضای الکترونیکی را ندارید. اگر بخواهید در طول عمر اسناد خود وابسته به یک شرکت خاص نباشید، این یک مزیت بزرگ محسوب می‌شود. مهمتر از آن اینکه بیشتر کشورها در سراسر جهان امضای دیجیتال را می‌پذیرند؛ زیرا مطابق با استانداردهای بین‌المللی امنیتی است.

کاربرد امضای دیجیتال

ویژگی مهم امضای دیجیتال این است که از آن برای ایمن‌سازی اسناد دیجیتال استفاده می‌شود. برخی از افراد هستند که تمایل به دستکاری اسناد دیجیتال به دست آمده از طریق اینترنت دارند، اما با امضای دیجیتال، این امر غیرممکن می‌شود. سند دارای امضای دیجیتال تأمین شده است و برای هرگونه تغییر یا اصلاح فقط توسط شخص مجاز قابل دسترسی است.

هنگامی که امضای دیجیتال روی یک سند خاص اعمال می‌شود، گواهی دیجیتال به داده‌هایی که با یک اثر انگشت منحصربه‌فرد امضا شده‌اند الحاق می‌شود. این دو مؤلفه امضای دیجیتال منحصربه‌فرد هستند و همین امر باعث می‌شود که از امضاهای جوهری ماندگارتر باشد؛ زیرا منشاء آن قابل احراز است.

این عملیات رمزنگاری به انجام کارکردهای زیر کمک می‌کند:

• اثبات صحت سند و منبع آن
• اطمینان از عدم دستکاری سند مورد نظر
• تایید هویت شخصی

جنبه قابل توجه دیگر در مورد امضای دیجیتال این است که از انواع مختلفی تشکیل شده است که عمدتاً توسط دو پلتفرم اصلی پردازش اسناد، یعنی ادوبی (Adobe) و مایکروسافت (Microsoft) پشتیبانی می شوند.

تفاوت امضای الکترونیکی با امضای دیجیتال

امضای دیجیتال و امضای الکترونیکی ممکن است یکسان به نظر برسند، اما کاملاً متفاوت هستند. امضای دیجیتال «پیچ و مهره» رمزنگاشته است. امضای الکترونیکی ممکن است فقط یک کلمه تایپ‌شده، یک باکس تیک‌خورده یا یک صدای ضبط شده باشد. در طرف مقابل، امضای دیجیتال، فناوری‌ای است که از ریاضیات پیچیده برای رمزگذاری و رمزگشایی داده‌ها استفاده می‌کند. این رمزگذاری پشت صحنه همان چیزی است که به امضاهای الکترونیکی کارایی می‌دهد.

امضای دیجیتال از مکانیزم PKI به عنوان روشی برای تأیید هویت امضاکننده بهره می‌برد. PKI یا زیرساخت کلید عمومی به معنای مجموعه‌ای از قواعد، سیاست‌ها، سخت‌افزار، نرم‌افزار و رویه‌های لازم برای ایجاد، مدیریت، توزیع، استفاده، ذخیره و ابطال گواهینامه‌های دیجیتال و مدیریت رمزگذاری کلید عمومی است. این مکانیزم برای تعیین هویت منحصربه‌فرد، از دو کلید، یکی عمومی و دیگری خصوصی استفاده می‌کند. هم فرستنده و هم گیرنده دارای یک گواهی دیجیتال از یک مرجع صدور گواهی هستند. این گواهی‌های دیجیتال باهم مانند گواهینامه رانندگی یا گذرنامه و شناسه‌خوان تعامل دارند.

برای روشن شدن موضوع، به این مثال دقت کنید: شرکت الف برای تمدید قرارداد با احمد، به امضای وی نیاز دارد. در طی این فرایند، احمد با استفاده از کلید خصوصی خود که قرارداد را رمزگذاری می‌کند، آن را امضا می‌کند. وی کلید عمومی خود را به شرکت الف می‌دهد. اگر کلید عمومی ارائه شده به شرکت الف نتواند امضای احمد را رمزگشایی کند، امضای دیجیتال رد می‌شود.

بسته به اینکه از کدامیک از امضاهای دیجیتال یا الکترونیکی استفاده می‌کنید، ممکن است لازم باشد اقدامات بیشتری را برای امنیت بیشتر انجام دهید. به عنوان مثال، می‌توانید از احراز هویت دوعاملی استفاده کنید. به اینصورت که در صورت فعالسازی آن، مکانیزم امضا با ارسال پیام به تلفن همراه شما سعی می‌کند هویت شما را تأیید کند و بدین شکل اطمینان حاصل می‌کند که شخص امضاکننده خود شما هستید، نه کسی که از شناسه ورود یا کلید شما استفاده می‌کند.

ممکن است همیشه به چنین سطح بالایی از امنیت احتیاج نداشته باشید. برای سناریوهای کم خطر، گزینه‌های امنیتی ساده‌تری از سوی ارائه‌دهندگان امضای الکترونیکی عرضه می‌شود. آیا گزینه‌های کم امنیت بر اعتبار یک امضا تأثیر می‌گذارند؟ الزاماً خیر. به عنوان مثال، ارائه‌دهنده امضای الکترونیکی بدون امضای دیجیتال همچنان می‌تواند دنباله حسابرسی معتبر را شناسایی کند. آن‌ها می‌توانند با بررسی آدرس IP، برچسب‌های زمانی یا اطلاعات مرورگر آن را دریافت کنند.

حال، تفاوت‌های امضای دیجیتال و امضای الکترونیکی را از جوانب مختلف به صورت تیتروار مرور می‌کنیم.

هدف

• هدف اصلی امضای دیجیتال، ایمن‌سازی اسناد به گونه‌ای است که قابل دستکاری توسط اشخاص غیرمجاز نباشد.
• امضای الکترونیکی عمدتاً برای تأیید یک سند استفاده می‌شود. منبع سند و مؤلفین آن مشخص هستند.

مقررات

• امضای دیجیتال توسط مراجع صدور گواهی، مجاز و مورد نظارت قانونی است. این مراجع، اشخاص ثالث مورد اعتمادی هستند که وظیفه انجام چنین کارهایی را بر عهده دارند.
• امضای الکترونیکی نظارت قانونی ندارد و به همین دلیل است که در کشورهای مختلف از مطلوبیت کمتری برخوردار است؛ زیرا صحت آن‌ها زیر سوال می‌رود و به راحتی می‌توان آن‌ها را دستکاری کرد.

امنیت

• امضای دیجیتال از ویژگی‌های امنیتی بیشتری تشکیل شده است که به منظور محافظت از سند ایجاد شده‌اند.
• امضای الکترونیکی از امنیت کمتری برخوردار است؛ زیرا از ویژگی‌های امنیتی قابل قبولی برخوردار نیست که بتواند مانع از دستکاری آن توسط افراد غیرمجاز شود.

انواع امضاها

• دو نوع رایج امضای دیجیتال عمدتاً مبتنی بر پلتفرم‌های پردازش اسناد، یعنی Adobe PDF و Microsoft Word هستند.
• امضای الکترونیکی می‌تواند به شکل‌های مختلفی باشد؛ ازجمله تصویر اسکن‌شده، شفاهی، یا تیک که می‌توان بر روی یک سند الکترونیکی استفاده کرد. ایده اصلی در پس امضای الکترونیکی، شناسایی شخصی است که سند را برای اهداف قراردادی امضا کرده است.

تأیید اعتبار

• امضای دیجیتال را می‌توان از نظر عدم دستکاری تأیید کرد. از گواهی دیجیتال می‌توان برای ردیابی نویسنده اصلی سند استفاده کرد.
• به لحاظ عدم وجود گواهی، ممکن است تأیید صاحب واقعی امضا دشوار باشد. این باعث می‌شود اعتبار و همچنین صحت سند به خطر بیفتد.

قصد

• امضای دیجیتال معمولاً برای ایمن‌سازی اسناد به گونه‌ای است که توسط افراد غیرمجاز دستکاری نشود. به طور کلی، امضای دیجیتال از نظر قانونی الزام‌آور است؛ چون به دلیل قابلیت ردیابی آن به صاحب سند، دارای اعتبار است.
• امضای الکترونیکی معمولاً قصد امضای سند یا قرارداد را نشان می‌دهد. در اغلب موارد، هنگامی که افراد می‌خواهند قراردادی منعقد کنند، تعهد خود را با امضای سندی که از نظر قانونی الزام‌آور باشد نشان می‌دهند.

اساساً، امضای الکترونیکی معادل یک امضای دست‌نویس است. تنها تفاوت این است که امضای الکترونیکی دیجیتالی‌شده است، اما از آن برای تأیید یک سند نیز استفاده می‌شود. در مقابل، امضای دیجیتال از ویژگی‌های منحصربه‌فردی مانند اثر انگشت تشکیل شده است. امضای دیجیتال از این جهت مورد ترجیح است که صحت و اصالتی را فراهم می‌کند که می‌توان در دادگاه مورد استناد قرار داد.

امضای دیجیتال قابل تأیید است؛ زیرا توسط شخص ثالث موثقی موسوم به مرجع صدور گواهینامه اعتبار یافته است. بنابراین نوع امضایی که می‌توان مورد استفاده قرار داد با توجه به نوع سندی که می‌خواهید امضا کنید و همچنین میزان اعتبار مورد انتظار از آن تعیین می‌شود. اگرچه امضای الکترونیکی و دیجیتال هر دو از نظر قانونی لازم‌الاجرا هستند، اما امضای دیجیتال به لحاظ امنیت بالاتر، ارجح‌تر است. با تشکر از همراهی‌تان، لطفاً نظرات سازنده خود را ذیل همین صفحه با ما به اشتراک بگذارید.