آیا تاکنون مسمومیت غذایی را تجربه کرده‌اید؟ اطرافیان شما چطور؟ روشن است هیچ‌کسی تمایل ندارد مسمومیت غذایی را دوباره تجربه کند. با ما همراه باشید تا از علل، درمان‌ها و روش‌های پیشگیری آن بگوییم.
با وجود ارتقای سطح بهداشت جوامع، مسمومیت غذایی بسیار شایع است. متاسفانه در برخی مواقع مسمومیت غذایی یا علائم آن می‌تواند منجر به فوت بیمار شود. تشخیص این که در هر موقعیت باید چگونه رفتار کرد، چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد یا در صورت خفیف بودن بیماری چه راهکارهایی برای تسکین بیمار وجود دارد، نیاز به اطلاعات بیشتری دارد. از آنجا که پیشگیری بهتر از درمان است، بهتر است با برخی عوامل مسمومیت غذایی آشنا شویم. به منظور پبشگیری از بروز مسمومیت غذایی کودکان، شما می‌توانید این اطلاعات را در اختیار فرزندانتان نیز قرار دهید.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
- مسمومیت غذایی چیست؟
- علائم مسمومیت غذایی
- دلایل مسمومیت غذایی
- مسمومیت غذایی و درمان خانگی
- پیشگیری از مسمومیت غذایی
مسمومیت غذایی چیست؟
مسمومیت غذایی معمولا به بیماری ناشی از غذا (Foodborne illness) گفته می‌شود که بر اثر خوردن غذای آلوده، فاسد یا سمی عارض می‌شود. این بیماری بسیار گسترده است و می‌تواند عفونت‌های زیادی را پوشش دهد. ارگانیسم‌های عفونی از جمله باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها یا سموم آنها شایع‌ترین دلایل مسمومیت غذایی هستند. در صورت عدم استفاده درست از غذا یا پخت ناقص آن نیز ممکن است این بیماری رخ دهد.
گرچه کاملاً ناراحت‌کننده است، مسمومیت با مواد غذایی امری غیر‌عادی نیست. به گفته مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (Center of Disease Control and Prevention)، از هر 6 آمریکایی 1 نفر در طول سال نوعی مسمومیت غذایی را تجربه می کند.
علائم مسمومیت غذایی
اگر شما مسمومیت غذایی داشته باشید، احتمالاً تشخیص داده نمی‌شود. علائم دقیق مسمومیت غذایی، شدت آنها و مدت زمان لازم برای بروز علائم به منبع عفونت، نوع باکتری‌ها، ویروس‌ها یا انگل‌هایی که شما را آلوده کرده اند بستگی دارد. سیستم ایمنی بدن شما و میزان مقاومت آن نیز در این موضوع تاثیرگذار است. اکثر مسمومیت‌های غذایی ظرف 1 ساعت تا 28 روز بعد از مصرف آن غذا شروع می‌شوند. علائم معمول مسمومیت غذایی حداقل سه مورد از این موارد است: گرفتگی عضلات، اسهال، بی‌اشتهایی، تب خفیف، ضعف، حالت تهوع، سردرد.
اگر علائم خفیفی داشته باشید ممکن است فکر کنید آنفولانزای معده (Stomach flu) یا ویروس است. امکان دارد بدون هیچ درمانی بهبود پیدا کنید؛ اما برخی افراد چنان علائم شدیدی دارند که باید به بیمارستان مراجعه کنند.
علائم مسمومیت غذایی که زندگی شما را تهدید می‌کنند عبارتند از:
- اسهالی که بیش از سه روز ادامه یابد
- تب بالاتر از 101.5 درجه فارنهایت (38.6 درجه سانتی گراد)
- مشکل در بینایی یا صحبت کردن
- علائم کم آبی شدید که ممکن است شامل خشکی دهان، ادرار کم یا عدم دفع ادرار و استفراغ مایعات باشد
- وجود خون در ادرار
در صورت بروز هر یک از این علائم، باید سریعاً با پزشک خود تماس بگیرید.
دلایل مسمومیت غذایی
یک مطالعه در سال 2013 نشان داد که 51 درصد موارد مسمومیت غذایی، ناشی از محصولات گیاهی و 48 درصد ناشی از محصولات حیوانی از جمله گوشت گاو، گوشت خوک، طیور و غذاهای دریایی بوده است. این داده‌ها از یک دوره 10 ساله از سالهای 1998 تا 2008 جمع‌آوری شده است.
بیشتر مسمومیت‌های غذایی به یکی از سه دلیل اصلی زیر ایجاد می‌شوند.
باکتری ها
باکتری‌ها شایع‌ترین علت مسمومیت غذایی هستند. وقتی به باکتری‌های خطرناک فکر می‌کنید، اسامی مانند ایکولای (E.coli)، لستریا (Listeria) و سالمونلا (Salmonella) را به‌خاطر داشته باشید. سالمونلا بزرگترین عامل موارد جدی مسمومیت با مواد غذایی در ایالات متحده است. مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌ها (CDC) تخمین زده است سالانه از هر 1,000,000 مورد مسمومیت غذایی، نزدیک به 20،000 مورد بیمارستانی، می‌تواند به علت عفونت سالمونلا باشد. کمپیلوباکتر (Campylobacter) و سی. بوتولونیوم (C. botulinum) یا بوتولیسم (Botulism) دو باکتریِ کمتر شناخته شده و کشنده هستند که می‌توانند در غذاهای ما کمین کنند.
انگل ها
مسمومیت غذایی ناشی از انگل‌ها به‌اندازه مسمومیت غذایی ناشی از باکتری‌ها عادی نیست؛ اما انگل‌های پراکنده در غذا هنوز بسیار خطرناک هستند. توکسوپلاسما (Toxoplasma) انگلی است که در موارد مسمومیت غذایی بیشتر دیده می‌شود. این انگل معمولاً در محل نگهداری گربه یافت می‌شود. انگل‌ها می‌توانند سال‌ها در دستگاه گوارش شما زندگی کنند بی آن که یافته شوند. گرچه افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف و زنان باردار در صورت وجود انگل در روده‌شان، با عوارض جانبی جدی مواجه می‌شوند.
ویروس ها
مسمومیت غذایی می‌تواند همچنین در اثر یک ویروس ایجاد شود. نورو ویروس (Norovirus) که با نام ویروس نورواک (Norwalk) نیز شناخته می‌شود، سالانه بیش از 19 میلیون مورد از مسمومیت غذایی ایجاد می‌کند و در موارد نادر می‌تواند کشنده باشد. ساپوویروس (Sapovirus)، روتاویروس (Rotavirus) و آستروویروس (Astrovirus) علائم مشابهی به‌همراه دارند، اما آنها کمتر مشاهده می‌شوند. ویروس هپاتیت A یک بیماری جدی است که می‌تواند از طریق غذا منتقل شود.
مسمومیت غذایی و درمان خانگی
مسمومیت های غذایی معمولاً در خانه قابل درمان هستند و اکثر مواقع طی سه تا پنج روز برطرف می‌شوند. اگر مسمومیت غذایی دارید، بسیار سخت است که به‌طور صحیح به بدنتان آبرسانی کنید. نوشیدنی‌های ورزشی، حاوی الکترولیتِ زیادی هستند و می‌توانند در این زمینه مفید باشند. آب میوه و آب نارگیل می‌توانند کربوهیدرات‌ها را بازیابی کرده و به رفع خستگی کمک کنند. از مصرف کافئین خودداری کنید؛ زیرا ممکن است دستگاه گوارش را تحریک کند.
داروهای بدون نسخه مانند ایمودیم (Imodium) و پپتو-بیسمول (Pepto-Bismol) می‌توانند به کنترل اسهال و برطرف کردن حالت تهوع کمک کنند. با این حال، قبل از مصرف این داروها باید با پزشک خود مشورت کنید؛ زیرا بدن برای خلاص شدن از سیستم توکسین (Toxin)، از استفراغ و اسهال استفاده می‌کند. همچنین استفاده از این داروها می‌تواند سرپوشی بر شدت بیماری باشد و باعث شود شما دیرتر به پزشک مراجعه کنید. همچنین برای افراد دارای مسمومیت مواد غذایی لازم است به حد کافی استراحت کنند.
در موارد شدیدِ مسمومیت غذایی، ممکن است افراد به هیدراتاسیون با مایعات داخل وریدی (IV) در بیمارستان نیاز داشته باشند. در بدترین موارد مسمومیت غذایی، شاید لازم شود فرد تا زمان بهبودی و به مدت طولانی در بیمارستان بستری شود. در ادامه با هشت داروی خانگی برای درمان مسمومیت غذایی آشنا می‌شویم.
1- سرکه سیب
یک یا دو قاشق غذاخوری سرکه سیب را به یک لیوان آب اضافه کنید. خوب مخلوط کرده و فوراً مصرف کنید. روزی 2 تا 3 بار این کار را انجام دهید.
2- روغن آویشن
یک قطره روغن آویشن را به یک لیوان آب اضافه کنید. خوب مخلوط کنید و این محلول را 1 تا 2 بار در روز بنوشید.
3- زنجبیل به همراه عسل
زنجبیل را به یک فنجان آب اضافه کنید و آن را در یک قابلمه بریزید و بجوشانید. 5 دقیقه بعد آن را صاف کنید. قبل از اضافه کردن عسل، اجازه بدهید چای کمی خنک شود. پس از افزودن عسل، فوراً آن را مصرف کنید.
4- سیر
مقداری سیر را خرد کرده و آن را با عسل مصرف کنید. حداقل یک بار در روز سیر مصرف کنید تا زمانی که بهبود یابید.
5- عصاره تخم گریپ فروت
چند قطره عصاره تخم گریپ فروت را به یک لیوان آب اضافه کرده و خوب مخلوط کنید. به مدت 3 تا 5 روز، روزانه سه بار آن را بنوشید.
6- آب لیمو
آب لیمو را بگیرید و آن را با یک لیوان آب مخلوط کنید. مقداری عسل به محلول اضافه کنید. روزانه 2 تا 3 بار نوشیدنی حاصل را بنوشید.
7- ریحان
مقداری برگ ریحان را خرد کنید و آب آن را بگیرید. یک قاشق چایخوری عسل را با یک قاشق چایخوری عصاره ریحان مخلوط کرده و فوراً مصرف کنید. همچنین می‌توانید یک قطره روغن ریحان را نیز به یک فنجان آب اضافه کرده و آن را مصرف کنید. این کار را روزانه 3 تا 4 بار انجام دهید.
8- ویتامین C
1000 میلی‌گرم مکمل ویتامین C مصرف کنید. اگر علائم بعد از درمان اولیه بهبود نیابد، می‌توانید روزانه 3 تا 4 بار به مصرف این دارو ادامه دهید.
پیشگیری از مسمومیت غذایی
بهترین راه برای جلوگیری از مسمومیت غذایی این است که غذاهای سالم مصرف کنید و از مصرف غذاهای ناسالم خودداری کنید. برخی از غذاها به دلیل طریقه فراوری و تولیدشان به احتمال زیاد باعث مسمومیت غذایی می‌شوند. گوشت، مرغ، تخم‌مرغ و صدف ممکن است حاوی عوامل عفونی باشند که حین پختن آنها از بین می‌روند. اگر این مواد غذایی به شکل خام خورده شوند، به خوبی پخته نشوند، یا بعد از تماس با آنها دست‌ها شسته نشوند، ممکن است مسمومیت غذایی ایجاد شود.
سایر غذاهایی که احتمالاً باعث مسمومیت غذایی می‌شوند عبارتند از:
- سوشی و سایر محصولات ماهی که به‌صورت خام یا نیم‌پز خورده می‌شوند
- گوشت‌های آماده و هات‌داگ‌هایی که پخته نمی‌شوند
- گوشت گاو چرخ شده که ممکن است حاوی گوشت چندین حیوان باشد
- شیر، پنیر و آب میوه‌های پاستوریزه نشده
- میوه و سبزیجات خام و نشسته
همیشه دست‌های خود را قبل از پخت‌و‌پز یا خوردن غذا بشویید. اطمینان حاصل کنید که غذای شما به‌درستی بسته‌بندی و نگهداری شده است. گوشت و تخم مرغ را کاملا بپزید. هر چیزی که با مواد غذایی خام در تماس باشد، قبل از استفاده برای تهیه غذاهای دیگر باید ضدعفونی شود. همیشه قبل از مصرف، از شسته بودن میوه و سبزیجات اطمینان حاصل کنید.
مسمومیت غذایی بیماری است که به دلایل مختلف و با سطح متفاوتی از شدت و ضعف عارض می‌شود. درست است که باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها نشانه‌های واضحی از خودشان به‌جا نمی‌گذارند، اما می‌توان با مراقبت‌های ساده‌ای، مانند شستن دست‌ها، تمیز کردن میز کار، شستشوی حوله‌ها، استفاده از تخته‌برش‌های جداگانه برای گوشت و سبزیجات، نگهداری صحیح غذا و مواد غذایی در یخچال و فریزر و طبخ درست آنها و همچنین توجه به تاریخ مصرف مواد غذایی، از احتمال آلودگی به آنها کاست.
توجه به علائم مسمومیت های غذایی نیز موضوع مهمی است؛ در صورت بروز علائم هشدار‌دهنده مراجعه به پزشک ضروری است. برای بهبود هر چه سریع‌تر بیمار، می‌توان از روش‌های خانگی نیز بهره برد. با رعایت نکات گفته شده می‌توانید تا حد زیادی خودتان را در برابر مسمومیت های غذایی بیمه کنید.