تغییرات اقلیمی ؛ دلایل، حقایق تلخ و همه آنچه در این باره باید بدانید

تغییرات اقلیمی به عقیده بسیاری بزرگترین بحرانی است که بشر تاکنون با آن مواجه شده است و اگر از آن جلوگیری نشود عواقب جبران ناپذیری در انتظار زمین خواهد بود.

تغییرات اقلیمی مهمترین دلیل تغییر در الگوهای آب و هوایی در سرتاسر زمین است که به دنبال افزایش دمای زمین به وجود آمده است. دمای زمین چندین دهه است که سیر صعودی داشته و افزایش می‌یابد. در سال 1850 کار ثبت دمای زمین با استفاده از روش‌های علمی و قابل اتکا شروع شد و اکنون زمین 1 درجه گرمتر از سال‌های 1850 تا 1900 یعنی پیش از صنعتی شدن دنیا است.

اگر بازه‌های زمانی را کوتاه‌تر در نظر بگیریم این تغییرات بیشتر به چشم می‌آیند. برای مثال در مقایسه با میانگین دما طی سال‌های 1961 تا 1990 زمین در سال 2017 0.68 درجه و در سال 2016، 0.8 درجه گرمتر شده است. دما در سال 2016 به دلیل رخ دادن چرخه آب و هوایی ال نینو افزایش بیشتری داشته است. به طور کلی به این روند افزایشی دما گرمایش زمین گفته می‌شود اما دانشمندان بیشتر از عبارت «تغییرات اقلیمی» استفاده می‌کنند زیرا این عبارت علاوه بر افزایش دمای زمین، به تاثیراتی که این روند بر اقلیم آن می‌گذارد هم اشاره می‌کند.

در حال حاضر بیشتر تلاش‌ها بر جلوگیری از افزایش 2 درجه‌ای دما نسبت به میانگینی که طی سال‌های 1850 تا 1900 ثبت شده متمرکز است. دانشمندان در بهترین حالت امیدوارند دما از 1.5 درجه بیشتر نشود و اگر جامعه جهانی با انسجام و هماهنگی بیشتری تلاش کند همچنان فرصت برای دستیابی به این هدف مهم باقی است.

آنچه در این مقاله می‌خوانید:

• تغییرات اقلیمی چیست؟
• دلایل تغییرات اقلیمی در دنیا
• پیامدهای تغییر اقلیم
  • تغییر در یخ‌کره
  • گیاهان و جانوران
• حقایق دردناک در خصوص تغییرات آب و هوایی

تغییرات اقلیمی چیست؟

برای درک تغییرات اقلیمی ابتدا باید فرق میان آب و هوا (Weather) و اقلیم (Climate) را بدانیم. آب و هوا به شرایطی که در حال حاضر یا طی چند روز آینده احتمال دارد در بخشی از اتمسفر زمین رخ دهد اشاره می‌کند. مانند دمای یک منطقه در یک روز به خصوص یا احتمال بارش باران و برف. اما اقلیم برای توصیف شرایط آب و هوایی معمول یک منطقه مورد استفاده قرار می‌گیرد. مثلا اقلیم یک منطقه صحرایی آب و هوای خشک و آفتابی است ولی اقلیم یک منطقه جنگلی هوای مرطوب و بارانی است.

تغییرات اقلیمی به تغییر شرایط معمول آب و هوایی یک منطقه گفته می‌شود. مثل تغییر در دمای معمول، میزان بارش و یا شدت وزش باد. این به این معناست که شرایط آب و هوایی که به طور معمول در یک منطقه تجربه می‌شود تغییر یافته و تنوع بیشتری خواهد داشت افزون بر این، این تغییرات با شدت زیادی روی خواهند داد.

دمای زمین در شرایط عادی در طول یک دهه یا یک سال تغییر می‌کند. دلیل این امر چرخه‌های طبیعی است که اتمسفر، اقیانوس و خشکی را به یکدیگر متصل می‌کنند. علاوه بر این میزان گرمایی که خورشید تولید می‌کند نیز در این تغییرات موثر است.

اما گذشته از این تغییرات دمایی که به شکل طبیعی رخ می‌دهند فعالیت‌های انسان هم می‌تواند به اندازه قابل توجهی در این موضوع تاثیر گذار باشد و در حال حاضر بخش زیادی از تغییرات اقلیمی که هم اکنون با آن مواجه هستیم نتیجه فعالیت‌های مخرب بشر است.

دلایل تغییرات اقلیمی در دنیا

دلیل به وقوع پیوستن تغییرات اقلیمی در جهان ما انسان‌ها هستیم. با وجود این که طیف گسترده‌ای از پدیده‌های طبیعی می‌توانند تا حد قابل توجهی در این موضوع تاثیر گذار باشند اما دانشمندان و کارشناسانی که در این حوزه فعالیت دارند بر این عقیده هستند که گرمایش زمین و تغییرات جوی که اکنون شاهد آن‌ها هستیم نتیجه فعالیت‌های مخرب بشر است.

تمام موجودات زنده دنیا به گلخانه‌ای که در اتمسفر زمین قرار دارد وابسته هستند. این گلخانه در حقیقت یک لایه متشکل از گازهای مختلف به ویژه بخار آب است که در بخش پایینی اتمسفر زمین قرار گرفته است. این لایه بازتاب نور خورشید را در اتمسفر زمین نگه داشته و دوباره آن را به زمین بر می‌گرداند. به این صورت زمین در یک دمای متعادل و مناسب برای موجودات زنده روی آن ثابت می‌ماند.

اما امروزه فعالیت‌های بشر سبب تولید گازهای گلخانه‌ای شده که برخلاف بخار آب عمر طولانی دارند و با افزایش دما هم از بین نمی‌روند. در نتیجه دما روز به روز بیشتر و بیشتر می‌شود. این گازهای گلخانه‌ای مخرب شامل کربن دی اکسید، متان و دی نیتروژن مونوکسید هستند. از میان آن‌ها کربن دی اکسید بیشتر از همه شناخته شده و به صورت طبیعی و با تجزیه موجودات زنده یا تنفس آن‌ها نیز وارد اتمسفر می‌شود. اما منبع اصلی کربن دی اکسید اضافه‌ای که در اتمسفر قرار گرفته سوخت‌های فسیلی هستند. افزون بر این ذوب شدن یخچال‌های زمین هم سبب شده شمار گیاهانی که دی اکسید کربن را به اکسیژن تبدیل می‌کنند کاهش پیدا کند.

متان گاز گلخانه‌ای سمی‌تری نسبت به بقیه گازها است اما خوشبختانه فراوانی آن نسبت به بقیه گازها کمتر است. این گاز از طریق فعالیت‌های کشاورزی، از جمله دام و طیور و همچنین روش‌های نادرست کشت زمین مانند شالیزارهای سنتی بعلاوه اکتشاف و استحصال سوخت‌های فسیلی و همچنین چاه‌های نفت و گاز رها شده تولید و وارد اتمسفر می‌شود.

کلروفلوئوروکربن و هيدروفلوروكربن‌ها که زمانی به شکل گسترده در تولیدات صنعتی و محصولات خانگی مانند یخچال و فریزر استفاده می‌شدند هم یکی از مهمترین عوامل آلودگی فعلی اتمسفر هستند. آن‌ها بخش عمده‌ای از گازهای گلخانه‌ای که در طول قرن بیستم تولید شدند را تشکیل می‌دهند اما امروزه به دلیل تاثیر مخربی که بر محیط زیست داشته‌اند استفاده از آن‌ها به شدت محدود شده است. تخریب لایه ازن و محبوس کردن گرما در اتمسفر از جمله این تاثیرات مخرب هستند.

علاوه بر این گازهای گلخانه‌ای که از آخرین دوران یخبندان در خاک منجمد نواحی قطبی حبس شدند با بالا رفتن دمای زمین و ذوب شدن یخ این خاک‌ها آزاد شده و وارد اتمسفر می‌شوند.

پیامدهای تغییر اقلیم

یکی از پیامدهای تغییر اقلیم، تغییر در تمامی بخش‌های سیستم آب و هوایی زمین است.

تغییر در یخ‌کره

یخچال‌ها و یخسارها: یخچال‌ها حساس‌ترین بخش زمین در قبال تغییرات اقلیمی هستند. دانشمندان اندازه آن‌ها را بر اساس میزان بارش برف و میزان ذوب شدن یخ‌ها حساب می‌کنند. هرچقدر دمای زمین بیشتر شود یخچال‌ها نیز بیشتر ذوب شده و عقب‌تر می‌روند مگر این که با بارش برف و یخ زدن آن، یخ‌های ذوب شده جایگزین شوند. یخچال‌ها هم به دلایل طبیعی و هم غیرطبیعی بزرگ و کوچک می‌شوند. با استفاده از متغیرهایی مانند دما، میزان بارش و علم آب شناسی می‌توان سرنوشت یک یخچال را در طول یک فصل پیش‌بینی کرد.

دوره‌های میان‌یخچالی مهمترین دوره‌های آب و هوایی از اواسط دوره پلیوسن (حدود 3 میلیون سال قبل) تا به امروز هستند. دوره میان‌یخچالی فعلی که به آن هولوسن گفته می‌شود و از 11 هزار و 700 سال قبل شروع شده و تا به امروز ادامه دارد. اقلیم فعلی زمین در طول این دوره و بوسیله عواملی مثل چرخه‌های میلانکوویچ، ذوب شدن صفحات یخی قاره‌ها و تغییرات قابل توجه در سطح آب دریاها شکل گرفته است.

سطح آب دریاها: در جریان آخرین بیشینه یخچالی که 25 هزار سال پیش روی داد سطح آب دریاها 130 متر از سطح کنونی پایین‌تر بود ولی پس از ذوب شدن یخ‌ها آب دریاها به سرعت بالا آمد. همچنین در اوایل دوره پلیوسن زمانی که یخ‌ها ذوب شدند با وجود این که دمای زمین 1 تا 2 درجه گرمتر از دمای امروز بود ولی سطح آب دریاها 15 تا 25 متر بیش از سطح کنونی بود.

یخ دریا: یخ دریا از آنجایی که بر میزان بازتاب نور خورشید از زمین تاثیر گذار است نقش بسیار مهمی را در اقلیم زمین ایفا می‌کند. در گذشته تقریبا تمام اقیانوس‌های زمین از یخ پوشیده شده بودند زمانی که به عقیده برخی زمین شناسان زمین مانند یک گوی برفی بود. در طرف دیگر زمانی که اقلیم زمین گرمتر می‌شد هیچ اثری از یخ در هیچ کجای زمین وجود نداشت. وقتی میزان یخ دریا در کره زمین، به خصوص در مناطق استوایی و مناطق نیمه گرمسیری، زیاد باشد اقلیم تلاش بیشتری برای ذوب این یخ‌ها می‌کند زیرا اثر سپیدایی (بازتاب نور از سطح یخ) در این حالت شدت زیادی دارد.

گیاهان و جانوران

زندگی گیاهی: با تغییر در اقلیم زمین ممکن است در نوع، توزیع و پوشش گیاهان شاهد تغییراتی باشیم. یکی از عواقب تغییر اقلیم افزایش دما و میزان بارش است در نتیجه رشد گیاهان افزایش پیدا می‌کند و متعاقبا ترسیب کربن نیز بیشتر می‌شود. در نتیجه این امر انتظار می‌رود چرخه‌های طبیعی بسیاری آسیب ببینند. افزایش دما در یک منطقه ممکن است سبب شود گل‌ها زودتر از غنچه دربیایند و میوه‌ها زودتر برسند، در نتیجه چرخه زندگی ارگانسیم‌هایی که به آن‌ها وابسته هستند نیز بهم می‌خورد. متقابلا سرما نیز باعث می‌شود چرخه‌های زیستی از دیگر چرخه‌ها عقب بمانند.

جانوران: یکی از راه‌های اصلی که جانوران از طریق آن می‌توانند با تغییر اقلیم مقابله کنند مهاجرت به مناطق سردتر یا گرمتر است. این اتفاق اگر در یک بازه زمانی طولانی مدت رخ دهد اکوسیستم‌ها فرصت تکامل دارند و بهتر می‌توانند در اقلیم جدید زندگی کنند. اما در طی مدت زمان کوتاه این اتفاق می‌تواند سبب انقراض و نابودی آن‌ها شود.

حقایق دردناک در خصوص تغییرات آب و هوایی

محافظت از طبیعت و حیات وحش در چنین شرایطی یکی از مهمترین وظایفی است که هرکدام از ما باید با جدیت آن را دنبال کنیم تا بتوانیم در آینده از تکرار حقایق تلخ زیر جلوگیری کنیم.

1- غلظت کربن دی اکسیدی که در اتمسفر سیاره‌مان قرار دارد در 3 میلیون سال اخیر بی‌سابقه بوده است.

2- اعمال تغییراتی که برای مقابله گرمایش زمین نیاز است هرساله 140 میلیارد دلار هزینه دارد. این مقدار تنها 0.1 درصد تولید ناخالص داخلی جهان است.

3- 11 درصد کل گازهای گلخانه‌ای که توسط انسان‌ها تولید می‌شود به دلیل جنگل زدایی است. این مقدار با آلودگی که تمام خودروها و کامیون‌های زمین تولید می‌کنند برابر است.

4- یک درصد از کل گونه‌های درختی که در جنگل‌های آمازون هستند (182 گونه از 16 هزار گونه) نزدیک به 50 درصد کربن محیط را جذب می‌کنند.

5- یازده درصد از انسان‌ها (800 میلیون نفر) نسبت به پیامدهای تغییرات اقلیم مثل خشکسالی، سیل، موج گرما، طوفان‌ها و افزایش سطح دریاها آسیب پذیر هستند.

6- درختان کرنا در هر هکتار 10 برابر بیشتر از جنگل‌های گرمسیری کربن دی اکسید جذب می‌کنند ولی با این حال تنها 0.7 درصد از کل جنگل‌های جهان را تشکیل می‌دهند.

7- توقف جنگل زدایی و بازسازی جنگل‌های آسیب دیده در سطح جهان می‌تواند 80 میلیون شغل جدید ایجاد کند، 1 میلیارد نفر را از فقر نجات دهد و 2.3 تریلیون دلار بهره‌وری به همراه داشته باشد.

8- حفظ اکوسیستم‌های طبیعی در بیشتر مواقع هزینه کمتری نسبت به فعالیت‌های انسانی دارد. برای مثال در مالدیو ساخت یک دیوار به منظور جلوگیری از فرسایش ساحل 2.2 میلیارد دلار هزینه داشت در حالی که حفظ صخره‌های دریایی طبیعی یک چهارم این مقدار هزینه می‌برد.

با وجود جنبش‌ها و حرکت‌های مردمی، در خصوص این موضوع بیشتر تغییرات و اصلاحاتی که برای نجات زمین نیاز است باید از سوی دولت‌ها انجام شود. از اقداماتی که دولت‌ها می‌توانند انجام دهند می‌توان به عدم استفاده از سوخت‌های فسیلی، کاشت درختان، محافظت از جنگل‌ها و ساخت دستگاه‌هایی برای جذب دی اکسید کربن اشاره کرد. برخی از دولت‌ها و کسب و کارها قدم‌هایی را در این حوزه برداشته‌اند اما به گفته هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم (IPCC) این تغییرات باید با سرعت بیشتر و در مقیاس بزرگتری صورت پذیرند تا اثر کافی را داشته باشند.