برای گردشگری دسته‌بندی‌های متفاوتی را درنظر گرفته‌اند. یکی از این دسته‌بندی‌ها گردشگری سیاه نام دارد. حتما با شنیدن نام گردشگری به یاد تفریح و اوقات خوش می‌افتید. اما باید بدانید که دارک توریسم برای تفریح و خوش‌گذرانی انجام نمی‌شود. در ادامه به معرفی گردشگری تاریک در ایران و جهان، همچنین معرفی مکان های گردشگری تلخ خواهیم پرداخت.
گردشگری را در دسته‌های بومگردی، عشایری، تفریحی، روستایی، درمانی، طبیعت‌گردی و مذهبی دسته‌بندی می‌کنند. چند سالی است که یک دسته دیگر به نام دارک توریسم به این لیست اضافه شده است. گردشگری تلخ (سیاه) در دنیا بسیار پرطرفدار بوده و یکی از مهم‌ترین گردشگری‌های موجود، به‌شمار می‌آید. جالب است بدانید که گردشگری تاریک برای گذراندن اوقات خوش و تفریح انجام نمی‌شود. بله در اکثر مواقع شما با موقعیت‌ها و رخدادهای ناراحت‌کننده روبه‌رو می‌شوید. در چند سال گذشته این نوع گردشگری در کشور ما رونق زیادی پیدا کرده تا جایی‌که تور دارک توریسم در زمان‌های مشخص برگزار خواهد شد. با مجله پلازا همراه باشید تا شما را با مفهوم گردشگری سیاه و مقاصد آن در ایران آشنا کنیم.
آنچه در ادامه می‌خوانید
گردشگری سیاه چیست؟
در تعریف دارک توریسم یا همان گردشگری سیاه می‌توان گفت که گردشگر به بازدید از مکانی می‌رود که در آن یک واقعه دردناک اتفاق افتاده باشد. درواقع گردشگر در آن مکان به‌خوبی متوجه ویژگی‌هایی همچون مرگ، درد، غم، عذاب و رنج می‌شود. او با این حس‌ها همذات‌پنداری کرده و حال و هوای آن‌جا را کاملا درک خواهد کرد. به‌طور دقیق‌تر می‌توان گفت گردشگر با حضور در این مکان و تجربه این حس‌ها می‌تواند به‌خوبی تمامی اتفاقات سخت و دردناکی که بر آن مکان گذشته را درک کند. به این نوع گردشگری، دارک توریسم یا تلخ می‌گویند.
گاهی اوقات حوادث طبیعی همچون سیل، زلزله و یا طوفان باعث ایجاد مخروبه‌ای می‌شوند که چندی بعد یکی از جاذبه‌های مهم آن منطقه محسوب شده و گردشگران زیادی به تماشای آن می‌آیند. این بازدید گردشگران از آن منطقه همان گردشگری سیاه نام دارد. عده زیادی معتقدند دارک توریسم به اندازه نامش سیاه نیست. بلکه در خیلی از موارد بسیار هیجان‌انگیز خواهد بود.
منظور از واژه سیاه یا تاریک همان سیاهی و تاریکی تاریخ بشریت است. مکان‌های گردشگری تلخ با هدف گردشگری و با برنامه ریزی ایجاد نشده‌اند. بلکه با گذشت زمان و به‌طور ناخواسته بقایای حوادث طبیعی و یا جنگ به مکانی برای جذب گردشگر تبدیل شدند.
تاریخچه گردشگری سیاه
قدمت دارک توریسم در دنیا به یونان برمی‌گردد. در سال 1990 لنون و فولی (FOLY & LENNON) استادان دانشگاه گلاسکو افرادی بودند که این نام را برای بازدید از مکان‌های تلخ گذاشتند. اما رُجک (ROJECK) اولین کسی بود که به‌طور مشخص از واژه گردشگری سیاه استفاده کرد. از گذشته‌های دور در دنیا مرسوم بود که مردم به تماشای جنگ گلادیاتورها می‌رفتند و یا از مکان‌هایی که در آن مرگ‌های عظیم اتفاق افتاده بود، بازدید می‌کردند.
اما آشنایی با مفهوم گردشگری سیاه به شکل امروزی که به‌تازگی برجسته شده کمی متفاوت تر شده است. در کشور ما ایران هم از گذشته مردم زیادی برای تماشای صحنه یک اعدام دور هم جمع می‌شدند و گاهی از راه‌های بسیار دور به آن مکان سفر می‌کردند. پس می‌توان گفت مفهوم این واژه در کشور ما هم قدمت زیادی دارد. و با توجه به حوادث و بلایای مختلفی که بر ایران گذشته در دسته‌های گردشگری جنگ، گردشگری مصیبت‌های غیرعادی و گردشگری ترس دسته‌بندی می‌شود.
مکان های گردشگری سیاه در ایران
کشور ما ایران در طول تاریخ حوادث جنگی و بلایای طبیعی زیادی را از سر گذرانده است. به‌همین منظور دارک توریسم در ایران بیشتر به دلیل مصیبت‌های وارده بر اثر جنگ و حوادث طبیعی انجام می‌شود. در این قسمت به آشنایی با مکان های گردشگری سیاه در ایران خواهیم پرداخت.
1. موزه عبرت
- واقع در: تهران، میدان امام خمینی، خیابان یارجانی
«موزه عبرت» یکی از شکنجه‌گاه‌های ترسناک ایران است که بازدید از آن نوعی گردشگری تلخ (سیاه) محسوب می‌شود. در قسمت‌های مختلف این موزه شکنجه‌هایی که انجام می‌شد را به تصویر کشیده تا بازدیدکنندگان درک بهتری از آن داشته باشند. همین بازسازی باعث شده تا سالانه گردشگران زیادی به دلیل کنجکاوی از این موزه عبرت دیدن کنند. رژیم پهلوی برای مقابله با نیروهای انقلابی این ساختمان مخوف را ساخت و برای شکنجه به دست ساواک سپرد. در سال 1382 این ساختمان به موزه عبرت تبدیل شد و در لیست مقاصد دارک توریسم قرار گرفت.
2. باغ سنگی درویش خان
- واقع در: 40 کیلومتری سیرجان
از دیگر مکان های گردشگری سیاه در ایران باید به «باغ سنگی درویش خان» اشاره کرد . این باغ به غمگین‌ترین باغ ایران شهرت دارد. باغ سنگی متعلق به درویش خان است. در سال 1360 با اصلاحات ارضی این باغ کارکرد طبیعی خود را از دست داد و رو به خشکی رفت. درویش خان صاحب باغ از این موضوع بسیار غمگین شد و باغ خشک شده را به نشانه اعتراض با سنگ‌های ریز و درشت تزیین کرد.
او درختان سالم باغ را به جایی دیگر انتقال داد و به درختان خشک شده سنگ، لاستیک فرسوده ماشین، ورقه‌های حلبی و هرچیز عجیب و غریب دیگری را آویزان کرد. این باغ هنوز هم با همان شکل قبلی خود باقی مانده و اکنون به یکی از مقاصد مهم گردشگری تلخ در ایران تبدیل شده است.
3. شهر بم
- واقع در: استان کرمان
از دیگر مقاصد گردشگری سیاه در ایران شهر بم است. دی ماه 1395 زلزله مهیبی با قدرت 6.6 ریشتر «شهر بم» را لرزاند و یکی از باارزش‌ترین سازه‌های خشتی جهان را ویران کرد. این شهر در میراث فرهنگی یونسکو ثبت شد و پس از این حادثه یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری تلخ در ایران شناخته می‌شود. زلزله بم باعث شد تا 50 هزار نفر از هموطنانمان کشته شوند و بیش از 100 هزار نفر خانه خود را از دست بدهند.
گردشگران زیادی همه ساله برای بازدید از بقایای به‌جا مانده بم به این شهر تاریخی سفر می‌کنند. عده زیادی معتقدند تماشای بقایای به‌جا مانده از یک زلزله مهیب هیجان‌انگیز بوده و حس کنجکاوی باعث می‌شود تا گردشگران به این سفر تلخ تن بدهند.
4. غار خالو حسین کوه کن
- واقع در: استان کرمانشاه، شهرستان پاوه
یکی از مکان های گردشگری سیاه در ایران را در استان کرمانشاه و شهر پاوه می‌توان تجربه کرد. داستان زندگی خالو حسین ارتباط مستقیم با این نوع گردشگری دارد. او با وجود نداشتن یک پا مدت زمان زیادی را در دل کوه زندگی کرد و با کندن آن برای خود آرامگاه تماشایی ساخت. خالو حسین کوه‌کن با صبوری و تحمل رنج زیاد توانست بر سختی کوه‌ها و صخره‌ها فائق بیاید.
امروزه آرامگاهی که خالو حسین در دل کوه ساخته طرفداران زیادی دارد. گردشگران زیادی برای تماشای این آرامگاه و صحبت با خالو حسین به این منطقه سفر می‌کنند. این سفر را نوعی گردشگری تلخ در ایران می‌دانند. چون گردشگران به تماشا و تفکر در خصوص زندگی خالو حسین پرداخته و رنج او را درک می‌کنند. حسین عثمانی معروف به خالو حسین 19 سال به کندن دل کوه مشغول بود تا این‌که توانست 9 اتاق را در دل کوه فقط با یک کلنگ و بیل مکانیکی تراش بدهد. با این کار خالو حسین چون به کندن کوه فرهاد شبیه است، به او لقب کوه‌کن داده‌اند.
5. کوه خلج
- واقع در: استان خراسان رضوی، مشهد، روستای مغان
«کوه خلج» یکی از اسرارآمیزترین مقاصد دارک توریسمه در ایران محسوب می‌شود. این کوه در روستای مغان واقع شده و با تاریکی هوا صداهای عجیب و غریبی از آن به گوش می‌رسد. این صداها گاهی شبیه به صدای گریه، فریاد، جیغ و گاهی شبیه به صدای سوت زدن هستند. طبیعت آن منطقه باعث ایجاد این صداها می‌شود اما بومی‌های آن‌جا بخاطر ترس و افسانه‌های قدیمی روستا را ترک کرده‌اند. گردشگران زیادی همه ساله برای بازدید از این کوه مخوف به روستای مغان رفته و دارک توریسم را تجربه می‌کنند.
6. کویر ریگ جن
- واقع در: استان سمنان، دشت کویر
منطقه ناشناخته «کویر ریگ جن» با ماسه‌های متحرک یکی از مقاصد توریست سیاه در کشورمان به‌شمار می‌آید. این منطقه از گذشته تا کنون در بی‌آبی کامل به سر می‌برد. به‌همین دلیل هیچ کاروانی از آن منطقه عبور نمی‌کرد. اگر کسی از جهت کنجکاوی به آن‌جا می‌رفت خودش و حتی جسدش هم برنمی‌گشت. به‌همین دلیل بومی‌های آن منطقه معتقدند ریگ جن منطقه‌ای نفرین شده است و هرکسی که به آن‌جا برود را می‌بلعد.
مکان های گردشگری سیاه در خارج از ایران
حال که از ایران سخن گفتیم و با مکان های دارک توریسم آن آشنا شدیم. بد نیست سری به مکان های گردشگری تاریک در جهان نیز بزنیم
1. ووهان چین | مکان های گردشگری سیاه جهان
شهر ووهان در چین تا سال 2019-2020 شهری عادی بود و ارتباط چندانی با دارک توریسم نداشت اما دقیقا پس از این سال‌ها که اصلا دور هم نیستند، ووهان تبدیل به شهر دارک توریسم جهان شد. حال که جهان حدودا پس از 2 سال به یک آرامش خاطر در زمینه ویر‌وس کرونا رسیده است. مردم از سرتاسر جهان به سوی شهر ووهان می‌آیند تا لانه کرونا در جهان را تماشا کنند. تصور این‌که آن همه گیری وحشتناک از این شهر شروع و به دنبال آن چه تراژدی هایی ساخته شد، ترسی مرموز در دل انسان‌ها زنده می‌کند.
2. چرنوبیل اوکراین
یکی از مکان های غم انگیز و ترسناک دارک توریسم در جهان، چرنوبیل واقع در اوکراین است. تا سال 1986 این منطقه نیز مانند مناطق دیگر مکانی کاملا عادی بود. فقط چرنوبیل یک فرق عمده با مکان های دیگر داشت و آن هم نیروگاه اتمی واقع در آن بود. در آوریل 1986 و انفجار بزرگ شهر پریپیات که مینی سریالی نیز از این فاجعه ساخته شد، چرنوبیل در لیست مکان های صنعت گردشگری سیاه در جهان قرار گرفت. این فاجعه بزرگترین فاجعه هسته ای در جهان بود و برخی علاقه به دیدن این مکان شوم دارند.
3. سردابه سدلک جمهوری چک | مکان های گردشگری سیاه جهان
یکی از وحشتناک ترین مکان های دارک توریسم جهان این استودان/ سردابه / کلیساست! سال‌های سال پیش راهبی به سرزمین مقدس فرستاده شد و از خاک این سرزمین به کشور خود آورد و آن را در محوطه گورستان محل زندگی خود یعنی جمهوری چک پاشید. این گورستان آن‌قدر مورد استقبال قرار گرفت که افراد اموات خود را در آن دفن می‌کردند تا این که با گسترش مرگ و طاعون سیاه گورهای دست جمعی در این قبرستان کنده شد.
در حدود سال 1400 میلادی کلیسایی در مرکز این گورستان بنا شد و در هنگام ساخت کلیسا استخوان های افراد دفن شده پیدا می‌شدند. راهبان از این استخوان ها برای تزئین نمای داخلی کلیسا استفاده کردند. این مکان نه تسخیر شده است و نه اتفاق ترسناکی در آن می‌افتد. فقط لحظه ای تفکر درباره این‌که تزئینات داخلی این کلیسا از استخوان 40-70 هزار نفر ساخته شده است، خون را در رگ های انسان منجمد می‌کند. به هر حال این کلیسا از مکان های گردشگری تاریک جهان است.
4. آئوکیگاهارا ژاپن
دومین جنگل خودکشی در جهان آئوکیگاهارا نام دارد. این جنگل در شما غربی کوه فوجی و نزدیکی توکیو واقع شده است که مساحت آن 35 کیلومتر مربع است. اطلاعات زیادی درباره تاریخچه این جنگل عجیب در دسترس نیست اما تا آن‌جایی که می‌دانیم گذشته آئوکیگاهارا به شیاطین اساطیر ژاپن مربوط است. سالانه افراد زیادی در این جنگل خودکشی می‌کنند یا ناپدید می‌شوند. از این رو دولت ژاپن سراسر جنگل را با تابلوهای هشدار آمیز، امید به زندگی و راهنما کننده پر کرده است. این جنگل حیات وحش چندانی ندارد، درختان آسمان را پوشانده اند و سکوت سنگینی بر آن حکم فرماست.
5. ویرانه های پمپی ایتالیا | مکان های گردشگری سیاه جهان
یکی از مناطق دارک توریسم شهر پمپی واقع در ایتالیاست! این شهر پس از آتشفشان کوه وزوو ویران شد. پمپی پر از آثار و بناهای باستانی و شهر آبادی بود. تاریخ نشان می‌دهد که این شهر آباد در سال 79 پس از میلاد بر اثر فوران آتشفشان ویران شد. پمپی 1500 سال مدفون شد و پس از آن به طور اتفاقی کشف شد. امروز این شهر جز مناطق گردشگری تلخ دنیا محسوب می‌شود.
دلیل محبوبیت گردشگری سیاه
وقتی حرف از سفر به میان می‌آید افراد زیادی ترجیح می‌دهند به مکان‌هایی بروند که به دلیل بلاهای طبیعی، جنگ، زلزله یا سونامی منجر به ویرانی یا کشته شدن تعداد زیادی از انسان‌ها شده است. آنها به جای تماشای جنگل‌های سرسبز و سواحل زیبا به تجربه گردشگری تاریک علاقه‌مندند. اما دلیل محبوبیت گردشگري سياه چیست؟ می‌توان گفت این افراد علاقه‌مندند تا از نزدیک با پدیده مرگ آشنا شوند و نحوه زندگی افراد حاضر در آن‌جا را بررسی کنند.
درواقع آنها از این بخش‌های تاریخی کشورمان درس گرفته و برای داشتن آینده‌ای روشن تلاش می‌کنند. محققان زیادی معتقدند که گردشگری تلخ (سیاه) این فرصت را در ما ایجاد می‌کند تا تولدی دوباره را تجربه کنیم و انسان‌های قهرمانی که در تاریخ فراموش شده‌اند را به یاد آوریم.
جمع بندی
مقاصد دارک توریسم در کشور ما فراوانند. ما در این مقاله ابتدا شما را با مفهوم و انواع گردشگری سیاه آشنا کردیم. سپس به معرفی چند مورد از مشهورترین مکان‌ها دارک توریسم ایران و جهان پرداختیم. نمونه‌های دیگری همچون غار قاتل، قبرستان جن‌ها چابهار، تالاب ارواح نوشهر، قلعه آدمخوار اردبیل و دره ستارگان قشم در جای جای کشورمان می‌توانند یکی از مقاصد گردشگری تلخ به‌شمار بیایند. شما کدام یک از این مقاصد را از نزدیک دیده‌اید؟