طرح صیانت چیست؟ طرح صیانت از فضای مجازی که از آن به عنوان طرحی برای محافظت از حقوق کاربران نیز یاد میشود یکی از پرحاشیه‌ترین و جنجالی‌ترین طرح‌هایی است که در سال‌های گذشته در مجلس مطرح شده است. در این مطلب می‌خواهیم ببینیم تصویب طرح صیانت یعنی چه و در این صورت اینترنت با چه تغییراتی همراه خواهد شد.
طرح صیانت یا طرح‌هایی شبیه به آن در طول چند سال گذشته بارها در فضای سیاسی کشور مطرح شده بود اما در بیشتر موارد این طرح‌ها عملیاتی نمی‌شدند. اینبار اما بنظر میرسد این طرح بیشتر از گذشته به تصویب در مجلس نزدیک است. طرحی که از آن بعنوان طرح صیانت از حقوق کاربران یاد میشود و از زمان مطرح شدن ایده اولیه آن با مخالفت‌های بسیار گسترده همین کاربران مواجه شده بود.
فهرست مطالب
طرح صیانت چیست؟
تقریبا از 2 سال پیش زمزمه‌هایی برای کنترل بیشتر فضای مجازی در قالب طرح صیانت شنیده می‌شد. در آن زمان اما بنظر نمی‌رسید این طرح جدی باشد چرا که در طول سال‌های گذشته طرح‌های زیادی با اهداف مشابه این طرح مطرح شده بودند که هیچکدام به جایی نرسیدند.
اما حالا و از تابستان و با انتشار پیش‌نویس جزئیات صرح صیانت از اینترنت ایران، دیگر کاملا مشخص بود که مجلس برای تایید این طرح اراده جدی دارد. اما سوالی که مطرح است این است که طرح صیانت چه طرحی است و چه یعنی دارد؟
بر اساس پیش‌نویس این طرح، قرار است کارگروه جدیدی بنام کارگروه مدیریت گذرگاه مرزی متشکل از رییس مرکز ملی فضای مجازی، نمایندگان وزارت ارتباطات، سازمان پدافند غیرعامل، وزارت اطلاعات، نیروی انتظامی، قوه قضاییه، ستاد کل نیروهای مسلح، سازمان اطلاعات سپاه و کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه ایجاد خواهد شد. این کارگروه وظیفه مدیریت ترافیک ورودی و خروجی کشور در گذرگاه‌های مرزی را برعهده خواهد داشت.
بندهای طرح صیانت به زبان ساده چیست و یعنی چه؟
این طرح شامل بند و قوانین بسیاری بوده است تا بتواند تمامی بخش های مربوط به این مبحث را پوشش دهد که در ادامه این مقاله سعی کرده ایم شمارا با اصلی ترین بند هایی که در این خصوص به تصویب رسیده است اشنا کنیم که بدنیست این موارد را با دقت بخوانید و نظرات خود را در این خصوص باما در میان بگذارید. آخرین ویرایش طرح صیانت که متعلق به 9 بهمن ماه است و به احتمال فراوان همین نسخه قرار است در مجلس تصویب و به شورای نگهبان ارسال شود. این نسخه نسبت به نسخه 5 دی دچار تغییراتی شده است. مهمترین بندهای طرح صیانت از فضای مجازی موارد زیر هستند:
فصل دوم: نظام تنظیم مقررات
براساس ماده 2، کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی وظیفه:
- تصویب الزامات کلان صدور مجوز برای هر گونه فعالیت و کسب و کار در فضای مجازی شامل محتوا (اعم از داده، متن، صوت و تصویر)، خدمات و زیرساخت‌های ارتباطی و زیرساخت‌های اطلاعاتی شامل و نه محدود به صلاحیت‌های فنی، تخصصی، حرفه‌ای و امنیتی به پیشنهاد تنظیم‌گران
- تهیه و تصویب ضوابط مدیریت ترافیک داخلی و خارجی فضای مجازی کشور
- تصویب ضوابط تشویق تولیدکنندگان داخلی و خارجی تجهیزات الکترونیکی هوشمند به حمایت از خدمات فضای مجازی داخلی به پیشنهاد تنظیم‌گران با استفاده از ابزارهای قانونی نظیر حقوق ورودی
- تعریف کلان‌داده و داده‌های حساس و حیاتی و تصویب این تعاریف در شورا به همراه تدوین ضوابط و مقررات مرتبط با حکمرانی داده‌های کاربران ایرانی
را برعهده دارد. همچنین طبق ماده 3 این طرح، تنظیم‌گران نیز وظایف و اختیارات زیر را عهده دار هستند:
- وظیفه صدور مجوز فعالیت و بهره‌برداری خدمات فضای مجازی
- اعمال جریمه در موارد تخطی ارائه دهندگان خدمات از ضوابط و مقررات مصوب پس از طی مراحل قانونی
- نظارت بر عملکرد ارائه دهندگان خدمات فضای مجازی در چارچوب ضوابط مصوب و مفاد مجوزهای صادرشده
- تهیه و تصویب ضوابط و مقررات فعالیت خدمات فضای مجازی
- تصویب و ابلاغ تعرفه‌ها و نرخ خدمات در راستای شکل‌گیری رقابت سالم و تداوم ارائه خدمات و رشد کیفی آنها
فصل سوم: الزامات دستگاه‌های اجرایی
طبق ماده 8، هر گونه استفاده دستگاه‌های اجرایی و مقامات از خدمات فضای مجازی خارجی و تبلیغ در آنها ممنوع است، مگر در مواردی که به موجب قانون، مصوبه شورا یا کمیسیون عالی مجاز شمرده میشود. همچنین دستگاه‌های اجرایی موظفند طبق مصوبات کمیسیون عالی، خدمات عمومی و دولت الکترونیکی خود را بر بستر خدمات فضای مجازی داخلی دارای مجوز ارائه نمایند. ارائه خدمات الکترونیکی دستگاه‌های اجرایی در خدمات فضای مجازی خارجی دارای مجوز منوط به تأیید کمیسیون عالی است.
در بخش دیگری از ماده 8 عنوان شده که هرگونه تبلیغ، ترویج و اشاعه خدمات فضای مجازی فاقد مجوز از طریق صداوسیما، رسانه‌های دولتی، رسانه‌هایی که به نحوی از انحا از بودجه عمومی استفاده میکنند و دستگاه‌های اجرایی ممنوع است. افزون بر این مطابق بند ث؛ ارائه هرگونه خدمات مالی، بانکی و پرداخت در خدمات فضای مجازی فاقد مجوز هم به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم ممنوع است.
همچنین براساس بند ح، درآمد ارائه‌دهندگان خدمات فضای مجازی خارجی که از محل فعالیت در ایران منفعت مالی کسب میکنند مشمول مالیات است.
فصل چهارم: گذرگاه مرزی
اما فصل چهارم طرح صیانت چیست و یعنی چه؟ این فصل همانطور که از نامش پیداست به گذرگاه مرزی اینترنت کشور اختصاص دارد. در ماده 9 این فصل گفته شده: کارگروه مدیریت گذرگاه مرزی متشکل از رئیس مرکز ملی فضای مجازی به عنوان رئیس کارگروه و نمایندگان دادستان کل کشور، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان پدافند غیر عامل، وزارت اطلاعات، نیروی انتظامی، ستاد کل نیروهای مسلح و سازمان اطلاعات سپاه ایجاد میشود تا نسبت به امنیت ارتباطات و اطلاعات و مدیریت ترافیک ورودی و خروجی کشور در گذرگاه‌های مرزی تصمیمات لازم را اتخاذ نماید.
بر اساس تبصره 3 ماده 10 طرح صیانت اینترنت ایجاد، نگهداری و بهره‌برداری از گذرگاه‌های مرزی توسط بخش خصوصی و غیر دولتی بعد از لازم‌الاجرا شدن این قانون ممنوع است و هر گونه تخلف از آن در حکم تصرف در اموال دولتی است. کارگروه مدیریت گذرگاه مرزی موظف است ظرف مدت شش ماه بعد از لازم‌الاجرا شدن این قانون نسبت به انتقال دسترسی‌های بخش خصوصی به بخش دولتی که پیش از تصویب و لازم‌الاجرا شدن قانون وجود داشته اقدام کند.
طبق ماده 11 اعمال موضوع اصل 25 قانون اساسی (بازرسی و نرساندن نامه‌ها، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی، افشای مخابرات تلگرافی و تلکس، سانسور، عدم مخابره و نرساندن آنها، استراق سمع و هر گونه تجسس ممنوع است مگر به حکم قانون) توسط دستگاه‌های مجری در فضای مجازی و گذرگاه‌های مرزی صرفاً با دستور قضائی و بر اساس رویه قانونی تحت نظر کمیته‌ای با مسئولیت قوه قضائیه امکان پذیر است.
فصل ششم: حمایت از حقوق کاربران
مطابق ماده 15، تضمین حقوق کاربران توسط ارائه دهندگان خدمات فضای مجازی در موارد ذیل الزامی است:
- احراز هویت معتبر کاربران و حفظ اطلاعات آنها مطابق قوانین موضوعه و سند هویت معتبر مصوب شورای عالی فضای مجازی
- عدم انتقال داده‌های مرتبط با هویت کاربران ایرانی به خارج از کشور
- ذخیره‌سازی و پردازش داده‌های کاربران ایرانی مطابق مصوبات شورا و ضوابط و مقررات مربوط
- ارائه خدمات متناسب با نیاز کاربران ویژه از جمله کودکان، نوجوانان و توان‌یابان بر اساس سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی و دیگر مصوبات شورا
فصل هفتم: ضمانت اجرا
براساس ماده 20 طرح حمایت از حقوق کاربران در فضای مجازی، هرگونه فعالیت تجاری در زمینه تولید، توزیع، تکثیر و عرضه غیرمجاز نرم‌افزارها یا ابزارهای دسترسی بدون پالایش (نظیر وی‌پی‌ان و فیلترشکن) ممنوع بوده و مرتکب، به حبس و جزای نقدی درجه شش محکوم میشود. انتشار عمده این گونه نرم‌افزارها یا ابزارها ولو به قصد غیرتجاری نیز مشمول این ماده است. کمیسیون عالی مصادیق «انتشار عمده» را تعیین و اعلام خواهد نمود. وزارت ارتباطات مکلف است به طور مستمر و مؤثر این نرم‌افزارها را شناسایی و غیرقابل استفاده نماید.
همچنین براساس ماده 21 طرح صیانت از حقوق کاربران: هر شخص حقیقی یا حقوقی که به طور غیر مجاز کلان‌داده‌ها و داده‌های حساس و حیاتی خدمات فضای مجازی را تحصیل، شنود، سرقت یا تخریب کند یا این داده‌ها را در دسترس اشخاص غیر مجاز قرار دهد، علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس درجه ۵ و یکی دیگر از مجازات‌های همان درجه محکوم میشود و چنانچه این داده‌ها متعلق به بیش از یک درصد از کاربران فضای مجازی کشور باشد مجازات مرتکب یک درجه تشدید میشود.
طرح صیانت تایید شد؟
روز 3 اسفند کمیسیون مشترک مجلس خبر از تصویب کلیات طرح صیانت در این کمیسیون را داد. با این حال پس از تصویب مشخص نشد نمایندگان کدام ویرایش طرح را تصویب کردند. سیدعلی یزدی خواه اعلام کرد آنها نسخه مربوط به 5 دی را تصویب کردند اما احمد حسین فلاحی مدعی شد در این جلسه نسخه بالا یعنی ویرایش 9 بهمن تصویب شده است.
ظاهرا طرحی که در این کمیسیون تصویب شده مربوط به 9 بهمن بوده است چرا که پس از تصویب، سایر نمایندگان انتقادات زیادی نه به محتوا بلکه شیوه تصویب این طرح داشتند. زیرا این نسخه جدید هنوز در مجلس رای نیاورده و تصویب آن قانونی نیست. به همین دلیل آنچه در روز 3 اسفند تصویب شده بود لغو شد.
اکنون اعضای کمیسیون صیانت، یا باید همان طرح اولیه را تصویب کنند یا نسخه 9 بهمن را دوباره برای اخذ اصل 85 به صحن مجلس ببرند. به گفته نوری قزلجه، عضو کمیسیون مشترک بررسی طرح صیانت، رسیدگی به این طرح به بعد از عید نوروز موکول شده است. در حال حاضر نیز مشخص نیست طرح صیانت چیست و دقیقا یعنی چه؟ آیا نسخه 5 دی تصویب میشود و یا نسخه 9 بهمن؟
زمان اجرای طرح صیانت
زمان اجرای طرح صیانت مشخص نیست. طرح محدود سازی اینترنت ایران فعلا در مراحل اولیه است. ابتدا باید کلیات آن به تصویب برسد و چندین ماه نیز پروسه تبدیل شدن آن به قانون و ارائه به شورای نگهبان طول خواهد کشید. به گفته سخنگوی این طرح، در صورت تصویب نیز قرار است مدت زمان طولانی این طرح بصورت آزمایشی اجرایی شود تا ایرادات آن برطرف شود.
اعتراضات به طرح صیانت
از روزهای اولیه مطرح شدن طرح صیانت از فضای مجازی، کاربران و همچنین کسب و کارها به دنبال پاسخی برای سوال طرح صیانت چیست و یعنی چه؟ بودند و پس از اطلاع از این طرح اعتراضات شدیدی به آن داشتند. به گفته آنها در صورت تصویب این طرح، علاوه بر محدود شدن دسترسی اینترنت به کاربران، مشاغلی که بر این بستر فعالیت میکنند نیز آسیب‌های جدی خواهند دید.
افزون بر این مرکز پژوهش‌های مجلس نیز با انتشار گزارشی، ایرادات حقوقی بسیار زیادی متوجه طرح صیانت از حقوق کاربران کرده است. از طرف دیگر وزیر ارتباطات هم مدعی است که این طرح ایرادات اساسی بسیار زیادی دارد و او تلاش کرده برخی مفاد آن را تغییر دهد. پس از اعتراضات شدید به طرح 5 دی، نسخه تغییر یافته آن در 9 بهمن منتشر شد که همین نسخه نیز انتقادات زیادی را بهمراه داشته است.
محمود صادقی، دبیرکل انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها، در گفتگو با امتداد در مورد این طرح عنوان کرده است:
هدف این است که با حذف رقبا، زمینه تقویت پلتفرم‌های داخلی با حمایت‌های قانونی و بخصوص بودجه‌ای فراهم شود. مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در گزارش مفصل کارشناسی خود، ابعاد مختلف این طرح را بررسی و از زوایای مختلف، آن را خلاف قانون اساسی و اصول مختلف آن، بخصوص در مسائل مربوط به حریم خصوصی، حقوق شهروندی و مواردی به مانند منع تجسس دانسته است.
او در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفته است:
حقیقت ماجرا این است که به تعبیری برخی، باید بین سطور این طرح را ببینیم. چرا که به صراحت عنوان نمی‌شود که هدف از این طرح، مسدودسازی اینترنت خواهد بود، بلکه از قضا، نام زنگی را کافور نهاده و اسم آن را طرح صیانت از حقوق کاربران می‌گذارند. در حالی که عملا در پشت این طرح و بین سطور پیداست که این طرح در راستای محدودسازی کاربران در فضای مجازی ترسیم شده است.
همچنین کامبیز نوروزی، کارشناس رسانه، هم در گفتگو با امتداد با ذکر اینکه در تاریخ 115 ساله قانونگذاری در ایران، این حد از پنهانکاری در بررسی یک طرح یا لایحه، مطلقا بی‌سابقه است، گفت:
اگر محتوای این طرح، چنان بود که طرفداران آن می‌توانستند به صورت شجاعانه و کارشناسانه از آن دفاع کنند، لزومی به این پنهانکاری نبود. نگرانی‌های عمومی، چه از نظر حقوقی و چه از لحاظ مبانی آزادی بیان، این است که این طرح در تلاش برای کاهش شدید امکان دسترسی مردم به اینترنت خواهد بود. به این ترتیب، بنا دارند تا امکان گردش اطلاعات در ایران را با موانع بسیار بزرگ روبرو کنند. حال آنکه، آزادی بیان، حق دسترسی به منابع اطلاعات، از اصول بنیادین حقوق ملت بوده و تمام شواهد، حکایت از این دارد که این حق در این طرح رعایت نشده است.
با این همه رضا تقی پور، رئیس کمیسیون مشترک طرح نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی، در گفتگو با خبرنگاران مدعی شد که بررسی طرح صیانت از فضای مجازی در کمیسیون با شفافیت بی‌سابقه‌ای همراه بوده است. او در ادامه صحبت‌های خود به کتابی با نام جنگ رسانه‌های اجتماعی اشاره کرد و گفت این کتاب توسط یک فرد آمریکایی نوشته شده و تمام تاکتیک‌های اشاره شده در آن در کشور ما پیاده میشود. او همچنین تصریح کرد:
رسانه نباید به ما تحمیل کند که چه تصمیمی را اتخاذ کنیم، البته ما معتقدیم که حتماً باید با مردم و رسانه‌ها تعامل و ارتباط داشته باشیم، اما به هیچ‌وجه قبول نداریم که چند مافیای رسانه‌ای دست به کار شوند و تصمیمات ما را تغییر دهند. سکوهای غول مجازی خارجی و آمریکایی اگر می‌خواهند فعالیت کنند، باید چارچوب، قوانین و ارزش‌های ما را بپذیرند. یکی از انتقادات به طرح نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی آن است که چرا ما برای فیلتر کردن مانع گذاشتیم و هیچ جا نگفتیم که فیلتر و مسدودسازی فضای مجازی اتفاق بیافتد؛ این بحث فقط مربوط به اینستاگرام نیست، بلکه شامل همه شبکه‌های اجتماعی است و ما دنبال مسدوسازی نیستیم.
تقی پور در انتهای صحبت‌های خود گفت:
هدف ما از بررسی طرح مذکور آن است که تبعیض بین پلتفرم‌های مجازی داخلی و خارجی از بین برود و همانطور که پلتفرم‌های داخلی باید یکسری چارچوب را رعایت کنند، پلتفرم‌های مجازی خارجی هم باید قوانین و ارزش‌های جمهوری اسلامی ایران را رعایت کنند، دنیا آنقدر تنگ و تاریک نشده است که اگر چند سکوی مجازی خارجی چارچوب‌های ما را قبول نکنند، ما دچار مشکل شویم و یا آنکه بخواهیم به آنان التماس کنیم.
اخبار جدید طرح صیانت
طبق اطلاعات بدست آمده در خصوص طرح صیانت بدنیست بدانید که طبق ابلاغ ماده های 2 و 3 و 4 مربوط به طرح صیانت که به تصویب شورای عالی فضای مجازی نیز رسیده قرار است این شورا پافراتر از حوزه ای که در اختیار داشته است بگذارد. در این خصوص شورای عالی فضای مجازی طبق قانون جدید امکان قانون گذاری محدود و رسیدگی به شکایت هایی که در این خصوص انجام میگیرد از سمت قوع قضائیه را داشته است. در این خصوص قوه قضائیه موظف است تا قوانینی را در خصوص این شورا تصویب نماید که در صورت عدم رسیدگی با وظایف و شکایت ها چه برخوردی با انها شود.
در این زمینه جهت تشکیل دادن شورای فضای مجازی یک نماینده از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ، نماینده از سازمان صدا سیما ، وزارت ارتباطات ، نماینده فرماندهی انتظامی و… را تشکیل خواهد داد که اینبار قرار است با وظایف کاملا متفاوت به نسبت گذشته در این زمینه عمل نمایند. طبق اطلاعاتی که بدست آمده این طرح قرار است برنامه هایی نظیر اینستاگرام و واتساپ و… را در داخل کشور میزبانی کند که اطلاعات مربوط به کاربران ایرانی در خارج از کشور نگهداری نشود. با مخالفت این موضوع برنامه ها به سمت فیلتر شدن سوق داده خواهند شد که دولت موظف است طی مدت یکسال برنامه های جایگزین را معرفی نماید. البته با رعایت این قانون ممکن است برنامه هایی نظیر توئیتر نیز از فیلترینگ خارج شوند.
در خصوص طرح صیانت اینترنت باید بدانید که استارت این موضوع چند سالی است که در مجلس شورای اسلامی بحث میشود اما بنا به شرایط جامعه از تصویب آن جلوگیری شد ولی امسال اخبار بیشتری از این طرح به گوش میرسد که برخی خبرگذاری های مطرح ایران به تصویب این طرح در تاریخ 15 شهریور 1401 اشاره داشته اند که یکی از علائم آن را میتوان به اختلال اینستاگرام ربط داد که برخی افراد این مورد را به طرح صیانت و برخی به مشکلات زیر ساخت برنامه ربط داده اند.
اما هدف از طرح صیانت چیست ؟ در واقع طرح صیانت برای سوق دادن کاربران به سمت برنامه های داخلی و رعایت حریم خصوصی کاربران به شکل بهتر بوده است که در این میان کاربرانی که در شبکه های مجازی نظیر اینستاگرام کسب و کار هایی در اختیار دارند با این طرح مخالفت نموده اند که باید دید برای جلوگیری از بیکار شدن افرادی که در این زمینه فعالیت دارند چه پیش بینی خواهد شد. شما عزیزان میتوانید نظر خود را در خصوص اخبار طرح صیانت باما در میان بگذارید و نظرات خود را با موافقت یا مخالفت این موضوع باما در میان بگذارید.
سخن پایانی
در این مطلب تلاش کردیم به سوال طرح صیانت چیست؟ پاسخ دهیم و با اشاره به مواد طرح صیانت از فضای مجازی یا حقوق کاربران، به ابهامات پرشماری که در مورد این طرح مطرح شده است بپردازیم. آنطور که بنظر میرسد، با وجود مخالفت‌های فراوان کاربران و کارشناسان، در نهایت مانعی پیش روی این طرح وجود نخواهد داشت. یعنی چه بخواهیم چه نخواهیم، دیر یا زود باید شاهد تبدیل شدن طرح صیانت به قانون باشیم. نظر شما در مورد این طرح چیست و فکر می‌کنید باید چگونه به طرح صیانت اعتراض کنیم؟ لازم است بدانید در اخبار جدید طرح صیانت به اطلاعات خوبی اشاره شده است که با خواندن آن میتوانید از عمق این طرح تا حدودی اطلاع داشته باشید. وسعت و حیطه این طرح به شدت وسیع است که پیشنهاد میشود نظرات و اطلاعاتی که در این زمینه دارید را باما در میان بگذارید.
دقیقا خمینطوره