63 سال قبل در چنین روزی، اولین ایستگاه تلویزیونی در ایران افتتاح شد! در طول تاریخ اختراعات کمی بودند که توانستند مثل تلویزیون بر جوامع مختلف تاثیرگذار باشند به طوری که امروز کمتر کسی می‌تواند دنیایی بدون تلویزیون را تصور کند.
این روزها می‌توانیم در میلیاردها خانه در سرتاسر کره زمین جعبه نمایشی به نام تلویزیون را پیدا کنیم. ولی تقریبا 100 سال پیش هیچکس نمی‌دانست تلویزیون چیست. در حقیقت تا سال 1947 در آمریکا تنها چند هزار نفر از مردم صاحب تلویزیون بودند. ولی در دهه 90 حدود 98 درصد خانواده‌های این کشور حداقل دارای یک تلویزیون بودند و به طور میانگین روزانه 7 ساعت به تماشای آن می‌پرداختند. تلویزیون در کمتر از 50 سال توانسته بود از یک اختراع عجیب و جدید به یکی از ملزومات اصلی هر خانه‌ای تبدیل شود.
حتی در دنیای امروز که اینترنت و گوشی‌های هوشمند در بیشتر زمینه‌ها حرف اول را می‌زنند، هنوز هم مهمترین و بزرگترین رویدادهای جهان از طریق تلویزیون به اطلاع مردم می‌رسد. سیاستمداران بسته به نحوه عملکردشان در تلویزیون مورد قضاوت قرار می‌گیرند. تلویزیون همچنین تاثیر زیادی بر اطلاعات عمومی، خیریه‌ها، برنامه‌های سرگرمی، ترندهای مد و پوشاک، چهره‌های معروف و شناخته شده و همچنین میزان تقاضای بازارهای مختلف می‌گذارد. تلویزیون بیشتر از هر چیز دیگری بر دانش و اطلاعات ما، برداشتمان از مسائل مختلف و دیدگاهمان نسبت به دنیای اطراف اثر گذاشته است.
این وسیله توانسته در عصر فیسبوک و یوتیوب همچنان خاطره انگیزترین وسیله برای ما باقی بماند و حتی وقتی در یک گوشه خاموش است هم می‌تواند نگاه‌ها را به خود جذب کند. این دستگاه نه تنها نحوه چیدمان منازلمان را عوض کرده بلکه نحوه زندگی ما را هم دستخوش تغییراتی کرده است. در این مطلب نگاهی داریم به تاریخچه تلویزیون در ایران و جهان.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
تاریخچه تلویزیون در ایران
حبیب ثابت که یکی از بزرگترین صنعت‌گران ایران بود، اولین ایستگاه تلویزیونی ایران را تاسیس کرد و به این ترتیب تاریخچه تلویزیون در ایران با او شروع می‌شود. اولین ایستگاه تلویزیونی در سال 1337 در تهران و با نام «تلویزیون ایران» شروع به کار کرد. نزدیک به یک سال بعد دومین ایستگاه تلویزیونی نیز در آبادان شروع به کار کرد. برنامه‌هایی که از این ایستگاه‌ها پخش می‌شد عمدتا شامل برنامه‌های مسابقه‌ای و همچنین برنامه‌های آمریکایی بود که به فارسی دوبله شده بودند.
مدیر این ایستگاه یک آمریکایی به نام وانس هالاک بود که تا قبل از آن مدیر ایستگاه تلویزیونی بغداد بود و پیش از آن هم به عنوان مدیر بخش رنگ شبکه NBC فعالیت می‌کرد. در روزهای اولیه شروع به کار تلویزیون ایران شرکت‌های غربی و بلو چیپ زیادی نظیر RCA، ژنرال تایر، پپسی کولا، اتولیت، اسکوئیب و فولکس‌واگن به عنوان اسپانسر از آن حمایت می‌کردند.
با وجود حمایت‌های کمپانی‌های بزرگ، تلویزیون ایران در سال 1341 اعلام کرد نزدیک به 70 میلیون ریال از سرمایه خود را از دست داده است. صاحبان این شبکه سعی کردند آن را به دولت بفروشند. اما دولت از مدتی قبل کار تاسیس شبکه تلویزیونی خود را شروع کرده بود. این شبکه تلویزیونی جدید در سال 1344 با نام تلویزیون ملی ایران شروع به کار کرد. پس از انجام تست‌های مختلف پخش برنامه‌ها از نوروز سال 1345 شروع شد. از جمله اولین برنامه‌هایی که در هفته اول از این شبکه پخش شد، مراسم جشن تولد محمدرضا شاه در ورزشگاه امجدیه بود. در سال 1350 این شبکه با رادیو ایران ادغام شد و سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران را تشکیل داد.
تلویزیون ایران (خصوصی) نیز چند سال پیش از آن در سال 1347 ملی شده بود. در آن زمان دولت این شبکه را رقیبی جدی برای شبکه خود می‌دانست و از همین رو این شبکه را با مبلغ 20 میلیون تومان از حبیب ثابت خریداری کرد. این در حالی بود که ثابت 70 میلیون تومان برای تاسیس شبکه خود هزینه کرده بود. تا سال 1355 هفتاد درصد جمعیت کشور قادر به دریافت سیگنال تلویزیون بودند و ایران از حیث مناطقی که تحت پوشش تلویزیونی قرار داشتند جزو برترین کشورهای آسیا بود.
تاریخچه تلویزیون رنگی در ایران از دهه 50 شمسی آغاز شد. از سال 1356 تمامی برنامه‌ها به صورت رنگی پخش شدند. اما تا پیش از آن هم برخی برنامه‌ها به صورت رنگی پخش می‌شدند که بازی‌های آسیایی 1974 از جمله آن‌ها بود. اما به دلیل قیمت بالای تلویزیون‌های رنگی و کمبود آن‌ها بیشتر مردم به این برنامه‌ها دسترسی نداشتند و افراد محدودی می‌توانستند آن‌ها را تماشا کنند.
پس از انقلاب سال 57 سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران به سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران تغییر نام داد و تا به امروز مشغول پخش برنامه‌های مختلف در ده‌ها شبکه تلویزیونی و رادیویی است.
تلویزیون چیست؟
ابتدا بهتر است بدانیم تلویزیون چیست و این واژه از کجا آمده است. لغت تلویزیون ریشه در زبان‌های یونان باستان و لاتین دارد. قسمت اول این لغت یعنی تله (tèle) به معنی دور یا چیزی که در فاصله دوری قرار دارد است و بخش دوم یعنی ویزیو (visio) به معنی دید و بینایی است. اولین بار در سال 1900 دانشمند روسی کنستانتین پرسکی لغت تلویزیون را در مقاله‌ای که در اولین کنگره بین‌المللی الکتریسته در پاریس ارائه داد، مطرح کرد.
او این لغت را برای توصیف یک سیستم تئوری که می‌توانست تصاویر متحرک را از طریق تلگراف یا کابل‌های تلفن منتقل کند مورد استفاده قرار داد. در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم نام‌های دیگری برای چنین سیستم پیشنهاد شد که تله‌فوت و تله‌ویستا از جمله آن‌ها بودند. اما هیچکدام از آن‌ها به طور گسترده مورد استفاده قرار نگرفتند و این تلویزیون بود که توانست خود را میان مردم جا بیاندازد.
تاریخچه ساخت تلویزیون در جهان
تلویزیون های مکانیکی
به طور قطع نمی‌توان یک فرد را مخترع تلویزیون دانست زیرا تلاش‌های جمعی دانشمندان و مخترعین مختلف بود که سبب تولید و اختراع اولین تلویزیون‌های جهان شد. اما تاریخچه تلویزیون با تلویزیون‌های مکانیکی شروع می‌شود. این تلویزیون‌ها در اوایل قرن نوزدهم پدیدار شدند. آن‌ها به شکل مکانیکی تصاویر را اسکن می‌کردند و سپس این تصاویر را بر روی صفحه‌ای به نمایش می‌گذاشتند.
تلویزیون‌های مکانیکی در مقایسه با تلویزیون‌های الکترونیکی بسیار ناقص و ابتدایی به حساب می‌آیند. یکی از اولین نمونه از تلویزیون‌های مکانیکی از یک دیسک چرخان که دارای حفره‌هایی مارپیچی بود استفاده می‌کرد. دو مخترع در اوایل قرن بیستم به طور جداگانه این دستگاه را ساختند. جان برد مخترع اسکاتلندی و چارلز فرانسیس جنکینز مخترع آمریکایی.
اما قبل از این دو، مخترع آلمانی پال نیپکو در سال 1884 نمونه ابتدایی تلویزیون مکانیکی را ساخته بود. دستگاهی که او درست کرده بود، تصاویر روی دیسک چرخان آهنی را از طریق سیم انتقال می‌داد. با این وجود نیپکو نام دستگاه خود را تلویزیون نگذاشت و در عوض نام تلسکوپ برقی را برایش انتخاب کرد.
تلوزیون های الکترونیکی
مانند تلویزیون‌های مکانیکی دانشمندان و مخترعین زیادی در ساخت و تولید اولین تلویزیون التکرونیکی سهم داشتند. اما اولین نمونه از تلویزیون الکترونیکی که به نمایش عمومی درآمد توسط یک مخترع 21 ساله به نام فیلو تیلور فارنزورت در سال 1927 ساخته شد. فارنزورت زمانی که در دبیرستان مشغول تحصیل بود به فکر ساخت سیستمی افتاد که بتواند تصاویر متحرک را ضبط، آن‌ها را به کد تبدیل و سپس از طریق امواج رادیویی به دیگر دستگاه‌ها ارسال کند.
سیستمی که او می‌خواست بسازد از نظر فناوری فرسنگ‌ها با هر نوع تلویزیون مکانیکی زمان خود فاصله داشت. دستگاهی که او در نهایت آن را ساخت می‌توانست با استفاده از پرتوهای الکترون تصاویر متحرک را ضبط کند و به نوعی یک دوربین اولیه به شمار می‌آمد. اولین تصویری که او توانست از طریق تلویزیون مخابره کند یک خط ساده بود.
طی سال‌های 1926 تا 1931 مخترعین و سازندگان تلویزیون‌های مکانیکی هم سعی کردند دستگاه‌های خود را با انجام تغییراتی بهبود ببخشند اما در آن زمان هم هیچ شکی وجود نداشت که آن‌ها در نهایت توان رقابت با تلویزیون‌های الکترونیکی را ندارند. تا سال 1934 دیگر تمام تلویزیون‌ها الکترونیکی شده بودند.
تلویزیون های رنگی
شاید این سوال برای شما هم پیش آمده باشد که تلویزیون رنگی در کدام کشور اختراع شد؟ مخترعین از سال 1880 به فکر تولید تلویزیون‌های رنگی بودند. اما تمام کسانی که سعی کردند این ایده را اجرایی کنند با شکست مواجه شدند. ولی در سال 1940 اولین سیستم کاربردی رنگی توسط جان برد (John Baird) اسکاتلندی رونمایی شد؛ کسی که به جرات می‌توان گفت بیشترین نقش را در تاریخچه تلویزیون ایفا کرده است. او در این سال با کمک یک دیسک چرخان رنگی و یک نمایشگر سیاه و سفید اولین تلویزیون رنگی را به نمایش گذاشت. اما این دستگاه الکترونیکی نبود و به همین دلیل برد با وجود اینکه طی چند سال بعد قسمت‌های مختلف آن را ارتقا داد، از دستگاه خود راضی نبود. به همین دلیل او کار بر روی سیستم جدیدی به نام تله‌کروم را آغاز کرد. نمونه‌های اولیه این سیستم از دو تفنگ الکترونی که هر کدام به یک سمت ورق فسفر نشانه گرفته شده بودند استفاده می‌کردند. به این ترتیب می‌شد تصاویری با طیف رنگ محدود به دست آورد.
در ادامه کار بر روی این سیستم با جدیت بیشتری دنبال شد و در نهایت ایده ساخت یک نسخه از تله‌کروم که با 3 تفنگ الکترونی کار می‌کرد مطرح شد تا سیستم بتواند تمام رنگ‌ها را نشان دهد. اما مرگ ناگهانی برد در سال 1946 پروژه را متوقف کرد. در جریان دهه‌های 40 و 50 نیز طرح‌های دیگری با استفاده از 3 تفنگ الکترونی مطرح شد و این ایده کم کم رشد و توسعه بیشتری پیدا کرد و به این ترتیب آمریکا اولین کشور سازنده تلویزیون رنگی در جهان لقب گرفت.
اما در سال 1946 پس از پایان جنگ جهانی دوم یک جنگ دیگر برای ساخت اولین فرستنده رنگی تلویزیون شروع شده بود. این جنگ میان دو کمپانی بزرگ CBS و RCA بود. CBS اولین شرکتی بود که توانست یک فرستنده رنگی تلویزیون تولید کند. اما نقطه ضعف بزرگ این دستاورد CBS این بود که سیستم رنگی که آن‌ها تولید کرده بودند با تلویزیون‌های سیاه و سفیدی که آن زمان در آمریکا عرضه می‌شد سازگار نبود و این تلویزیون‌ها نمی‌توانستند تصاویر رنگی دریافت کنند.
مهندسان RCA نیز در سوی دیگر بیکار ننشستند و توانستند یک متد ارسال تصاویر ایجاد کنند که با به کارگیری از تکنیک درهم‌بافتگی می‌توانست به طور همزمان تصاویر رنگی و سیاه و سفید را مخابره کند تا هم تلویزیون‌های رنگی و هم تلویزیون‌های سیاه و سفید بتوانند تصاویر را دریافت کنند. در سال 1953 این فناوری به عنوان استاندارد پخش تلویزیون در آمریکا انتخاب شد.
مشکلی که تلویزیون‌های رنگی در اوایل حضور خود در بازار داشتند شباهت زیادی به مشکلات تلویزیون‌های سه بعدی و دیگر فناوری‌های جدید داشت. تلویزیون‌های رنگی در دسترس مردم بود ولی شبکه‌های تلویزیونی آنقدرها علاقه‌ای به پخش محتوای رنگی نداشتند. به همین دلیل طی سال‌های 1954 تا 1965 افراد کمی تلویزیون رنگی خریدار کردند. اما از سال 1966 به بعد کم کم برنامه‌های رنگی گسترش بیشتری پیدا کرد و از آن زمان به بعد تلویزیون‌های رنگی نیز به محبوبیت زیادی دست پیدا کردند.
تلویزیون های دیجیتال
تا به اینجا سیگنال‌های صوتی و تصویری تلویزیون به صورت آنالوگ مخابره می‌شدند، ولی پس از گذشت زمان و عرضه کامپیوترهای قدرتمند و مقرون به صرفه در دهه 90 ایده تلویزیون‌های دیجیتال قوت بیشتری گرفت. به این صورت سیگنال‌های صوتی و تصویری به صورت دیجیتالی پردازش و به شکل هم‌تافته مخابره می‌شدند. از آنجایی که در این روش داده‌ها با انسجام بیشتری ارسال می‌شدند، تلویزیون‌های دیجیتال می‌توانستند در یک پهنای باند بیش از یک کانال را دریافت کنند.
علاوه بر این کیفیت تصاویر نیز به اندازه قابل توجهی افزایش پیدا می‌کرد. این نوآوری در آن زمان اهمیت بسیار زیادی داشت و از آن به عنوان یکی از مهمترین پیشرفت‌های صنعت تلویزیون از زمان عرضه تلویزیون‌های رنگی در دهه 50 یاد می‌شد.
این ایده ابتدا در سال 1986 توسط وزارت پست و ارتباطات ژاپن مطرح شده بود اما در آن زمان به دلیل حجم بسیار بالای پهنای باند و داده‌های ارسال، عملا امکان به راه انداختن چنین سیستمی وجود نداشت. اما در دهه 90 با پیشرفت‌های زیادی که از بعد فنی در زمینه‌هایی مثل تبدیل کسینوسی گسسته و فرمت‌های فشرده سازی ویدیو حاصل شد کم کم ایده تلویزیون‌های دیجیتال نیز رنگ واقعیت به خود گرفت. مخابره سیگنال‌های دیجیتال از اواخر دهه 2000 شروع شد. در این زمان تمام دولت‌های جهان برای پایان دادن به مخابره سیگنال‌های آنالوگ تا دهه 2010 با یکدیگر توافق کردند.
در ابتدا روند دیجیتال سازی سیگنال‌های تلویزیونی سرعت پایینی داشت زیرا تجهیزات مورد نیاز آن هزینه زیادی داشتند. اما با کاهش هزینه‌ها خانواده‌های بیشتری به تلویزیون‌های دیجیتال رو آوردند و هم اکنون انتظار می‌رود تا پایان سال 2020 تمام سیگنال‌های تلویزیونی در سطح جهان به صورت دیجیتال مخابره شوند.
تلویزیون های هوشمند
تلویزیون‌های دیجیتال راه را برای نوآوری‌های دیگری مثل تلویزیون‌های هوشمند نیز هموار کردند. تلویزیون هوشمند به تلویزیونی گفته می‌شود که قابلیت اتصال به اینترنت را دارد و همچنین دارای ویژگی‌های وب 2.0 است. این تلویزیون‌ها تلفیقی از چندین دستگاه مختلف مثل کامپیوتر و گیرنده دیجیتال هستند. این دستگاه‌ها گذشته از قابلیت دریافت سیگنال‌های تلویزیونی می‌توانند به اینترنت، رسانه‌های تعاملی، سرویس‌های پخش آنلاین مثل نتفلیکس و اپل تی وی دسترسی داشته باشند. علاوه بر این تلویزیون‌های هوشمند دارای سیستم عامل مخصوص به خود نیز هستند.
تلویزیون های سه بعدی
تلویزیون‌های سه بعدی با استفاده از تکنیک‌هایی مثل برجسته‌بینی، نمایشگرهای چند وجهی، فرمت 2D + Z و دیگر فرم‌های پخش سه بعدی امکان درک عمق تصاویر را در اختیار مخاطب قرار می‌دهند. نمونه اولیه این نوع تلویزیون‌ها ابتدا در سال 1928 و توسط جان برد به نمایش گذاشته شدند. اولین تلویزیون سه بعدی هم در سال 1953 ساخته شد. اما با روی کار آمدن تلویزیون‌های دیجیتال تلویزیون‌های سه بعدی نیز به اندازه قابل توجهی بهبود پیدا کردند و بیشتر به شکل امروزی خود درآمدند.
تلویزیون‌های سه بعدی به موفقیت چندانی دست پیدا نکردند. با وجود اینکه این نوع تلویزیون‌ها برای پخش محتوای سه بعدی از طریق دیسک‌های بلوری محبوبیت زیادی دارند اما تولید محتوای سه بعدی برای آن‌ها نتوانسته نظر مثبت کاربران را جلب کند. بسیاری از کانال‌هایی که محتوای سه بعدی پخش می‌کردند طی چندین سال گذشته تعطیل شدند و بر اساس گزارشات فروش این نوع تلویزیون‌ها نیز کاهش پیدا کرده است.
امروزه شبکه‌های تلویزیونی اینترنتی و دیگر فناوری‌های پخش محتوا تا حد زیادی آینده تلویزیون‌های سنتی را به خطر انداخته‌اند و هر روزه تعداد مخاطبان آن کمتر و کمتر می‌شود. باید منتظر ماند و دید آیا تلویزیون توانایی رقابت با سرویس‌های مثل نتفلیکس و دیگر فناوری‌ها را خواهد داشت یا خیر.