زندگینامه مریم میرزاخانی به مناسبت روز جهانی زن در ریاضیات (12 مه)

در طول سال‌ها، شاهد به شهرت رسیدن نوابغ کشورمان در عرصه‌های مختلف بوده‌ایم. در این مطلب به بیوگرافی مریم میرزاخانی ریاضیدان ایرانی خواهیم پرداخت.

شاید بتوان یکی از غم‌انگیزترین اتفاقات دهه گذشته کشورمان را مرگ مریم میرزاخانی دانست. این دانشمند حوزه ریاضیات در طول زندگی خود افتخارات فراوانی کسب کرده و جایگاه خویش را به عنوان یکی از چهره‌های ماندگار علم در دنیا، تثبیت نموده است. در ادامه می‌توانید زندگینامه مریم میرزاخانی ریاضیدان ایرانی را مطالعه کنید.

در ویدیوی زیر می‌توانید زندگینامه مریم میرزاخانی را تماشا کنید:

آنچه در ادامه می‌خوانید:

بیوگرافی مریم میرزاخانی نابغه ریاضی جهان

در این قسمت سعی می‌کنیم به سوالاتی از قبیل مریم میرزاخانی چه کرد و که بود پاسخ دهیم. با ما همراه باشید تا به زندگی یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین ایرانیان معاصر بپردازیم.

اوایل زندگی و تحصیلات

مریم میرزاخانی نابغه ریاضی ایران و جهان در 22 اردیبهشت سال 1356 در شهر تهران به دنیا آمد. وی در سال‌های 1373 و 1374 (سال سوم و چهارم دبیرستان) از دبیرستان فرزانگان تهران موفق به کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری شد. پروفسور مریم میرزاخانی سپس در سال 1994 در المپیاد جهانی ریاضی هنگ کنگ با کسب 41 امتیاز از حداکثر 42 امتیاز، مدال طلای جهانی را گرفت. وی در سال بعد یعنی 1995 در المپیاد جهانی ریاضی کانادا با به دست آوردن حداکثر نمره، بار دیگر طلای جهانی را کسب کرد.  دکتر مریم میرزاخانی نخستین دختر حاضر در تیم المپیاد ریاضی ایران بود. همچنین، وی نخستین دختری بود که در المپیاد ریاضی ایران مدال طلا گرفت. از دیگر رکوردهای میرزاخانی می‌توان به کسب پیاپی دو مدال طلا و نمره کامل المپیاد جهانی اشاره کرد.

در اسفندماه 1376، اتوبوس حامل دانشجویان ریاضی شرکت‌کننده در بیست و دومین دوره مسابقات ریاضی دانشجویی، که از اهواز راهی تهران بود، به دره سقوط کرد. طی این حادثه شش تن از دانشجویان نخبه دانشگاه صنعتی شریف که اغلب از برگزیدگان المپیادهای ملی و بین‌المللی ریاضی بودند، جان باختند. مریم میرزاخانی از جمله بازماندگان این سانحه بود.

مریم میرزاخانی در ایران مدرک کارشناسی خود در رشته ریاضیات را از دانشگاه صنعتی شریف دریافت کرد. او در این زمان، توجه انجمن ریاضیات آمریکا را با پژوهشی مهم در راه اثبات نظریه شور به خود جلب نمود. وی در سال 2004 دکترای خود را از دانشگاه هاروارد دریافت کرد. میرزاخانی در این زمان زیر نظر کورتیس مک‌مالن، برنده مدال فیلدز، مشغول به کار بود. بر اساس صحبت‌های همکلاسی‌ها و استادان میرزاخانی در این دانشگاه، او با سوالات و کنجکاوی سیری‌ناپذیر خود شناخته می‌شد.

حرفه کاری و پژوهش‌ها

در ادامه زندگینامه مریم میرزاخانی به پژوهش‌ها و حوزه‌های کاری این دانشمند بزرگ می‌پردازیم. میرزاخانی در سال 2009 به عنوان یکی از اساتید دانشگاه استنفورد مشغول به کار شد. او در طول پژوهش‌های خود، نقش فراوانی در توسعه نظریه فضای مدولی سطح ریمان داشته است. کارهای اولیه او شامل حل مسئله شمارش ژئودزیک‌های بسته بر سطوح هایپربولیک از طریق یافتن رابطه‌ای بین محاسبات حجم سطو مودولی می‌شدند. ژئودزیک‌ها را می‌توان تعمیم کلی مفهوم خط راست به سطوح خمیده دانست. در واقع، در صورت عدم امکان تغییر شکل یک خم، آن را ژئودزیک می‌نامند. ژئودزیک‌های بسته، مجموعه‌ای از خم‌های بسته بوده که به صورت حلقه درمی‌آیند. یک ژئودزیک بسته ساده، خود را قطع نمی‌کند.

بر اساس پژوهش‌های پیشین، نظریه‌ای به نام اعداد اول مطرح شده بود. این نظریه، تغییر تعداد ژئودزیک‌های بسته با طول کمتر از L را وابسته به مقدار L می‌دانست؛ رابطه‌ای که نمایی بود. با این حال، همچنان مشکل شمارش تعداد ژئودزیک‌های بسته وجود داشت. پروفسور مریم میرزاخانی در تز دکترای خود این مسئله را حل کرد. او نشان داد که تعداد ژئودزیک‌های بسته با طول کمتر از L، یک چندجمله‌ای شامل L است؛ نتیجه‌ای که حاصل تعمیم نظریه سه ژئودزیک برای سطوح کروی است. میرزاخانی، پس از ارائه این اثبات مهم، بر روابط تايشمولر در فضای مودولی تمرکز کرد.

در سال 2010، دکتر مریم میرزاخانی فرضیه «شار زلزله» ویلیام ترستن بر روی فضاهای تایشمولر را که مدت‌ها پرسشی باز و بی‌پاسخ در علم رياضيات بود، به اثبات رساند. این فرضیه می‌گوید که چنین شاری لزوما ارگودیک است. وی در سال 2014 به همراه الکس اسکین و امیر محمدی ثابت کرد که ژئودزیک‌های مختلط و بستارهای آنها، نه نامنظم یا فراکتالی، بلکه بسیار منظم هستند. به عبارت دیگر، بستارهای چنین ژئودزیک‌هایی جبری بوده و از ویژگی‌هایی چون صلب‌بودن برخوردارند. اتحادیه جهانی ریاضی در مطلبی با نام «کار مریم میرزاخانی» این نتایج را چنین توصیف کرد:

یافتن این حقیقت شگفت انگیز است که تصلب در فضاهای همگن، چگونه انعکاسی در فضاهای ناهمگنی همچون جهان فضای پیمانه‌ای دارد.

دریافت مدال فیلدز

شاید بتوان برجسته‌ترین بخش از زندگینامه مریم میرزاخانی را کسب مدال ارزشمند فیلدز توسط او دانست. میرزاخانی در سال 2014 به دلیل کار بر «دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضاهای پیمانه‌ای آنها» برنده مدال فیلدز شد؛ مدالی که بالاترین افتخار در ریاضیات است.

وی نخستین زن و نخستین ایرانی برنده مدال فیلدز به شمار می‌رود. مدال فیلدز به دانشمندان برگزیده زیر 40 سال اهدا شده و بسياري آن را به نوبل ریاضیات می‌دانند. مریم میرزاخانی، جایزه خود را در مراسم افتتاحیه کنفرانس جهانی ریاضیات از دستان خانم پارک گئون های، رییس‌جمهور کره جنوبی دریافت کرد. این جایزه، بالاترین نشان علمی است که توسط یک دانشمند ایرانی‌الاصل کسب شده است.

زندگی شخصی

در ادامه بیوگرافی مریم میرزاخانی به زندگی شخصی این دانشمند فاخر می‌پردازیم. مریم میرزاخانی و همسرش در سال 2008 با یکدیگر ازدواج کردند. همسر او، دانشمند و ریاضیدانی در حوزه‌های علوم نظری کامپیوتری و ریاضیات کاربردی است. وی در حال حاضر به عنوان استاد در دانشگاه استنفورد فعالیت دارد. آن‌ها با یکدیگر صاحب یک فرزند به نام آناهیتا هستند. مریم میرزاخانی و فرزندش در شهر پالو آلتو زندگی می‌کردند.

میرزاخانی، خود را ریاضیدانی کند و آرام توصیف می‌دانست. او برای حل مسائل، نقاشی‌های ساده‌ای کشیده و فرمول‌های ریاضی را درون آن‌ها می‌نگاشت. دختر میرزاخانی، کار او را نقاشی می‌داند. این دانشمند بزرگ، در این مورد می‌گوید:

شما باید انرژی و تلاش قابل توجهی را صرف درک زیبایی ریاضیات کنید. من از رویه ثابتی برای حل مسائل استفاده نمی‌کنم. این کار، مانند گم‌شدن در جنگل و سپس استفاده از تمام دانش خود برای یافتن راه فرار خروج است؛ راهی که با کمی خوش‌شانسی به دست خواهد آمد.

علت مرگ مریم میرزاخانی

پس از انتشار خبر درگذشت مریم میرزاخانی در سن 40 سالگی سوالی که بسیار می‌پرسیدند این بود که علت مرگ مریم میرزاخانی چیست؟ این دانشمند بزرگ در سال 2013 به سرطان سینه مبتلا شد؛ سرطانی که در سه سال آینده به استخوان‌ها و کبد او رسوخ کرد. میرزاخانی در 14 جولای سال 2017 و در حالی که تنها 40 سال سن داشت،‌ دار فانی را وداع گفت. علت فوت مریم میرزانی را باید سرطان مذکور بدانیم. بسیاری از مقامات ایرانی، چون رییس جمهور وقت، مرگ او را تسلیت گفته و دستاوردهای مهمش را تحسین کردند. علاوه بر این‌ها، بسیاری از روزنامه‌ها با شکست یکی از سخت‌گیرانه‌ترین تابوهای ایران، عکس بدون حجاب او را منتشر کردند؛ حرکتی که زمینه خلق جنجال‌های فراوانی در رسانه‌های دنیا شد.

کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران، روز تولد مریم میرزاخانی یعنی 12 مه را به احترام وی به عنوان روز ملی زنان ریاضیدان اعلام کرد. علاوه بر این، بسیاری از موسسات آموزشی با نامیدن بخش‌های مختلف خود به افتخار وی، یاد این دانشمند را گرامی داشتند. از جمله این موسسات می‌توان به دبیرستان فرزانگان، دانشگاه صنعتی شریف و خانه ریاضیات در شهر اصفهان اشاره کرد. در سال 2014، دانشجویان دانشگاه آکسفورد، جامعه میرزاخانی را بنا نهادند. این جامعه با هدف کمک به دانشجویان زن تشکیل شد. در فوریه گذشته، نهاد زنان سازمان ملل، میرزاخانی را در زمره هفت دانشمند زن تاثیرگذار تاریخ قرار داد. بسیاری از کاربران ایرانی و خارجی نیز در اینستاگرام مریم میرزاخانی را به یاد آوردند.

جوایز و افتخارات

در ادامه زندگینامه مریم میرزاخانی به موفقیت‌های تحسین‌برانگیز متعدد وی خواهیم پرداخت. او به همراه 9 محقق برجسته دیگر در چهارمین نشست 10 استعداد درخشان نشریه پاپیولار ساینس آمریکا مورد تقدیر قرار گرفت. این فهرست 10 نفره شامل محققان و نخبگان جوانی شده که در حوزه‌های ابتکاری مشغول به فعالیت هستند و با این حال از چشم عموم پنهان مانده‌اند. دکتر مریم میرزاخانی در سال 2009 به خاطر دستاوردهایش در ریاضیات برنده جایزه بلومنتال شد. در اعلامیه‌ای که انجمن ریاضی آمریکا به مناسبت برنده شدن این جایزه برای میرزاخانی منتشر کرد، دلیل اعطای این جایزه مهم ریاضی را «خلاقیت استثنایی، و تز دکترای مبتکرانه که در آن ابزارهای گوناگونی از هندسه هذلولوی گرفته تا روشهای کلاسیک فرم‌های اتومورفیک و تقلیل سیمپلکتیک برای بدست آوردن نتایجی در سه مسئله مهم ترکیب گشته‌اند» عنوان شد.

در این اعلامیه، سه مسئله مهم به شرح زیر آمده‌اند:

1. یک رابطه بازگشتی برای حجم‌های وایل-پترسون در فضای پیمانه‌ای رویه‌های ریمانی.
2. یافتن تقریبی مجانبی (asymptotic) برای تعداد ژئودزیک‌های ساده بسته بر روی رویه‌های ریمانی هذلولوی با طول داده شده L. تعداد این ژئودزیک‌ها، بر اساس نتایج میرزاخانی، برای طول‌های کمتر یا مساوی L، رشدی مجانبی همانند L^{6g-6} دارند. در این فرمول، منظور از g جنس (genus) رویه ریمانی مورد نظر است. این نتیجه، پیامدی از محاسبه حجمهای وایل-پترسون گفته شده در مورد 1 است.
3. اثباتی نو از حدس ویتن که پیش از آن توسط ماکسیم کانتسویچ در سال 1992 ارائه شده بود. میرزاخانی در اثبات جدیدش تفسیری تو از شمارش ژئودزیک‌ها در فضاهای پیمانه‌ای به دست می‌دهد.

در پایین می‌توانید لیست افتخارات مریم میرزا خانی را مطالعه کنید.

• عضویت در فرهنگستان هنر و علوم در سال 2017
• عضویت در آکادمی ملی علوم آمریکا در سال 2016
• عضویت در مجمع فیلسوفان آمریکا در سال 2015
• عضویت در فرهنگستان علوم فرانسه در سال 2015
• مدال فیلدز 2014 سئول
• سخنران مدعو کنگره بین‌المللی ریاضی در سال 2014
• جایزه بنیاد ریاضیات کلی در سال 2014
• انتخاب به عنوان یکی از ده فرد مهم سال 2014 از سوی مجله Nature
• جایزه بنیاد ریاضیات کلی در سال 2014
• جایزه ستر از طرف انجمن ریاضی آمریکا در سال 2013
• دعوت به کنگره بین‌المللی ریاضیات در سال 2010 برای سخنرانی در مورد «توپولوژی و سیستم‌های پویا و معادله دیفرانسیل معمولی»
• جایزه ای‌ام‌اس بلومنتال در سال 2009
• جایزه پژوهشگر برتر بنیاد ریاضیات کلی در سال 2004
• جایزه برترین فارغ‌التحصیلان دانشگاه هاروارد در سال 2003
• جایزه افتخاری دانشگاه هاروارد در سال 2003
• همکار پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، تهران، ایران از 1995 تا 1999
• مدال طلا با نمره کامل و نفر اول جهان. المپیاد جهانی ریاضی کانادا 1995
• مدال طلا المپیاد جهانی ریاضی هنگ‌کنگ 1994

سخن پایانی

در این مطلب با زندگینامه مریم میرزاخانی آشنا شدیم؛ یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین مشاهیر ایرانی که با پژوهش‌های تاثیرگذار، نام خود را در دنیا جاودانه کرد. با مطالعه جملات مریم میرزاخانی به طرز تفکر معصومانه و ارزشمند وی پی خواهیم برد. نظر شما در مورد فعالیت‌های این دانشمند بزرگ چیست؟