ساخت بزرگترین سد ها در هر کشوری نشان از توانمندی‌های استراتژیک آن کشور در حوزه عمران و شهرسازی دارد. در این مقاله از پلازا همراه ما باشید تا با بزرگترین سدهای ایران و جهان آشنا شویم.
سدها یکی از مهمترین سازه‌های ساخت دست بشر هستند. بزرگ ترین سدهای جهان با الهام گرفتن از آنچه پیشینیان برای ذخیره‌سازی آب انجام می‌دادند شکل گرفته‌اند. در گذشته‌های دور و در تمدن‌های دیرین انسان‌ها برای جمع کردن آب مورد نیاز خود برای مصارف خانگی و کشاورزی اقدام به ساخت بزرگترین سد ممکن در زمان خود می‌کردند. با گذشت زمان و رشد شهرها و بزرگ شدن جوامع انسانی و همچنین بوجود آمدن صنایع مختلف، نیاز مردم به ذخیره منابع آبی بیشتر احساس شد، در نتیجه سدهای بزرگتری ساخته شدند تا علاوه بر مصارف خانگی و کشاورزی پاسخگوی نیازهای صنعتی نیز باشد. امروزه بزرگترین سدها در مناطق مختلف در سراسر جهان علاوه بر تامین منابع آبی مورد نیاز، خود نیز نیروگاهی عظیم برای تولید انرژی الکتریکی مورد نیاز انسان‌ها هستند.
ساخت سد یکی از پیچیده‌ترین چالش‌های مهندسی در جهان است. همچنین احداث بزرگترین و زیباترین سدهای جهان نیازمند استفاده از مجرب‌ترین مهندسان و کارشناسان در کنار داشتن دانش کافی در حوزه‌های مختلف علمی نظیر زمین‌شناسی، علوم مهندسی معماری، عمران و مهندسی محیط زیست بعلاوه شناخت اقلیم و اکوسیستم منطقه است. از این رو امروزه بزرگترین سدهای جهان یا در پیشرفته‌ترین کشورهای جهان ساخته می‌شوند و یا توسط بهترین مهندسان در کشورهایی که به طور مستقل توانایی ساخت آن را ندارند احداث می‌گردند. به همین دلیل هم هست که در حال حاضر در سراسر دنیا چنین سازه‌های عظیم‌الجثه‌ای وجود دارند که برخی از آنها جزو فهرست بزرگترین سدهای جهان هستند.
سدها را با توجه به نوع کاربری و ظرفیت ذخیره‌سازی‌شان می‌شناسند. برخی از آنها بر روی رودخانه‌های خروشان صرفا برای تولید انرژی الکتریکی ساخته می‌شوند و برخی دیگر را برای ذخیره سازی آب مورد نیاز یک منطقه روی رودخانه‌ای در مجاورت آن بنا می‌کنند. بسته به نوع سد نیز می‌توان بزرگترین سد ها را طبقه‌بندی کرد. اگر ملاک طبقه‌بندی، ظرفیت تولید برق باشد ما با فهرستی منحصر به فرد از بزرگترین سدهای جهان مواجه خواهیم بود و در مقابل اگر ظرفیت آب ذخیره شده مدنظر باشد یک فهرست جداگانه از بزرگترین سدهای جهان خواهیم داشت.
در ایران نیز از گذشته‌های دور مردم با دستور حاکمان مناطق مختلف دست به ساخت سدهای زیادی می‌زدند تا در کنار بناهای دیگر نظیر قنات آب مورد نیاز کشاورزی و آشامیدنی خود را تهیه کنند. با گذشت زمان و ورود تکنولوژی و صنعت به ایران، دولت‌ها با کمک کشورهای پیشرفته سدهای زیادی در ایران ساختند که برخی از آنها هم‌اکنون جزو بزرگترین سدهای ایران هستند. پس با ما در پلازا همراه باشید تا فهرستی از بزرگترین سدهای جهان و همچنین بزرگترین سدهای ایران را به شما معرفی کنیم.
آنچه در ادامه می‌خوانید:
بزرگترین سدهای جهان
با بررسی سایت‌های تخصصی و منابع معتبر علمی در مورد ظرفیت ذخیره‌سازی آب در سدهای مختلف دنیا به فهرستی از بزرگترین سد های جهان می‌رسیم که برخی از آنها در اروپا و آمریکا و برخی دیگر در قاره آفریقا قرار دارند. شاید وجود کشورهای آفریقایی در فهرست کشورهایی که دارای بزرگترین سدهای جهان هستند کمی تعجب برانگیز باشد، اما فراموش نکنید که بزرگترین رودخانه جهان یعنی رود نیل با طول بیش از شش هزار کیلومتر در قاره آفریقا واقع شده و از بیش از ده کشور آفریقایی عبور می‌کند؛ پس طبیعی است که برخی از بزرگترین سد ها در این قاره قرار گرفته باشند.
1. سد Kariba
بزرگترین سد جهان بین دو کشور زیمباوه و زامبیا بر روی رودخانه زامبیزی بنا نهاده شده است. سد Kariba که 128 متر ارتفاع و 579 متر طول دارد با ظرفیت 185 میلیارد متر مکعب آب، پر آب ترین سد جهان نیز هست. طراحی اولیه این سد که قرار بود یکی از بزرگترین سدهای جهان باشد توسط یک معمار فرانسوی به نام آندره کویین انجام گرفت که بعدها یک کنسرسیوم ایتالیایی متشکل از چند کمپانی بزرگ در بین سال‌های 1955 تا 1959 وظیفه ساخت آن را به عهده گرفتند. مراحل ساخت این سد با سرعتی باورنکردنی پیش رفت و در عرض چهار سال تبدیل به بزرگترین سد جهان شد. همچنین این سد عظیم به وسیله دو توربین، ظرفیتی معادل 1320 مگاوات برق تولید می‌کند که بین دو کشور زیمباوه و زامبیا تقسیم می‌گردد.
2. سد Bratsk
دومین سد در فهرست بزرگترین سدهای جهان در منطقه سیبری از کشور روسیه قرار دارد. سد Bratsk که بین سال‌های 1954 و 1964 ساخته شده، حاوی 169 میلیارد متر مکعب آب است که مساحتی معادل 5.4 کیلومتر مربع را زیر پوشش خود قرار می‌دهد. این سد 125 متر ارتفاع و حدود یک و نیم کیلومتر طول دارد که به عنوان بزرگترین سد روسیه یک بزرگراه ریلی و جاده‌ای از فراز آن عبور کرده است. سد Bratsk بوسیله 18 توربین با ظرفیتی معادل 4500 مگاوات، برق مناطق زیادی را تامین می‌کند.
3. سد Akosombo
با ظرفیتی معادل 144 میلیارد متر مکعب، سد Akosombo در بین بزرگترین سدهای جهان در جایگاه سوم قرار می‌گیرد. این سد با ارتفاع 114 متری و طول 660 متری خود، دریاچه Volta در کشور غنا را بوجود آورده است. در واقع با ساخت بزرگترین سد کشور غنا یعنی سد Akosombo، دریاچه Volta به عنوان بزرگترین دریاچه مصنوعی جهان شناخته می‌شود. این سد که با حمایت مالی بانک جهانی و همچنین کشورهای آمریکا و انگلیس در بین سال‌های 1961 تا 1965 ساخته شده، مسئول تولید انرژی الکتریکی لازم برای سه کشور غنا، بنین و توگو است.
4. سد Daniel-Johnson
سد Daniel-Johnson علاوه بر کسب رتبه چهارم در بین بزرگترین سدهای جهان از لحاظ ظرفیت ذخیره سازی، به عنوان بزرگترین سد قوسی جهان نیز شناخته می‌شود. این سد که در استان کبک کشور کانادا قرار دارد بر روی رودخانه Manicouagan واقع شده و با 214 متر ارتفاع و 1300 متر طول، ظرفیتی معادل 140 میلیارد متر مکعب دارد. این سد که ساخت آن در بین سال‌های 1959 تا 1970 طول کشیده، بزرگترین سد کشور کاناداست که به افتخار اولین نخست وزیر در استان کبک نامگذاری شده است.
5. سد Guri
پنجمین سد از بزرگترین سدهای جهان با توجه به ظرفیت ذخیره سازی در کشور ونزوئلا قرار دارد. سد Guri از منحصربه‌فردترین سدهای جهان با ظرفیتی معادل 10 هزار مگاوات تولید انرژی است که تقریباً 70 درصد انرژی الکتریکی مورد نیاز کشور ونزوئلا را تامین می‌کند. صرفاً به همین دلیل نیز با نام نیروگاه برق آبی سیمون بولیوار هم شناخته می‌شود. سد Guri که بزرگترین سد کشور ونزوئلاست، 162 متر ارتفاع و هفت و نیم کیلومتر طول دارد که آن را تبدیل به طویل ترین سد جهان نیز می‌کند.
6. سد Aswan
بزرگترین سد جهان بر روی رودخانه نیل در کشور مصر قرار دارد. سد Aswan با 132 میلیارد متر مکعب ظرفیت در رتبه ششم از فهرست بزرگترین سدهای جهان قرار می‌گیرد که در بین سال‌های 1960 تا 1970 ساخته شده است. دریاچه پشت این سد به نام جمال عبدالناصر رئیس جمهور سال‌های پیش کشور مصر که دستور ساخت سد را داد نامگذاری شده است. این سد همچنین با تولید 2100 مگاوات برق انرژی الکتریکی مورد نیاز کشورهای مصر و سودان را تامین می‌کند.
7. سد W.A.C. Bennett
سد W.A.C. Bennett بر روی رودخانه صلح در استان بریتیش کلمبیا در کشور کانادا قرار دارد. این سد یکی از بزرگترین سدهای جهان با ظرفیت معادل 74 میلیارد متر مکعب گنجایش، ارتفاع 183 متر و طول بیش از 2 کیلومتر است. همچنین این سد در بین سال‌های 1961 تا 1967 ساخته شده و بزرگترین سد استان بریتیش کلمبیاست که به افتخار اولین نخست وزیر این منطقه نامگذاری شده است. نیروگاه برق آبی سد Bennett نیز در سال 1968 با ظرفیت 2790 مگاوات شروع به تولید انرژی الکتریکی کرده است.
8. سد Krasnoyarsk
هشتمین سد از بزرگترین سدهای جهان نیز در کشور روسیه قرار گرفته است. Krasnoyarsk نام سدی است که بر روی رودخانه انیسج در منطقه سیبری واقع شده و ظرفیتی بیش از 73 میلیارد متر مکعب دارد. همچنین ارتفاع آن به 124 متر و طول آن به حدود یک کیلومتر می‌رسد. ساخت این سد که قرار بود یکی از بزرگترین سد های جهان باشد در سال 1956 آغاز شد و بعد از تقریبا 16 سال در سال 1972 به پایان رسید. نیروگاه آبی سد Krasnoyarsk نیز با ظرفیت 6 هزار مگاوات، بزرگترین سد از نظر تولید انرژی الکتریکی در کشور روسیه است که وظیفه تامین برق برای کارخانه آلومینیوم UC Rusal در منطقه سیبری را دارد.
9. سد Zeya
سد Zeya در سال 1975 در کشور روسیه در نزدیکی مرز مشترک با کشور چین ساخته شده است. این سد با ظرفیت 68 میلیارد متر مکعب یکی از بزرگترین سدهای جهان است که برای ساختن آن چیزی نزدیک به دو میلیارد متر مکعب بتن ریزی شده است. ارتفاع سد Zeya بیش از 110 متر و طول آن به 714 متر می‌رسد و ظرفیتی معادل 70 میلیارد متر مکعب دارد که بزرگترین سد منطقه آمور نام گرفته است.
10. سد Robert-Bourassa
با ارتفاعی معادل 162 متر و طول 2.8 کیلومتر سد Robert-Bourassa در استان کبک از کشور کانادا به عنوان دهمین سد از بزرگترین سدهای جهان با گنجایش 61 میلیارد متر مکعب شناخته می‌شود. دریاچه پشت این سد مساحتی حدود سه کیلومتر مربع را تحت پوشش خود قرار داده و نیروگاه برق آبی آن با ظرفیت 5 هزار و 600 مگاوات در فاصله 140 متری زیر زمین ساخته شده است. بنابراین سد Robert-Bourassa بزرگترین سد بتنی جهان نام می‌گیرد.
بزرگترین سدهای ایران
اولین سدها در ایران در اوایل دهه 1950 میلادی ساخته شدند. از آن زمان تا به امروز سدهای بسیاری در ایران ساخته شده است، به گونه‌ای که ایران با بیش از هزار سد از جمله کشورهایی است که دارای بیشترین تعداد سد در جهان است. اما بزرگترین سدهای ایران از لحاظ حجم مخزن کدام سدها هستند؟ طبیعتا با توجه به اینکه رود کارون بزرگترین رودخانه ایران است پس بیشتر سدهای موجود در فهرست بزرگترین سد های ایران نیز بر روی این رود واقع شده‌اند.
1. سد کرخه
سد کرخه نه تنها بزرگترین سد خاکی ایران بلکه یکی از بزرگترین سدهای خاکی جهان است که بر روی رودخانه کرخه در شهرستان اندیمشک از استان خوزستان ساخته شده است. این سد با ارتفاع 127 متر و طول 3030 متر از لحاظ حجم بدنه بزرگترین سد تاریخ ایران است و با حجم مخزنی به میزان 7 میلیارد و 300 میلیون مترمکعب، بزرگترین دریاچه مصنوعی ایران را بوجود آورده است. ساخت این سد در سال 1370 آغاز و در سال 1380 به پایان رسیده است. نیروگاه برق آبی سد کرخه نیز با ظرفیت 400 مگاوات برق مورد نیاز منطقه را فراهم می‌کند. همچنین از جمله پروژه‌های مهم در کنار این سد ساخت تونل دشت‌عباس بوده که به منظور انتقال آب مورد نیاز برای آبیاری اراضی دشت‌عباس به صورت تحت فشار، به طول 6097 متر و قطر داخلی 5.5 متر به بهره برداری رسیده است.
2. سد گتوند
سد گتوند یکی از بزرگترین سدهای ایران بر روی رودخانه کارون در جنوب غربی ایران واقع شده است. این سد در فاصله 25 کیلومتری شمال شهر شوشتر و در ده کیلومتری شمال شرقی شهر گتوند در استان خوزستان قرار دارد. سد گتوند آخرین سد قابل احداث بر روی رودخانه کارون بوده و دریاچه پشت این سد با مخزنی 4 میلیارد و 500 میلیون مترمکعبی در رتبه دوم از فهرست بزرگترین سد های ایران قرار می‌گیرد. همچنین ارتفاع این سد 182 متر است که بلند ترین سد خاکی ایران محسوب می‌شود. عملیات اجرایی این طرح در سال 1376 آغاز شد و در سال 1390 به پایان رسیده و ظرفیت نیروگاهی آن نیز دوهزار مگاوات است.
3. سد دز
سد دز که در واقع قدیمی ترین سد ایران در فهرست بزرگترین سدهای ایران است بر روی رودخانه دز توسط یک کنسرسیوم ایتالیایی در 23 کیلومتری شمال اندیمشک ساخته شده است. عملیات اجرایی ساخت این سد در سال 1338 خورشیدی توسط شرکت‌های ایتالیایی آغاز و در سال 1341 خورشیدی پایان یافت. این سد 125 هزار هکتار از اراضی پایین دست را آبیاری می‌کند و نقش مهمی در کنترل سیلاب‌های بالا دستش دارد. همچنین نیروگاه این سد دارای قدرت 520 مگاواتی است که برای تامین بخشی از برق مورد نیاز منطقه راه‌اندازی شده است.
سد دز که در فهرست بزرگترین سدهای ایران رتبه سوم را دارد، دریاچه‌ای پشت خود با 65 کیلومتر طول و حدود 60 کیلومترمربع مساحت شکل داده که گنجایش نهایی آن 3.3 میلیارد مترمکعب آب است. این سد با ارتفاع 203 متر در زمان ساخت خود بزرگترین سد ایران بود و به عنوان یکی از مرتفع‌ترین سدهای جهان (ششمین سد جهان در زمان ساخت) شناخته می‌شد و در حال حاضر نیز در بین بلندترین سدهای جهان در جایگاه پنجاهم قرار دارد.
4. سد سیمره
سد سیمره در مسیر رودخانه سیمره ساخته شده که از دو استان لرستان (شهرستان رومشکان) و ایلام (شهرستان بدره) می‌گذرد. این سد که مقام چهارم بزرگترین سدهای ایران را دارد از نوع بتنی دو قوسی است و توانایی تولید انرژی به میزان سالانه 673 گیگاوات ساعت را دارد. ارتفاع این سد 180 متر و طول آن به 202 متر می‌رسد و ظرفیت مخزن آن 3 میلیارد و 200 میلیون متر مکعب است که دریاچه‌ای به مساحت 62 کیلومتر مربع را در پشت خود به وجود آورده است. سد سیمره با شش هزار متر مکعب بتن‌ریزی بزرگترین سد غرب کشور است.
5. سد شهید عباس پور
سد شهید عباس‌پور یا سد کارون 1 نیز یکی از بزرگترین سدهای ایران است که آن هم بر روی رودخانه کارون احداث شده است. این سد که پیش از انقلاب سد رضاشاه کبیر نام داشت در استان خوزستان و در 50 کیلومتری شهر مسجد سلیمان ساخته شده است. سد کارون یک، با ارتفاع 188 متر و طول تاج 385 متر از اولین سدهای ساخته شده در خاورمیانه و بزرگترین سد ایران در دهه پنجاه شمسی بود که احداث آن در سال 1344 آغاز و تا سال 1354 ادامه داشت. حجم مخزن این سد 3 میلیارد و 130 میلیون متر مکعب بوده که مساحتی در حدود 54 کیلومتر مربع را زیر آب برده است.
6. سد کارون 3
سد کارون 3 در جایگاه ششم از بزرگترین سدهای ایران قرار دارد که بر روی رودخانه کارون در شهرستان ایذه و مرز استان خوزستان و چهارمحال و بختیاری احداث شده است. نیروگاه این سد در حال حاضر با تولید سالیانه 4172 میلیون کیلووات ساعت انرژی، بزرگترین سد کشور از لحاظ تولید انرژی برق آبی است. ارتفاع بدنه سد 205 متر و طول تاج آن 402 متر و حجم مخزن آن نزدیک به 3 میلیارد متر مکعب است. عملیات اجرایی ساخت این طرح در سال 1373 آغاز شد و در سال 1383 پس از ده سال به بهره برداری رسید.
7. سد کارون 4
کارون 4 در استان چهارمحال و بختیاری و شهرستان لردگان واقع شده است. این سد که بر روی سرشاخه‌های اصلی رود کارون از جمله رود بازفت بهشت اباد و ارمند احداث شده، در حال حاضر بزرگترین سد دو قوسی خاورمیانه است. این سد 230 متر ارتفاع و 440 متر طول دارد و گنجایش مخزن آن 2 میلیارد و 300 میلیون مترمکعب است. ظرفیت نیروگاهی سد کارون 4 نیز هزار مگاوات است. همچنین پل کارون 4 بر روی همین سد ساخته شده است که استان چهارمحال و بختیاری را به استان خوزستان وصل می کند. کارون 4 که یکی از بزرگترین سدهای ایران است در فروردین 1381 کلنگ ساختش بر زمین خورد و در تیرماه سال 1390 توسط رئیس جمهور وقت افتتاح گردید.
8. سد سپیدرود
سد سپیدرود یا سد منجیل در شمال ایران در ابتدای رودخانه بزرگ سپیدرود و در امتداد رود قزل‌اوزن در نزدیکی شهر منجیل ساخته شده است. این سد که بزرگترین سد شمال کشور است برای تنظیم آب این دو رود برای کشاورزی در جلگه گیلان و نیز تولید برق استفاده می‌شود. این سد که در هنگام ساخت و اوایل دوره بهره‌برداری به سد سفیدرود معروف بود، از سال 1346 به سد شهبانو فرح تغییر نام داد، ولی از سال 1357 تاکنون به نام اولیه خود یعنی سد سفیدرود شناخته می‌شود.
کار ساخت این سد از سال 1335 شروع شد و در سال 1340 به پایان رسید و جزو اولین سدهای ایران است که به بهره‌برداری رسیده است. ارتفاع سد از کف رودخانه 92 متر و طول تاج آن 425 متر است که ظرفیت مخزن آن به یک میلیارد و 800 میلیون می‌رسد. سد سفیدرود پنج واحد تولید برق دارد که در مجموع بیش از 87 مگاوات برق تولید می‌کنند.
9. سد درودزن
سد مخزنی درودزن که سابقا سد داریوش خوانده می‌شد در استان فارس بر روی رود کر ساخته شده است. این سد 58 متر ارتفاع و 810 متر طول دارد و با نزدیک به یک میلیارد متر مکعب حجم مخزن به عنوان نهمین سد در بین بزرگترین سدهای ایران شناخته می شود. ساخت این سد در مهرماه سال 1351 به پایان رسید و تا به امروز بزرگترین سد ساخته شده در استان فارس و رود کر است.
10. سد بوکان
سد شهید کاظمی که با نام سد بوکان نیز شناخته می‌شود در زمره بزرگترین سدهای ایران قرار می‌گیرد. این سد دهمین سد بزرگ ایران با هسته رسی بوده که در جنوب شرقی استان آذربایجان غربی واقع شده است. عملیات احداث این سد در مرداد ماه سال 1346 با هدف تأمین آب کشاورزی، شرب و برق منطقه توسط یک شرکت اتریشی آغاز و در مهرماه 1350 در بوکان افتتاح شد. طول تاج سد بوکان 530 متر و ارتفاع آن از پی 50 متر است و بزرگترین سد شمال غربی ایران و منطقه قفقاز است و با افزایش حجم مخزن سد در سال 1384، حجم کل مخزن این سد به 762 میلیون مترمکعب رسیده است.
سخن پایانی
سدسازی یکی از مهمترین دستاوردهای علمی انسان‌هاست. با ساخت سدها در مناطق مختلف جهان امکان ذخیره آب برای مصارف عمده خانگی، کشاورزی و صنعتی وجود دارد. به علاوه دریاچه‌هایی که سدها در پشت خود بوجود می‌آورند آنها را تبدیل به مراکزی تفریحی و گردشگری برای انسان‌ها می‌کند. با این تفاسیر ساخت بزرگترین سدها نیاز به صرف بودجه کلان در کنار عملیات اجرایی و مهندسی چندین و چند ساله دارد تا نهایتا به بهره‌برداری برسد. لذا بزرگترین سدهای جهان نوعی شاهکار مهندسی هستند که به دست متخصصان توسط شرکت‌های بزرگ ساخته می‌شوند. چنین شاهکارهایی در ایران نیز وجود دارند که نمونه‌هایی از آن را در فهرست بزرگترین سدهای ایران مشاهده کردید. اکنون نوبت شماست تا نظر خود را در مورد بزرگترین سدهای جهان و ایران برای ما بنویسید. نظرات خود را در قسمت کامنت‌ها وارد کنید تا مورد استفاده ما و مخاطبان پلازا قرار گیرند.
.svg){kind=avatar}