لکنت زبان ؛ علت، علائم، روش های درمان و داروها

لکنت زبان نوعی اختلال گفتار محسوب می‌شود که فرد در آن کلمات، هجاها و یا عبارات را چندین مرتبه تکرار می‌کند. در این مطلب همه چیز را درباره لکنت زبان مورد بررسی قرار می‌دهیم.

لکنت زبان (Stuttering) یکی از اختلالات شایع گفتاری است که به گرفتگی زبان نیز شناخته می‌شود. فردی که لکنت زبان دارد عموما در ادای برخی کلمات و عبارات مشکل دارد و حروف اول هر کلمه را به سختی و با تکرار بیان می‌کند. طبق گزارش موسسه ملی اختلالات ارتباطی، لکنت زبان در حدود 5 الی 10 درصد از کل کودکان وجود دارد و معمولا بین 2 الی 6 سالگی بروز پیدا می‌کند.

در ادامه ویدیو «لکنت زبان چیست؟» را مشاهده می کمید.

اما این اختلال مختص به گروه سنی خاصی نیست و هر فرد می‌تواند بنا بر دلایل مختلف دچار گرفتگی زبان شود. مشکل لکنت زبان اکثر کودکان تا بزرگسالی برطرف می‌شود و در برخی موارد خاص نیز تا بزرگسالی ادامه پیدا خواهد کرد. والدین باید نسبت به شیوه تکلم کودک خود دقت بسیاری داشته باشند و در صورت مشاهده مشکلات گفتاری حتما به پزشک مراجعه کنند. در ادامه این مقاله علمی و پزشکی از پلازا اختلال لکنت زبان را به طور جامع و کامل مورد بررسی قرار می‌دهیم.

آنچه در ادامه می‌خوانید:

لکنت زبان و انواع آن

لکنت یا گرفتگی زبان نوعی اختلال گفتاری است که با تکرار غیر ارادی صداها، هجاها، کلمات یا عبارات همراه است. شخصی که دچار گرفتگی زبان می‌شود، در تکلم خود به صورت بی‌اختیار مکث کرده و یا برخی اصوات را تولید نمی‌کند. اختلال لکنت زبان معمولا با تکرار غیر ارادی اصوات همراه است و فرد نمی‌تواند کلمات و عبارات را به درستی ادا کند. به عنوان مثال شخصی که دارای گرفتگی زبان است، کلمه پدر را به شکل پ پ پ پدر بیان می‌کند.

گرفتگی زبان در واقع نوعی اختلال در انتخاب، شروع و تولید صحیح کلمات برای ادای روان عبارات است. اکثر افرادی که به لکنت مبتلا هستند، «تکرار» مشکل اصلی آنها محسوب می‌شود. گرفتگی زبان طیف وسیعی از شدت را در برمی‌گیرد که از حالت خفیف تا شدید متغیر است. لکنت زبان در زمانی که کودک به تازگی شروع به صحبت می‌کند، امری رایج و طبیعی است و این اختلال در پسران، 5 برابر بیشتر از دختران است. با این حال، اکثر کودکان در مراحل اولیه یادگیری تکلم، این مشکل را دارند؛ اما لکنت زبان، تقریبا 1 درصد از بزرگسالان را درگیر می‌کند.

همه ما گاهی اوقات ممکن است به دلیل استرس یا خستگی دچار گرفتگی زبان شویم و نتوانیم به راحتی صحبت کنیم. این مسئله مشکل جدی محسوب نمی‌شود و به درمان خاصی نیاز ندارد. اما افرادی که دائما دچار این مشکل هستند و نمی‌توانند ساده‌ترین کلمات را بدون تکرار و فشار بیان کنند، به لکنت زبان جدی مبتلا هستند و باید تحت درمان قرار گیرند.

لکنت زبان به طور کلی دارای سه نوع مختلف است که هر یک علائم خاص خود را دارند. انواع مختلف گرفتگی زبان شامل موارد زیر است:

• لکنت زبان تکاملی: این نوع لکنت در کودکان بالای 5 سال، به خصوص پسرها رایج است. لکنت تکاملی زمانی اتفاق می‌افتد که کودک تازه زبان باز کرده و در مراحل اولیه یادگیری صحبت کردن است. لکنت تکاملی معمولا بدون درمان، بهبود پیدا می‌کند.
• لکنت زبان عصبی: گرفتگی زبان عصبی مربوط به ناهنجاری سیگنال‌های میان مغز و اعصاب و یا ماهیچه‌ها است که موجب ایجاد لکنت زبان می‌شود.
• لکنت زبان روانی: این نوع لکنت نیز در بخشی از مغز سرچشمه می‌گیرد که بر تفکر و استدلال انسان چیره است و بر آن تحکم دارد.

علائم لکنت زبان

گرفتگی زبان به طور کلی با تکرار مکرر کلمات، صدا و هجاها در گفتار مشخص می‌شود. کسی که دچار لکنت است، نمی‌تواند برخی از کلمات را به درستی ادا کند و با شروع آنها مشکل دارد. برخی افراد نیز ممکن است در هنگام شروع صحبت دچار تنش شوند و مرتب چشمک بزنند و در زمان برقراری ارتباط کلامی، لب یا فک آنها شروع به لرزیدن کند. این افراد در هنگام صحبت کردن بسیار استرس و تنش دارند، به سختی نفس می‌کشند و یا زبان آنها کاملا قفل می‌شود.

قفل شدن زبان به معنای آن است که دهان فرد در موقعیت درست و مناسبی برای گفتار قرار دارد، اما صدایی از آن تولید نمی‌شود. این اتفاق ممکن است چندین ثانیه طول بکشد و فرد پس از گذشت چند ثانیه بتواند کلمه مورد نظر را بیان کند. گاهی اوقات کلمه ادا می‌شود، اما گاهی اوقات نیز به منظور جبران تاخیری که در کلام وجود دارد، از اصوات شگفتی‌نما کمک گرفته می‌شود تا تاخیر موجود در کلام پوشش داده شود. برخی از اصوات شگفتی‌نما شامل «اممم»، «خب»، «مثلا»، «در واقع» و غیره است که به فرد کمک می‌کنند تا بتواند کلمه مورد نظر خود را بیان کند.

نشانه‌های بارز لکنت زبان شامل موارد زیر است:

• مشکل در شروع بیان کلمه، عبارت یا جمله
• ایجاد تغییرات جسمی مانند تیک عصبی، لرزش لب‌ها و چشمک زدن بیش از حد
• عدم تمایل به برقراری ارتباط کلامی با دیگران
• درنگ و مکث، پیش از شروع صحبت
• لرزش صدا
• تولید صداهای طولانی از یک کلمه، مانند «نام من آآآآآآرش است»
• جایگزینی کلمات در هنگام صحبت کردن
• نداشتن اعتماد به نفس برای صحبت کردن

برخی کودکان در سنین پایین، متوجه لکنت و گرفتگی زبان خود نمی‌شوند. والدین باید به شیوه تکلم کودک خود توجه ویژه داشته باشند و در صورت مشاهده هریک از علائم ذکر شده، حتما به پزشک مراجعه کنند.

دلایل لکنت زبان

متخصصان و کارشناسان هنوز درباره علت لکنت زبان کاملا مطمئن نیستند و به قطعیت اعلام نکرده‌اند که چه چیزی موجب گرفتگی زبان می‌شود. اما کسی که به گرفتگی زبان مبتلا است، به احتمال زیاد دارای سابقه خانوادگی بوده و یکی از اعضای نزدیک خانواده‌اش به این اختلال مبتلا است. یعنی یکی از دلایل اصلی ابتلا به لکنت زبان، عامل «وراثت و سابقه خانوادگی» است.

همانطور که اشاره کردیم، لکنت زبان دارای انواع مختلفی است که هر یک را مورد بررسی قرار دادیم. علل ابتلا به لکنت نیز در انواع مختلف آن نهفته است و با توجه به نوع لکنت، می‌توان به علت بروز آن پی برد. دلایل زیر نیز می‌توانند موجب بروز گرفتگی زبان در یک فرد شوند:

دلیل لکنت زبان تکاملی

کودکان در هنگامی که تازه زبان باز می‌کنند و در حال یادگیری زبان هستند، ممکن است دچار لکنت شوند؛ زیرا مهارت‌های زبانی را به درستی نیاموخته‌اند و در هنگام ادای کلمات و جملات دچار خطا و اشتباه می‌شوند. اما با گذشت زمان و یادگیری بهتر مهارت‌های زبانی، لکنت آنها کمتر و کمتر شده و به تدریج از بین می‌رود. بنابراین در لکنت زبان تکاملی هیچگونه مشکل خاصی در مغز و زبان وجود ندارد و علت اصلی آن نداشتن مهارت‌های صحیح زبانی است که به مرور زمان و بدون نیاز به درمان، حل خواهد شد.

علل لکنت زبان عصبی

این نوع لکنت زبان، زمانی اتفاق می‌افتد که سیگنال‌های میان مغز و اعصاب گفتار به درستی کار نمی‌کنند. این نوع لکنت اغلب کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در بزرگسالان نیز به دلیل سکته مغزی و یا سایر آسیب‌های مغزی بروز پیدا می‌کند. دلایل زیر نیز می‌توانند موجب بروز لکنت زبان عصبی شوند:

• ضربه به سر
• ضربه مغزی
• حملات ایسکمی – قطع شدن موقتی جریان خون به مغز
• تومور مغزی
• بیماری‌های دژنراسیون مانند پارکینسون
• بیماری مننژیت

عوامل روانشناختی

محققان در گذشته بر این باور بودند که یکی از علل اصلی ابتلا به لکنت زبان طولانی مدت، عوامل روانشناختی بوده که خوشبختانه دیگر اینگونه نیست. اما با این حال، عوامل روانشناختی می‌توانند لکنت زبان را بدتر کنند و موجب وخیم‌تر شدن آن در افراد مبتلا به این اختلال شوند. به عنوان مثال عواملی چون استرس، خجالت و اضطراب می‌توانند موجب بدتر شدن لکنت شوند، اما دلایل اصلی گرفتگی زبان محسوب نمی‌شوند.

به عبارت دیگر، عواملی چون اضطراب، اعتماد به نفس پایین، عصبی بودن و استرس نمی‌توانند موجب بروز گرفتگی زبان شوند، بلکه این موارد بر اثر ابتلا به لکنت زبان به وجود می‌آیند. با بروز این علائم، گرفتگی زبان بدتر شده و به مرور زمان نیز تشدید می‌شود.

گفته می‌شود که هرچه لکنت زبان یک فرد طولانی‌تر شود، احتمال باقی ماندن آن نیز بیشتر می‌شود که در این صورت به درمان نیاز دارد. اما حدود سه چهارم کودکانی که دچار گرفتگی زبان هستند، پس از گذشت 1 الی 2 سال و بدون هیچگونه درمان خاصی بهبود پیدا می‌کنند. برخی افراد نیز بر این باورند که کمبود ویتامین نیز می‌تواند موجب بروز لکنت شود. اما کمبود چه ویتامینی در بدن باعث لکنت زبان میشود و یا آن را تشدید می‌کند؟

محققان بر این باورند که کمبود ویتامین B12 در بدن موجب کاهش تعداد سلول‌های پیامرسان مغزی می‌شود و همین امر نیز می‌تواند بر عملکرد آنها تاثیر بگذارد. یعنی سلول‌های پیامرسان مغزی بر اثر کمبود ویتامین B12 نمی‌توانند سیگنال‌های مغزی را به درستی دریافت کنند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره ویتامین B12 و منابع تامین آن می‌توانید این مقاله را مطالعه کنید.

تشخیص گرفتگی زبان

برخی جنبه‌های لکنت زبان بسیار آشکار هستند و هر فردی می‌تواند آنها را شناسایی کند، اما برخی وجوه دیگر این اختلال، بارز نیستند. برای داشتن یک تشخیص جامع و قابل اعتماد، فرد مورد نظر باید توسط پزشک آسیب‌شناس گفتار و زبان معاینه شود. پزشک برای تشخیص لکنت زبان، با بیمار صحبت کرده و ضمن صحبت تمامی مشکلات گفتاری او را یادداشت کرده و نوع لکنت را ارزیابی می‌کند.

پزشک متخصص همچنین ممکن است ارزیابی‌های دیگری از جمله سرعت گفتار و مهارت‌های زبانی را نیز مورد بررسی قرار دهد که البته این فاکتورها به سن و سابقه لکنت نیز بستگی دارد. پزشک سپس تمامی اطلاعات بدست آمده از معاینه بیمار را ارزیابی کرده و تعیین می‌کند که آیا فرد واقعا به لکنت مبتلا هست یا خیر. در صورت وجود اختلال لکنت زبان در یک فرد، پزشک معالج تعیین می‌کند که این اختلال تا چه اندازه بر توانایی گفتاری بیمار تاثیر ‌گذاشته است.

به خاطر داشته باشید که تشخیص و پیش‌بینی این که لکنت یک کودک خردسال تا چه زمانی باقی می‌ماند نیز موضوع حائز اهمیتی است. این کار را نیز می‌توان با انجام برخی آزمایشات ساده و صحبت پزشک با بیمار، به طور دقیق انجام داد. ارزیابی و معاینه لکنت در کودکان بالای 7 سال و بزرگسالان دیگر به منظور تشخیص وجود این اختلال انجام نمی‌شود؛ بلکه این معاینات در جهت تشخیص نوع و شدت لکنت صورت می‌گیرند.

درمان لکنت زبان

برای درمان لکنت زبان شیوه‌های متعددی وجود دارد که به راحتی می‌توانند این اختلال گفتاری را بهبود و یا درمان کنند. درمان لکنت زبان در کودکان همیشه ضروری نیست؛ زیرا گرفتگی زبان در سنین پایین معمولا با گذشت زمان برطرف می‌شود. اما درمان لکنت زبان بزرگسالان امری ضروری است؛ زیرا گرفتگی زبان در بزرگسالان به خودی خود درمان نمی‌شود و به تدریج به یک مشکل طولانی مدت تبدیل می‌شود.

شیوه‌های درمانی اختلال لکنت زبان شامل موارد زیر است:

گفتار درمانی

گفتار درمانی بهترین شیوه درمان و داروی لکنت زبان است که اغلب موارد ابتلا به اختلال گرفتگی زبان را برطرف می‌کند. گفتار درمانی می‌تواند اختلالات گفتاری فرد را به طرز چشمگیری کاهش داده و اعتماد به نفس بیمار را نیز بهبود بخشد. این شیوه درمانی اغلب بر کنترل الگوهای گفتاری فرد تمرکز می‌کند و او را تشویق می‌کند تا بر نحوه ادای کلمات و نفسگیری صحیح دقت بیشتری داشته باشد. گفتار درمانی برای افراد زیر بسیار مناسب است:

• افرادی که به مدت 3 الی 6 ماه لکنت داشته‌اند
• افرادی که به دلیل داشتن لکنت دچار مشکلات روحی و عاطفی شده‌اند
• افرادی که دارای سابقه خانوادگی ابتلا به لکنت هستند

دستگاه های الکترونیکی

این شیوه درمانی در برخی بیماران، نتیجه خوبی دارد و در برخی دیگر نیز تاثیر چشمگیری ندارد. یکی از انواع دستگاه‌های الکترونیکی، از طریق پخش صدای فرد در زمانی که به سرعت صحبت می‌کند، او را ترغیب کرده تا به آرامی و شمرده شمرده صحبت کند. دستگاه دیگری نیز مانند سمعک وجود دارد که با ایجاد صداهای پس‌زمینه به کاهش لکنت فرد کمک می‌کنند. این دستگاه‌ها جدیدترین روش درمان لکنت زبان محسوب می‌شوند، اما در تمام بیماران تاثیر ندارند.

ما در این مقاله اختلال گفتاری لکنت زبان یا گرفتگی زبان را به طور کامل مورد بررسی قرار دادیم. همانطور که خواندید، گرفتگی زبان نوعی اختلال گفتاری است که با تکرار غیر ارادی صداها، هجاها، کلمات یا عبارات همراه است. شخصی که دچار گرفتگی زبان می‌شود، در تکلم خود به صورت بی‌اختیار مکث کرده و یا برخی اصوات را تولید نمی‌کند.

اکثر افرادی که به لکنت مبتلا هستند، «تکرار» مشکل اصلی آنها محسوب می‌شود. گرفتگی زبان طیف وسیعی از شدت را در برمی‌گیرد که از حالت خفیف تا شدید متغیر است. عامل «وراثت» یکی از اصلی‌ترین دلایل ابتلا به لکنت زبان است که به فرد منتقل می‌شود. فردی که دچار لکنت زبان است معمولا دچار استرس و اضطراب شده و اعتماد به نفس خود را برای برقراری ارتباط با دیگران از دست می‌دهد. گفتار درمانی نیز یکی از شیوه‌های موثر برای درمان گرفتگی زبان است.