مسابقات تلویزیونی ایرانی همیشه از جذاب‌ترین برنامه‌هایی است که مخاطبان زیادی را مجذوب خود می‌کند. در تلویزیون ایران در طول سال‌های مختلف مسابقات جذابی تولید و پخش شده است که در این مطلب به محبوب‌ترین‌هایشان اشاره می‌کنیم.
مسابقات تلویزیونی یک شاخه جذاب در میان برنامه‌های شبکه های تلویزیونی است که سالهاست در شبکه های پربیننده جهان و ایران مورد توجه قرار گرفته است. در صدا و سیمای ایران هم با وجود اینکه این نوع از برنامه‌سازی آنچنان مورد توجه قرار نمی‌گیرد، اما به لطف برخی برنامه‌سازان خلاق و توانمند، مسابقات تلویزیونی ایرانی جذابی تولید و پخش شده‌اند. در سال‌های اخیر ساخت مسابقات در شبکه نمایش خانگی هم رونق پیدا کرده است و گاه شرکت کنندگان این مسابقات از بین هنرمندان و اصطلاحا سلبریتی‌های مطرح انتخاب می‌شوند. در این پرونده از پلازا سراغ بهترین مسابقات تلویزیونی ایرانی رفته‌ایم و با مرور خاطرات، فهرستی از جذاب‌ترین مسابقات تلویزیونی ایرانی را برایتان معرفی کرده‌ایم.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
بهترین مسابقات تلویزیونی ایرانی دهه 70
مسابقات تلویزیونی مثل اغلب برنامه‌های سیما از اوایل دهه 70 رونق خود را آغاز کرد. قبل از دهه هفتاد به جز برنامه معروف «نام‌ها و نشانه‌ها» که سبک جدیدی از مسابقه و برنامه‌سازی در تلویزیون را ارائه می‌داد، مسابقه جذاب دیگری ساخته نشد. تلاش‌های کم و بیش هم اغلب نتیجه‌ای ضعیف‌تر از «نام‌ها و نشانه‌ها» به بار می‌آورد. این روال ادامه داشت تا اینکه مسابقه هفته و مرحوم منوچهر نوذری جذابیت مسابقات تلویزیونی را دوباره بالا بردند. در ادامه مطلب برترین مسابقات تلویزیون در دهه 70 پرداخته‌ایم.
مسابقه هفته
- سال پخش: سال‌های اوایل دهه 70
- مجری: زنده‌یاد منوچهر نوذری
مسابقه هفته نام مسابقه جذاب اطلاعات عمومی بود که توسط مجری، دوبلور و یکی از شومن‌های محبوب ایران مرحوم منوچهر نوذری اجرا می‌شد. در این مسابقه تعدادی شرکت‌کننده حضور داشتند که تعدادی زنگ در مقابلشان قرار داشت و هرکدام جواب سوالاتی را که مرحوم نوذری می‌خواند بلد بودند، زنگ را به صدا درمی‌آوردند و پاسخ می‌دادند. هنوز هم ویدیوهای زیادی از این مسابقه وجود دارد که گاه در شبکه‌های اجتماعی بسیار دیده می‌شود. یکی از شرکت‌کنندگان معروف این برنامه عادل فردوسی‌پور بود که مرحوم نوذری با او شوخی می‌کرد و پس از معروف شدن فردوسی‌پور، این ویدیو بارها بین مردم و علاقه‌مندان دست به دست شده است. مهران مدیری در برنامه «ساعت خوش» و طنزهای آیتمی اوایل دهه هفتاد با این برنامه و شخص منوچهر نوذری شوخی می‌کرد.
راز سیب
- سال پخش: 1374
- مجری: فرهاد جم و مهسا مهجور
«راز سیب» با آن نام عجیبش را شاید بتوان ساختارشکن‌ترین مسابقه تلویزیونی دهه هفتاد و آغازگر مسابقات هیجان‌انگیزی دانست که علاوه بر اطلاعات عمومی، متکی بر هوش و فعالیت بدنی شرکت‌کنندگان بود. این مسابقه از آیتم‌های جذاب مختلفی تشکیل شده بود. شرکت کنندگان در یک مسیر رقابتی وارد یک غار تو در تو می‌شدند و به دنبال چراغ چشمک زن بودند. در آن غار هر چیزی می‌توانست در انتظارشان باشد و همین مسئله هیجان مسابقه را برای بینندگان دوچندان می‌کرد.
علاوه بر این برای اولین بار در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران یک مرد و یک زن در کنار هم مسابقه‌ای تلویزیونی را اجرا می‌کردند. این مسابقه کپی شده از یک مسابقه مطرح خارجی به نام The Crystal Maze محسوب می‌شد، اما با خلاقیت سازندگان و اجرای خوب دو مجری به خوبی ایرانیزه شده بود. فرهاد جم درباره این مسابقه گفته است:
راز سیب در زمان خود کار نو و بسیار جذابی بود و به همین دلیل وقتی اجرای آن به من پیشنهاد شد، بسیار خوشحال شده بودم. در زمان اجرای مسابقه هم تلاش می‌کردم خوشحالی و هیجانم را به شرکت‌کنندگان منتقل کنم.
بهترین مسابقات تلویزیونی ایرانی دهه 80
مسابقات تلویزیونی ایرانی در دهه هشتاد دچار یک تحول بنیادین شد. در این دهه در کنار مسابقات تلویزیونی اطلاعات عمومی، برخی مسابقات در ابعاد ورزشی و میدانی ساخته و پخش شد که مهم‌ترین آن مسابقات قویترین مردان یا مردان آهنین بود.
مسابقه سیمرغ
- سال پخش: اوایل دهه هشتاد
- مجری: سید محمد حسینی
مسابقه سیمرغ در ادامه مسابقات جذابی تولید شد که اجرای آن را سید محمد حسینی برعهده داشت. سید محمد حسینی مجری، بازیگر و کارگردان ایرانی که در سال 1376 به همراه کاظم احمدزاده اجرای برنامه‌ای به نام مسابقه بزرگ را برعهده داشت، در اوایل دهه هشتاد با مسابقه جذاب و سراسر خنده و هیجان سیمرغ جان تازه‌ای به برنامه‌ها و مسابقات تلویزیونی ایرانی داد. در «مسابقه سیمرغ» شرکت‌کنندگان می‌توانستند بصورت زوج یا به همراه دوستان و خانواده‌های خود شرکت کنند و در دو گروه آبی و قرمز با گذراندن مراحل عجیب و مهیج به رقابت می‌پرداختند. محمدحسینی با اجرای این مسابقه پرمخاطب آنقدر مطرح و محبوب شد که سال‌ها بعد از فریدون فرخ‌زاد، به او لقب شومن تلویزیون را دادند. اما این مجری در همان سال‌های اوج به یکباره از کشور خارج شد و بعدها با اعمال و رفتارهای ضدانقلابی و ضدملی خود تمام محبوبیتش را خاک کرد.
مردان آهنین
- سال پخش: 1383 تا 1391
- مجری: رضا جاودانی
«مردان آهنین» را شاید بتوان اولین مسابقه تلویزیونی بزرگ ایرانی نامید که توانست هشت سال بدون وقفه تولید و پخش شود و جزو پرمخاطب‌ترین برنامه‌های نوروزی قرار بگیرد. این برنامه به دلیل رقابت قویترین مردان ایران و انجام حرکات سنگین و قدرتی بسیار دیدنی و تماشایی بود. از طرفی از آنجایی که هدف این مسابقه اعزام نفرات برتر به مسابقات جهانی قویترین مردان بود، بسیاری از ورزشکاران از شهرهای مختلف تلاش می‌کردند تا در میان شرکت‌کنندگان نهایی قرار بگیرند و برای به دست آوردن مقام اول به آب و آتش می‌زدند. فرامرز خودنگاه داوری این مسابقات را برعهده داشت و بعدها مهراب فاطمی که خود از شرکت‌کنندگان چند سری اول این مسابقات بود در امر داوری به فرامرز خودنگاه کمک می‌کرد. «مردان آهنین» درست زمانی که در اوج بود و از نظر برنامه‌سازی با استقبال فوق‌العاده رو‌به‌رو شده بود، به دلیل به قتل رسیدن روح الله داداشی قهرمان یکی از دوره‌های آن و زورگیری و قتل یکی دو نفر از شرکت‌کنندگان آن در کرج بطور کل برچیده شد و دیگر تولید و پخش نشد.
از کی بپرسم؟
- سال پخش: 1388 تا 1391
- مجری: ایرج نوذری و فرهاد جم
یکی از مسابقات تلویزیونی پربیننده اطلاعات عمومی در اواخر دهه هشتاد مسابقه «از کی بپرسم» با اجرای ایرج نوذری بود که از شبکه تهران پخش می‌شد. ایرج نوذری فرزند منوچهر نوذری همچون پدرش در «مسابقه هفته» اجرایی دلچسب و بسیار خوب در «از کی بپرسم» داشت. این مسابقه ابتدا بصورت گروهی برگزار می‌شد و در ادامه در قسمت‌های حساس انتهایی رقابت نفس‌گیرتر و مهیج‌تر دنبال می‌شد. این مسابقه که یک کپی خوب از نمونه خارجی خود بود، در دهه نود بارها توسط برنامه‌سازان و شبکه‌های مختلف مورد تقلید قرار گرفت و حتی خود ایرج نوذری هم با مسابقه‌ای به نام «ستاره‌ها» مجددا اجرای این سبک از مسابقات را تجربه کرد.
بهترین مسابقات تلویزیونی ایرانی دهه 90
در دهه نود ساخت مسابقات تلویزیونی به شکل ویژه‌تری دنبال شد. در کنار مسابقات مختلف اطلاعات عمومی، مسابقات استعدادیابی از پرمخاطب‌ترین برنامه‌های صدا و سیما بودند. همچنین در این دهه مستند مسابقه‌های تلویزیونی که اصطلاحا رئالیتی‌شو نامیده می‌شوند وارد فضای برنامه‌سازی ایران شد. سردمدار این سبک سعید ابوطالب است که سابقه ساخت چندین و چند رئالیتی‌شوی جذاب را در کارنامه دارد. این کارگردان این روزها در تدارک تولید جدیدترین مسابقه تلویزیونی خود با عنوان «77 ساعت» است.
کودک شو
- سال پخش: از سال 1395 تاکنون
- مجری: پژمان بازغی
مسابقه تلویزیونی خانوادگی «کودک شو» یکی از مسابقات تلویزیونی محبوب دهه نود محسوب می‌شود. این مسابقه که پخش آن از اسفند 1395 آغاز شد و تاکنون چندین سری از آن تولید شده است، ابتدا با محوریت مسابقه کودکان خردسال در حضور خانواده‌هایشان آغاز به کار کرد و در ادامه در سال‌های اخیر با اضافه کردن آیتم‌های جذاب و خلاقانه، این مسابقه را به یک مسابقه تلویزیونی کامل با حضور خانواده‌ها تغییر داد. پژمان بازغی هم به عنوان مجری این برنامه در سال‌های اخیر به خوبی تسلط و توانمندی خود را بالا برده و رفته رفته اجرای پخته‌تر و بهتری ارائه داده است. در اغلب مناسبت‌های تلویزیون ویژه برنامه‌های «کودک شو» پای ثابت برنامه‌های تلویزیونی است و با استقبالی که از آن می‌شود کماکان تولیدش ادامه دارد.
برنده باش
- سال پخش: 1397 تا 1398
- مجری: محمدرضا گلزار
«برنده باش» یکی از مسابقات جذاب و پرمخاطب تلویزیون در چند سال گذشته بود که به دلیل حضور سوپراستار سینما یعنی محمدرضا گلزار در قاب تلویزیون برای اولین بار و همچنین جایزه بالای صد میلیون تومانی‌اش مخاطبان فراوانی را پای جعبه جادو می‌نشاند. این مسابقه در چند نوبت بصورت هفتگی و در دو نوبت نوروز و ماه رمضان بصورت هرشبی روی آنتن می‌رفت، اما حواشی و مسائلی که پیرامون نحوه تامین جایزه و حضور اسپانسر در برنامه به وجود آمد، در نهایت منجر به تعطیلی و توقیف این برنامه شد. گفته می‌شد محمدرضا گلزار برای اجرای هر قسمت این برنامه 50 میلیون تومان دستمزد می‌گیرد که بعدها توسط تهیه‌کننده تکذیب شد.
هوش برتر
- سال پخش: از نوروز 1395 تا نوروز 1399
- مجری: افشین ذی‌نوری
هوش برتر یک مسابقه اطلاعات عمومی باکیفیت و بسیار خوش‌ساخت است که جذابیت زیادی برای علاقه‌مندان به مسابقات علمی و اطلاعات عمومی دارد. اجرای این برنامه را مجری و دوبلور باسابقه رادیو و تلویزیون افشین ذی‌نوری برعهده دارد. این مسابقه تاکنون در 10 سری تولید و پخش شده است و فصل‌های بعدی آن هم در دست ساخت است.
خنداننده شو
- سال پخش: 1396 و 1397
- مجری: رامبد جوان و احسان کرمی
برنامه «خندوانه» که کار خود را از اوایل دهه نود در شبکه نسیم آغاز کرد و رفته رفته به یکی از بهترین برنامه‌های طنز و سرگرمی تلویزیون تبدیل شد، در سال 96 با برگزاری مسابقات تلویزیونی استعدادیابی برترین استندآپ کمدین ایران برای اولین بار خنده‌دارترین و مهیج‌ترین مسابقات تلویزیون را تولید و پخش کرد. رامبد جوان و تیم فوق‌العاده‌ی اتاق فکرش، با انتخاب شرکت‌کنندگان این رقابت در خرداد سال 96 شب‌های پر از خنده‌ای را برای مخاطبان رقم زدند. این برنامه در قسمت‌های انتهایی با آرای میلیونی مردم به شرکت‌کنندگان به کار خود خاتمه داد. رامبد جوان یک سال بعد دومین سری این مسابقه را تولید و پخش کرد. بطورکلی برنامه «خندوانه» نوع جدیدی از مسابقات تلویزیونی را در صدا و سیما بنیان‌گذاری کرد که از بین آنها می‌توان به مسابقه لباهنگ و ادابازی اشاره کرد که آنها هم طرفداران خود را داشتند و با استقبال زیادی رو‌به‌رو شدند. رامبد جوان که قرار بود فصل جدید برنامه «خندوانه» و سری سوم مسابقه «خنداننده شو» را برای نوروز 99 آماده کند، به دلیل ورود و شیوع ویروس کرونا در کشور این کار به تعویق انداخت تا بتواند در شرایطی مناسب‌تر این مسابقه تلویزیونی را برگزار کند.
عصر جدید
- سال پخش: از 1397 تاکنون
- مجری: احسان علیخانی
درحالی که سالهاست برنامه‌های استعدادیابی بزرگ و مهیج جهانی با فرمولی مشخص در کشورهای مختلف تولید می‌شوند، احسان علیخانی پس از خداحافظی با برنامه «ماه عسل» تصمیم گرفت بالاخره بزرگترین مسابقه استعدادیابی ایران را به شکل گسترده و درستی در تمام رشته‌ها برگزار کند. این مسابقه با داوری امین حیایی، رویا نونهالی، دکتر بشیر حسینی و آریا عظیمی‌نژاد در سال 97 آغاز شد و تا مرداد 98 به طول انجامید و فاطمه عبادی که تخصصش نقاشی با شن بود به مقام اول این مسابقه دست پیدا کرد. سری دوم این مجموعه خیلی زود و با همان داوران از بهمن 98 آغاز شد اما ورود ویروس کرونا تمام برنامه‌ریزی‌های گروه سازنده را به هم ریخت تا احسان علیخانی و دوستانش مجبور شوند با احتیاط و بصورت بدون تماشاگر یا با کمترین تماشاگر برنامه را ضبط کنند. این برنامه اکنون به مرحله نیمه نهایی رسیده است و به زودی ادامه آن پخش می‌شود. جسارت بزرگ تیم سازنده این بوده که با وجود تعویق ضبط و پخش قسمت‌های نهایی سری دوم، این روزها برای شرکت مردم در سری سوم فراخوان منتشر شده است. باید دید آیا با تمام مشکلات سر راه احسان علیخانی آیا «عصر جدید» به سری سوم می‌رسد یا خیر!
بهترین مستند مسابقات ایرانی
مستند مسابقه‌های تلویزیونی ایرانی از اوایل سال 90 با دو مسابقه جذاب «سرزمین دانایی» و «فرمانده» کار خود را شروع کردند و وقتی این برنامه‌ها با استقبال مخاطبان رو‌به‌رو شد، ساخت رئالیتی‌شوهای ایرانی بیشتری در دستور کار قرار گرفت. در مستند مسابقه اغلب شرکت‌کنندگان بصورت گروهی یا انفرادی تلاش می‌کنند در مسیر تعیین شده یا در بازه زمانی مشخص به تعدادی از نشان‌ها دست پیدا کنند و مراحل را یکی پس از دیگری با موفقیت طی کنند. ساختار مستند مسابقه یا رئالیتی‌شو به گونه‌ای است که ممکن است به دلیل رفتار یا واکنش یک فرد یا یک گروه در مسیر مسابقه تغییر رخ دهد و روال طراحی شده سازندگان به هم بریزد.
سرزمین دانایی
- سال پخش: 1390 و 1391
- زمینه رقابت: علمی مهندسی
«سرزمین دانایی» اولین رئالیتی‌شوی ایرانی بود که توسط سعید ابوطالب ساخته شد و از شبکه تهران روی آنتن رفت. این مسابقه مهیج به معنای واقعی کلمه با تمام مسابقات تلویزیونی فرق داشت و علاوه بر به تصویر کشیدن طبیعت بکر جنگل‌های میانکاله و جزایر کیش و هندورابی، با طراحی مراحل علمی قدرتی و فنی مهندسی به شدت جذاب و تماشایی بود. در این مسابقه تعدادی گروه که فارغ التحصیلان دختر و پسر رشته‌های فنی مهندسی بودند تلاش می‌کردند تا تعدادی مسیر را در زمان مشخص طی کنند و خود را به نشان‌ها و کان‌های تعیین شده برسانند. این مستند مسابقه‌ی جذاب در دومین جشنواره جام‌جم برنده دو جایزه بهترین مسابقه تلویزیونی و بیشترین خلاقیت و پژوهش در برنامه‌سازی شد.
فرمانده
- سال پخش: 1393
- زمینه رقابت: رزمی جنگی
مسابقه «فرمانده» نیز اولین مستند مسابقه تلویزیونی بود که با ژانر جنگی از شبکه افق پخش می‌شد و در آن نفراتی که از نظر رزمی و نظامی آمادگی بالایی داشتند تلاش می‌کردند تا موانع و مسیرهای طراحی شده را با قدرت و سرعت طی کنند و خود را به نقطه پایان برسانند. در این مسابقه فقط شرکت‌کنندگان مرد حضور داشتند و درصورت برنده شدن، به نفرات برتر در کنار مدال و جوایز نقدی، نشان کلاه سبزی تکاوری نیروهای ویژه دریایی اعطا می‌شد و آنها می‌توانستند در صورت تمایل جذب نیروهای ویژه دریایی شوند. سری اول و چهارم این مسابقه در پادگانی در منطقه زیباکنار گیلان برگزار شد. سری دوم و سوم نیز به ترتیب در جزیره فارور خلیج فارس و مناطقی از استان سیستان و بلوچستان تولید و پخش شد. این مسابقه توسط سازمان اوج تهیه شده بود و عوامل آن پس از ساخت چهار فصل از این مستند مسابقه تماشایی، به سراغ ساخت مستند مسابقه‌ای مشابه به نام «ضدگلوله» رفتند که آن هم با استقبال مخاطبان مواجه شده است.
رالی ایرانی
- سال پخش: 1391 و 1398
- زمینه رقابت: ماجرایی ورزشی
یکی از مسابقات جذابی که سعید ابوطالب تصمیم گرفت بعد از موفقیت «سرزمین دانایی» با همان سر و شکل و در مناطق بکر ایران بسازد، «رالی ایرانی» بود. «رالی ایرانی» برخلاف «سرزمین دانایی» که شرکت‌کنندگانش از میان مردم عادی انتخاب شده بودند، از چند گروه دونفره سلبریتی‌های سینما و موسیقی تشکیل شده بود. طراحی این مسابقه همچون «سرزمین دانایی» بطور کامل برعهده سعید ابوطالب بود و کارگردانی آن را آرش معیریان انجام داد. اجرای هر دو فصل این مسابقه را هم فرزاد حسنی برعهده داشت و در آن افرادی چون محمدرضا فروتن، الناز شاکردوست، بهنوش بختیاری و سیروان خسروی حضور داشتند. در این مسابقه شرکت‌کنندگان با گذراندن مراحل مختلف در شهرهای مختلف تعدادی نماد مسابقه را پیدا می‌کردند و در انتها خود را به مکان معین برای اتراق گروه می‌رسانند.
شام ایرانی
- سال پخش: 1391 تا 1399
- زمینه رقابت: آشپزی
یکی از رئالیتی‌شوهای قدیمی و پربیننده در جهان، مسابقات آشپزی است که بصورت مستند مسابقه در اغلب کشورهای جهان ساخته شده است. پس از اینکه یکی از شبکه‌های ماهواره‌ای اقدام به تولید و پخش برنامه‌ای با عنوان «بفرمایید شام» تولید و پخش کرد، برخی از هنرمندان و رسانه‌ها در داخل اعتراض کردند که چرا نمونه باکیفیت این مسابقه در کشور خودمان و توسط تلویزیون تولید نمی‌شود. بدین ترتیب بیژن بیرنگ آستین‌هایش را بالا زد و شروع به تولید مسابقه آشپزی با حضور تعدادی از هنرمندان کرد. این مسابقات با وقفه‌های مختلف و توسط کارگردانان متفاوتی همچون محمد شایسته و سروش صحت ساخته و پخش شد و این روزها جدیدترین فصلش در حال تولید است. فصل‌های جدید «شام ایرانی» که کارگردانی آنها را سعید ابوطالب برعهده دارد این روزها در نمایش خانگی مخاطبان زیادی برای خود دست و پا کرده است و از برنامه‌های پربیننده در شبکه خانگی به شمار می‌رود.
هفت روز و هفت ساعت
- سال پخش: 1398
- زمینه رقابت: ماجرایی ورزشی
سعید ابوطالب در سومین تجربه مستند مسابقه‌سازی خود مسابقه بین المللی «هفت روز و هفت ساعت» را برای شبکه افق ساخت. این مستند مسابقه تلویزیونی در نوروز 99 از شبکه مستند هم روی آنتن رفت. تفاوت این مسابقه با مسابقه «رالی ایرانی» در این بود که این بار در کنار سلبریتی‌های ایرانی، چند سلبریتی لبنانی نیز در کنار هنرمندان ایرانی به رقابت می‌پرداختند. این مسابقه از موزه ملیتا در لبنان شروع می‌شد و با پیمودن مسیرهای مهیج و مراحل مختلف در نواحی شمالی ایران به پایان می‌رسید. در این مستند مسابقه بازیگرانی چون امیرحسین رستمی، الناز حبیبی و لیندا کیانی حضور داشتند. از سلبریتی‌های خارجی هم می‌توان به زوج هنرمند لبنانی عدی رعد و رباه الشریف، کارلوس عازار و مهدی فخرالدین اشاره کرد. سعید ابوطالب این روزها در تدارک ساخت چهارمین رئالیتی‌شوی ماجراجویانه خود به نام 77 ساعت است. او در این مسابقه سراغ ترکیبی از شرکت‌کنندگان مردمی عادی و سلبریتی‌ها رفته است.
کلام آخر
در این مطلب تلاش کردیم به بهترین و جریان‌سازترین مسابقات تلویزیونی ایرانی بپردازیم. با پرمخاطب شدن این مسابقات گروه‌های مختلفی تلاش کردند به تقلید از آنها مسابقه‌های مشابه و پربیننده بسازند اما اغلب آثاری بی‌کیفیت و ضعیف حاصل شد. البته برخی مسابقات خوب و استاندارد هم در طول تمام این سالیان تولید شده است، اما برای طولانی نشدن مطلب به آنها اشاره نکرده‌ایم. شما نیز نظرتان را درباره مسابقات تلویزیونی ایرانی بیان کنید و بنویسید به نظرتان کدامیک از مسابقات تلویزیونی ایرانی جذاب و مهیج بوده‌اند و کدامیک را دنبال می‌کردید و دوست داشتید؟