توقیف و سانسور در سینما، چیز جدیدی نیست. اما اغلب فیلم‌ها با گذر زمان و کم شدن حساسیت‌ها، رنگ پرده را می‌بینند. اینجا سراغ فیلم های توقیف شده ایرانی در دو دهه اخیر رفته‌ایم که هنوز اکران نشده‌اند.
سانسور و محدودیت پدیده‌ای است که سینماگران و کارگردانان در تمام دنیا به شکل‌ها و دلایل مختلف با آن روبه‌رو هستند، اما چیزی که سینماگران ایرانی را آزار می‌دهد و گاه سبب می‌شود در طول مدیریت یک مدیر سینمایی فهرست فیلم های توقیف شده به طوماری بلند بالا تبدیل شود، اعمال نظرهای غیرکارشناسی و سلیقه‌ای است. بارها دیده شده که مدیران وقت وزارت ارشاد یا سازمان سینمایی با فیلمی برخورد و آن را توقیف کرده‌اند و همان فیلم چند سال بعد بدون ذره‌ای مشکل اکران شده یا حتی مانند به رنگ ارغوان ابراهیم حاتمی‌کیا جوایز جشنواره را هم درو کرده است.
چند روز پیش بود که عزت‌الله ضرغامی اعتراف کرد که روزگاری به اشتباه و بر اساس مشاوره‌های نادرست اطرافیان فیلم آدم برفی داوود میرباقری را جزو فیلم های سینمایی ممنوعه قرار داده و مخاطبان را از تماشای آن محروم کرده است. به همین بهانه در این مطلب، به 10 فیلم مهم و جنجالی یک دهه اخیر پرداخته‌ایم که توقیف شدند. ویژگی مشترک این فیلم‌ها این است که جزو فیلم های توقیف شده ایرانی هستند که هنوز رنگ پرده ندیده‌اند یا مخاطب آنها را در هیچ مدیومی تماشا نکرده است. با این پرونده از پلازا همراه باشید تا فیلم های توقیف شده ایرانی دو دهه اخیر را با هم مرور کنیم.
آنچه در ادامه می‌خوانید:
- مهمترین فیلم های توقیف شده ایرانی در دو دهه اخیر
- صد سال به این سال ها
- گزارش یک جشن
- خیابان های آرام
- و…
- کلام آخر
مهمترین فیلم های توقیف شده ایرانی در دو دهه اخیر
در بین فیلم های توقیف شده ایرانی در دو دهه اخیر تعدادی از فیلم‌ها هستند که نه تنها رنگ پرده ندیده‌اند، بلکه در شبکه خانگی و از نظر پخش بصورت ویدیویی هم در محاق قرار دارند. در ادامه این مطلب به مهمترین فیلم های توقیف شده ایرانی اشاره می‌کنیم.
صد سال به این سال ها
- محصول سال: 1386
- کارگردان: سامان مقدم
- بازیگران: فاطمه معتمدآریا، پرویز پرستویی، رضا کیانیان، علی شادمان و علی قربان‌زاده
این فیلم داستان سی سال از زندگی یک زن است که با فراز و فرودهای زیادی روبه‌رو می‌شود. صد سال به این سال‌ها در جشنواره فیلم فجر بیست و ششم اکران و پس از آن بطور کامل توقیف شده است.
صد سال به این سال‌ها کاملا ناگهانی و بدون هیچگونه حکم توقیفی در محاق رفت و دیگر هم بیرون نیامد. در آن روزها مرتضی شایسته تهیه‌کننده فیلم تمام تلاش خود را برای رفع توقیف فیلم انجام داد، اما از طرف مدیران ارشاد به او گفته شده بود که باید حداقل 40 دقیقه از فیلم را سانسور کند. پس از نمایش صد سال به این سال‌ها در جشنواره فیلم فجر، جواد شمقدری رئیس سازمان سینمایی اعلام کرد که این فیلم توهین به انقلاب و نظام است و واقعا هیچ اهمیتی ندارد که مردم چنین فیلمی را ببینند و اصلا ارزش توقیف ندارد!
گزارش یک جشن
- محصول سال: 1389
- کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا
- بازیگران: رضا کیانیان، رویا تیموریان، مریلا زارعی، طناز طباطبایی و داریوش ارجمند
این فیلم یکی دیگر از آثار سیاسی ابراهیم حاتمی‌کیاست که با نگاهی به اتفاقات ملتهب پس از انتخابات سال 88، به بحران‌های جوانان در آن روزگار می‌پردازد. البته داستان ظاهرا در یک موسسه مشاوره ازدواج می‌گذرد و درگیری‌هایی پیش می‌آید که پلیس وارد ماجرا می‌شود، اما در اصل به شدت با انتخابات 88 ارتباط دارد.
انتخابات 88 و ناآرامی‌ها و اعتراضات پس از آن آنقدر پدیده مهمی بود که چند سال بعد تعداد زیادی از سینماگران درباره متن و حاشیه آن روزگار ملتهب فیلم ساختند. در این بین اغلب فیلم‌هایی که به حواشی این موضوع پرداخته بودند با توقیف جدی‌تر روبه‌رو شدند. با تغییر دولت و گشایش‌هایی که اتفاق افتاد برخی از فیلم‌ها مانند عصبانی نیستم و آشغال‌های دوست‌داشتنی رنگ اکران را بصورت نصفه نیمه دیدند، اما گزارش یک جشن هنوز در توقیف است! خیلی‌ها می‌گویند سازمان سینما و جواد شمقدری بسیار به ابراهیم حاتمی‌کیا لطف کردند، وگرنه این فیلم ضعیف او با شکست فاجعه‌باری در اکران روبه‌رو می‌شد.
خیابان های آرام
- محصول سال: 1389
- کارگردان: کمال تبریزی
- بازیگران: نیکی کریمی، حسن معجونی، لعیا زنگنه، محمدرضا داوودنژاد و عیسی یوسفی‌پور
این فیلم کمدی داستان زندگی یک روز خبرنگاری است که با حوادث مختلف و عجیبی در طول روز مواجه و به شکل کمیکی به این حوادث پرداخته می‌شود. این عنوان از همان زمان نگارش فیلمنامه با مشکلاتی روبه‌رو بود. ابتدا پروانه ساخت نمی‌گرفت و در ادامه به کمال تبریزی گفته شد با تغییر بخش‌هایی از داستان و خارج کردن شخصیت‌ها و موقعیت‌های طعنه‌آمیز سیاسی می‌تواند ساخته شود. بعدها با تلاش تهیه‌کننده و کارگردان و همراهی مسئولین ارشاد فیلم ساخته شد، اما پس از نمایش در جشنواره فیلم فجر برای همیشه توقیف شد. یکی از نکاتی که حساسیت مدیران را برانگیخته بود، اشارات بسیار زیاد فیلم به مقوله انتخابات در ایران و حضور یک شخصیت سیاسی کمیک مهم در فیلم بود.
خانه پدری
- محصول سال: 1389
- کارگردان: کیانوش عیاری
- بازیگران: مهدی هاشمی، شهاب حسینی، مهران رجبی، نازنین فراهانی و مینا ساداتی
این فیلم بطور کلی به مقوله فرهنگ ناهنجار آزار و اذیت زنان و دختران توسط پدر، همسر و برادر می‌پردازد و روایتگر یک فرزند کشی در خانواده‌ای قدیمی است. کبلحسن به دلایل ناموسی و آنچه که بی‌آبرو شدن خود عنوان می‌کند، تصمیم به قتل دخترش ملوک می‌گیرد و از پسرش محتشم می‌خواهد در زیرزمین خانه، قبری برای خواهرش حفر کند. برای آشنایی بیشتر با فیلم خانه پدری به این مقاله مراجعه کنید.
این فیلم با وجود اینکه توسط منتقدین و تماشاگرانش جزو بهترین و تحسین‌شده‌ترین آثار کیانوش عیاری شناخته شد، خیلی زود پس از نمایش‌های محدود، نامش در میان فیلم های توقیف شده ایرانی قرار گرفت. بنا به گفته سازمان سینمایی، مدیران وزارت ارشاد و مخالفان خانه پدری، این فیلم در راستای ترویج خشونت و توهین به فرهنگ ایرانی اسلامی در خانواده‌ای متدین و مذهبی ساخته شده است. بعدها عیاری برای اینکه فیلمش دیده شود، تصمیم گرفت صحنه‌های خشونت‌آمیز فیلمش را ممیزی کند و برای تماشای فیلم محدودیت سنی اعمال شود، اما باز هم نتیجه‌ای نداشت و یک روز پس از اکران دوباره جمع شد! ماه گذشته با اتفاقاتی که در چند شهر و روستا افتاد و چند دختر بی‌گناه توسط پدر یا برادر و همسرشان کشته شدند، عیاری به طعنه گفت:
موضوع فیلم من در ایران اتفاق نیفتاده و نخواهد افتاد، من قویا چنین اتفاقاتی را تکذیب می‌کنم!
خرس
- محصول سال: 1390
- کارگردان: خسرو معصومی
- بازیگران: پرویز پرستویی، فرهاد اصلانی، مریلا زارعی، علی اوسیوند و ناصر آقایی
این اثر درباره مرد رزمنده‌ای است که همسر، اطرافیان و عزیزانش گمان می‌کنند او مفقودالاثر شده، اما یک روز ناگهان برمی‌گردد. وقتی برمی‌گردد، می‌بیند همسرش با مرد دیگری ازدواج کرده است.
مدیران سازمان سینمایی این فیلم را کاملا ضدجنگ، توهین به اسرا و خانواده‌هایشان عنوان کردند و به جز جشنواره فیلم فجر، هنوز هیچ جا اکران و دیده نشده است. بنا بر گفته کسانی که به تماشای این فیلم نشسته‌اند، خرس خسرو معصومی از بهترین فیلم‌های چند سال اخیر است و پرستویی و اصلانی در آن درخشان ظاهر شده‌اند. در جشنواره فیلم فجر فرهاد اصلانی برای این فیلم برنده سیمرغ بلورین شده است.
رستاخیز
- محصول سال: 1391
- کارگردان: احمدرضا درویش
- بازیگران: آرش آصفی، پوریا پورسرخ، فرهاد قائمیان، بابک حمیدیان و انوشیروان ارجمند
این فیلم، روایتی است جذاب و تماشایی از واقعه کربلا و اتفاقات ایام منتهی به روز عاشورا. علت توقیف رستاخیز این است که در آن چهره حضرت ابوالفضل العباس (ع) کاملا به نمایش گذاشته شده است. این فیلم در تاریخ 24 تیر سال 1394 به اکران عمومی درآمد، اما ساعاتی بعد با اعتراض و تذکر مراجع تقلید و برخی چهره‌های شاخص از پرده سینما برداشته شد. مهمترین مشکلی که مراجع مختلف به این فیلم وارد کرده‌اند، نشان دادن چهره معصومین است که آن را جایز ندانستند. بعدها قرار شد که به جای چهره حضرت عباس (ع) از نور استفاده شود، اما کارگردان زیر بار این تغییرات نرفت. اسم این فیلم کماکان در میان اسامی فیلم های توقیف شده ایرانی است و باید دید آیا این اثر فاخر روزی به نمایش در خواهد آمد یا خیر!
شیفتگی
- محصول سال: 1392
- کارگردان: علی زمانی عصمتی
- بازیگران: رویا تیموریان، افسانه چهره‌آزاد و لیلا زارع
این فیلم داستان زنی به نام شایسته با بازی رویا تیموریان است که سال‌ها می‌شود از وجه زنانه خود دور شده و در جستجوی هویت واقعی خود است. او پس از آشنایی با دختری جوان، تصمیم به تغییری بزرگ در زندگی می‌گیرد.
توقیف فیلم شیفتگی دو دلیل مهم دارد، اول پرداختن به داستان زنی که از جنسیت خود راضی نیست و در تلاش است تغییر جنسیت بدهد و دیگر گریم بازیگر نقش اول یعنی رویا تیموریان. تیموریان در این فیلم سر خود را کامل تراشیده و بدون حجاب در نقش شایسته حضور دارد. البته عوامل فیلم و حتی گریمور و خود رویا تیموریان بارها در این باره گفته‌اند که همه چیز از قصه تا گریم به تایید صاحب‌نظران رسیده است. حتی تیموریان اعلام کرد از مراجع هم درباره نمایش زنی با موهای تراشیده پرسش شده است و مراجع تاکید کرده‌اند که چون در این کار جذابیتی برای بازیگر زن باقی نمانده است، هیچ اشکال شرعی ندارد. اما با این وجود شیفتگی سال‌هاست در توقیف است!
کاناپه
- محصول سال: 1395
- کارگردان: کیانوش عیاری
- بازیگران: فرهاد آییش، فرگل فربخش، ابوالفضل پورعرب، بیتا بیگی و بابک حمیدیان
داستان این فیلم درباره دو خانواده است که دختر و پسرشان در آستانه ازدواج با یکدیگرند، اما مشکلات و سوتفاهماتی همه چیز را به هم می‌ریزد. مشکل از یک کاناپه شروع می‌شود!
جالب‌ترین نوع توقیف مربوط به این فیلم است. اینجا نه از مسائل ممنوعه خبری است، نه مسائل سیاسی! فیلم کیانوش عیاری به این دلیل توقیف شده است که بازیگران زن در این فیلم به جای موی سر از کلاه‌گیس استفاده می‌کنند و در محیط خانه و در نزد محارم خود شال و روسری را باز می‌کنند تا فیلم به زندگی واقعی کاملا نزدیک باشد. عیاری در مصاحبه‌ای در زمان ساخت این فیلم عنوان کرد که به این نتیجه رسیده‌ام تا زمانیکه زن‌های فیلم‌های ایرانی با شال و روسری و مانتو در خانه حضور دارند، فیلم هیچگاه باورپذیر نمی‌شود. او گفت از این پس در فیلم‌هایم هرگز زن‌ها را در محیط خانه در کنار محارمشان نمایش نخواهم داد. این فیلم کماکان توقیف است و خبری از آن در دست نیست!
ارادتمند؛ نازنین بهاره تینا
- محصول سال: 1395
- کارگردان: عبدالرضا کاهانی
- بازیگران: مهناز افشار، طناز طباطبایی، آیدا ماهیانی، سحر دولتشاهی و مهران غفوریان
ماجرای سه دختر با سه فرهنگ و طرز فکر متفاوت است که به خیال خودشان از بی‌شوهری در عذابند و به همین دلیل تصمیم می‌گیرند به روش‌های مختلف از مردها انتقام بگیرند.
ماجرای توقیف این فیلم و تلاش‌های تهیه‌کننده و کارگردانش آنقدر مفصل است که در این مقال نمی‌گنجد. فقط در همین حد بدانید که این فیلم از نظر ارشاد و شورای پروانه نمایش، توهین به فرهنگ ایرانی اسلامی، توهین به جایگاه زن، ترویج بی‌بند‌و‌باری و سراسر اشکال توصیف شده است و به همین دلیل پروانه نمایش نمی‌گیرد.
کلام آخر
همانطور که در این مقاله مطالعه کردید، تعداد فیلم های توقیف شده ایرانی در سال‌های اخیر نسبت به دهه‌های قبل کم که نشده هیچ، تعدادشان افزایش هم یافته است. در این دو دهه البته بودند فیلم‌های دیگری که پس از سال‌ها توقیف بالاخره اکران شدند. به رنگ ارغوان، مادر قلب اتمی، خانه دختر، زادبوم و عصبانی نیستم از جمله این فیلم‌ها هستند که با اصلاحات و ممیزی‌های فراوان از لیست فیلم های توقیف شده ایرانی خارج شدند.
برخی فیلم‌ها هم مثل زندگی خصوصی، سنتوری، گشت ارشاد و رحمان 1400 مدتی پس از اکران، از پرده سینماها پایین کشیده شدند که با توجه به مجوز اکران و پروانه نمایشی که در دست داشتند، اتفاقی عجیب به نظر می‌رسد. بهرحال سانسور و ممیزی هنوز هم در سینمای ایران به عنوان یکی از مهمترین مسائل وجود دارد. شما نیز درباره سانسور و ممیزی فیلم های سینمای ایران نظرات خود را با ما در میان بگذارید. برایمان بنویسید کدام فیلم های توقیف شده ایرانی را دوست داشتید ببینید و هنوز این امکان میسر نشده است؟