درباره پلاسما درمانی و استفاده از آن برای درمان ویروس کرونا چه می‌دانید؟ در این مقاله قصد داریم پلاسما درمانی و کاربردهای مختلف آن را به طور کامل مورد بررسی قرار دهیم.
پلاسما درمانی (Plasma treatment) یا پلاسمافرزیس (Plasmapheresis) فرآیندی است که در آن، قسمت مایع خون یا پلاسما از سلول‌های خون جدا می‌شود. پلاسمای جدا شده از خون شما معمولا از طریق روش‌های جایگزین مانند سرم سالین و یا آلبومین جایگزین می‌شود و یا پلاسمای گرفته شده از خون، تحت آزمایش و درمان قرار می‌گیرد و مجددا به بدن بازمی‌گردد. اما اخیرا در این روزها و با شیوع ویروس کرونا، پزشکان و متخصصان از پلاسما درمانی برای درمان ویروس کرونا استفاده می‌کنند. با توجه به اینکه داروی قطعی کرونا هنوز کشف نشده است، پلاسما درمانی می‌تواند برای درمان این ویروس موثر باشد و تاکنون نیز در ایران و کشورهای دیگر از این روش برای درمان کرونا استفاده شده و نتایج مطلوبی نیز حاصل شده است.
بر اساس مطالعات صورت گرفته، اعلام شده است که کشور ایران تاکنون در امر استفاده از پلاسما برای کرونا، پیشتاز بوده و نسبت به سایر کشورها عملکرد بهتر و موفقیت‌آمیزتری داشته است. در ادامه این مقاله روش پلاسما درمانی و نحوه استفاده از آن برای درمان کرونا را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
آنچه در ادامه می‌خوانید:
- پلاسما درمانی چیست؟
- کاربردهای پلاسما درمانی
- شیوه های جداسازی پلاسما
- نحوه استفاده از پلاسما درمانی برای درمان کرونا
- مزایا و معایب استفاده از پلاسما درمانی
پلاسما درمانی چیست؟
پلاسما درمانی یا پلاسمافرزیس فرآیند از بین بردن، درمان، بازگشت مجدد و یا تبادل پلاسمای خون یا اجزای آن از گردش خون است. بنابراین پلاسمافرزیس نوعی روش درمانی است که خارج از بدن انجام می‌شود. اگر بیمار هستید، پلاسما می‌تواند حاوی پادتن‌هایی باشد که به سیستم ایمنی بدن حمله می‌کند. برای از بین بردن پلاسمای آسیب‌دیده و جایگزینی آن با پلاسمای خوب و سالم، از یک دستگاه مخصوص استفاده می‌شود. این عمل همچنین به عنوان «تبادل پلاسما» نیز شناخته می‌شود. این روند بسیار شبیه به دیالیز کلیه است.
پلاسمافرزیس همچنین به فرآیند اهدای پلاسما یعنی جایی که پلاسما از خون شما برداشته می‌شود و سپس سلول خونی به بدن شما بازمی‌گردد نیز گفته می‌شود. پلاسما برای درمان بسیاری از بیماری‌ها استفاده می‌شود و امروزه نیز برای درمان کرونا مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حین پلاسمافرزیس، خون در ابتدا از طریق سوزن و یا میل سوند از بدن خارج می‌شود و پلاسمای موجود در خون سپس توسط جداکننده سلول از آن خارج می‌شود.
کاربردهای پلاسما درمانی
از روش پلاسما درمانی می‌توان برای درمان انواع اختلالات خود ایمنی استفاده کرد که برخی از آنها عبارتند از:
- میاستنی گراویس (Myasthenia gravis) – نوعی بیماری فلج ماهیچه‌ای
- نشانگان گیلن باره (Guillain-Barré syndrome) – نوعی بیماری التهابی که موجب نارسایی عصبی و عضلانی می‌شود
- اختلالات انعقاد خون
- لوپوس
در هریک از این اختلالات، بدن انسان پروتئین‌هایی به نام پادتن یا آنتی‌بادی را ترشح می‌کند که سلول‌های موجود در بدن را شناسایی کرده و سپس آنها را نابود می‌کنند. این پادتن‌ها در پلاسما وجود دارند. به طور معمول این آنتی‌بادی‌ها به سمت سلول‌های خارجی و بیگانه بدن مانند ویروس که ممکن است به بدن آسیب برسانند، هدایت می‌شوند. با این حال، در افراد مبتلا به اختلالات خودایمنی، آنتی‌بادی‌ها در عملکرد سلول‌های مهم بدن اختلال ایجاد کرده و به آنها حمله می‌کنند.
شیوه های جداسازی پلاسما
به طور کلی برای جداسازی پلاسما از سلول‌های خونی، از سه روش استفاده می‌شود که هریک از روش‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند. شیوه‌های جداسازی پلاسما عبارتند از:
- سانتریفیوژ جریان ناپیوسته (Discontinuous flow centrifugation): به یک میله وریدی (سیاهرگی) احتیاج دارد. به طور کلی، 300 میلی‌لیتر خون در طی این فرآیند از بدن برداشته می‌شود و برای جداسازی پلاسمای سلول‌های خونی در دستگاه قرار می‌گیرد.
- سانتریفیوژ جریان پیوسته (Continuous flow centrifugation): به دو میله وریدی احتیاج دارد. در این روش، حجم خون کمتری از بدن برداشته می‌شود؛ زیرا به طور مداوم می‌تواند از سلول‌های خونی پلاسما برداشت کند.
- فیلتراسیون پلاسما (Plasma Filtration): به دو میله وریدی احتیاج دارد. پلاسما در این روش با استفاده از تجهیزات استاندارد همودیالیز، از خون فیلتر می‌شود. این فرآیند به کمتر از 100 میلی‌لیتر خون احتیاج دارد.
پس از جداسازی پلاسما، سلول‌های خونی به فردی که تحت انجام این فرآیند جداسازی قرار گرفته است، مجددا بازگردانده می‌شوند. از آنجا که پلاسما حاوی آنتی‌بادی است، برای تزریق به بیماران ابتدا باید تحت آزمایش قرار گیرد. در طول فرآیند تزریق پلاسما به بدن فرد بیمار، داروهای ضد انعقاد خون نیز به وی تزریق می‌شوند.
نحوه استفاده از پلاسما درمانی برای درمان کرونا
از آنجایی که پادزهر و داروی قطعی ویروس کرونا هنوز کشف نشده است، بسیاری از محققان به دنبال شیوه‌های درمانی مختلفی برای درمان کرونا هستند و تاکنون نیز به نتایج جالبی دست پیدا کرده‌اند. یکی از این شیوه‌های درمانی که اکنون در کشورهای زیادی در حال اجرا است، روش پلاسما درمانی برای درمان ویروس کرونا است. تاکنون نتایج مطلوبی نسبت به استفاده از این روش برای درمان کرونا گزارش شده است و به همین دلیل پزشکان در حال حاضر برای متوقف کردن زنجیره ابتلا به کرونا و درمان آن از پلاسما استفاده می‌کنند.
سوالی که ممکن است برای هر کسی پیش بیاید این است که چگونه می‌توان از پلاسما برای درمان کرونا استفاده کرد؟ برای انجام این کار از پادتن‌ها یا همان آنتی‌بادی‌های افرادی که قبلا به کرونا مبتلا شده‌اند و اکنون بهبود یافته‌اند، استفاده می‌شود. بدن فرد مبتلا به کرونا هیچگونه آنتی‌بادی برای مبارزه با این ویروس ندارد و سیستم ایمنی بدن وی بسیار ضعیف است. به همین خاطر باید از پلاسمای خون افراد بهبود یافته استفاده کنند.
پروتئین‌های موجود در این پادتن‌ها به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند تا بتوانند با ویروس‌ها و عوامل بیماری‌زا مقابله کنند. درباره ویروس کرونا نیز همین اتفاق می‌افتد. پلاسمای تزریق شده به بیمار مبتلا به کرونا کمک می‌کند تا بتواند با این ویروس مقابله کند. بیماران بهبود یافته کرونا می‌توانند حدود 2 هفته پس از بهبودی، به بیماران دیگر پلاسما اهدا کنند.
در کشور ایران اکنون 6 شهر در حال استفاده از پلاسمای بیماران بهبود یافته برای درمان بیماران دیگر مبتلا به کرونا هستند و تقریبا 35 الی 40 درصد از این بیماران بهبود پیدا کرده‌اند و پلاسما درمانی اکنون به یکی از روش‌های برتر درمان کرونا تبدیل شده است. در کشورهای چین و آمریکا، روسیه و غیره نیز این روش به صورت گسترده در حال آزمایش و اجرا است.
مزایا و معایب استفاده از پلاسما درمانی
استفاده از هر روش درمانی، مزایا و معایبی را به دنبال خواهد داشت. پلاسما درمانی نیز به همین صورت است. اگر برای درمان اختلالات مربوط به خود ایمنی و سایر بیماری‌ها از درمان پلاسما استفاده کردید، در همان روزهای ابتدایی پس از دریافت پلاسما، احساس راحتی و آرامش دارید. اما برای درمان بیماری‌های حاد مانند کرونا، این احساس بهبودی و راحتی ممکن است چندین هفته پس از دریافت پلاسما بروز پیدا کند. پلاسما درمانی، احساس راحتی و بهبودی کوتاه مدت را در شما به وجود می‌آورد و این فرآیند باید مجددا تکرار شود تا اثرات آن در بدن باقی بماند. تعداد دفعات و میزان دریافت پلاسما به شرایط و نوع بیماری بستگی دارد.
استفاده از پلاسما برای درمان بیماری‌ها برخی عوارض جانبی نیز به دنبال خواهد داشت. اما این عوارض به ندرت بروز پیدا می‌کنند و عموما نیز خفیف هستند. شایع‌ترین عارضه جانبی پلاسما درمانی، افت فشارخون است که اغلب با علائم زیر همراه است:
- ضعف و سستی بدن
- تاری دید
- سر درد و سرگیجه
- احساس سرما
پلاسما درمانی همچنین ممکن است خطرات زیر را نیز به دنبال داشته باشد:
- عفونت: اکثر فرآیندهای انتقال خون به داخل و خارج از بدن عموما با خطر عفونت همراه هستند.
- لخته شدن خون: در حین فرآیند انتقال خون، احتمال لخته شدن خون نیز وجود دارد و پزشک معالج از داروی ضد انعقاد خون برای کاهش خطر لخته شدن خون استفاده می‌کند.
- واکنش‌های آلرژیک: این واکنش‌ها عمدتا به واکنش‌هایی اشاره دارد که نسبت به محلول‌های جایگزین پلاسما اتفاق می‌افتند.
در برخی موارد نیز خطرات جدی اما غیرمعمولی شامل خونریزی وجود دارد که در نتیجه استفاده از داروهای ضد لخته شدن خون به وجود می‌آیند. سایر خطرات جدی‌تر ناشی از تزریق پلاسما شامل تشنج، گرفتگی عضلات و سوزن سوزن شدن دست و پا است.
هر فرد پیش از اهدا یا دریافت پلاسما باید اقدامات زیر را انجام دهد:
- مصرف یک وعده غذایی کامل و مغذی (سرشار از پروتئین و حاوی مقادیر اندکی از پتاسیم، فسفر و سدیم)
- خواب کافی و مناسب در شب پیش از انجام فرآیند
- نوشیدن مایعات به میزان کافی
- عدم استفاده از مواد مخدر مانند سیگار یا تنباکو
ما در این مقاله پلاسما درمانی و استفاده از آن برای درمان کرونا را مورد بررسی قرار دادیم. همانطور که خواندید، پلاسما درمانی یا پلاسمافرزیس فرآیند از بین بردن، درمان، بازگشت مجدد و یا تبادل پلاسمای خون یا اجزای آن از گردش خون است. آنتی‌بادی‌های موجود در پلاسمای خون می‌توانند با ویروس‌های موجود در بدن مقابله کنند و به همین جهت برای درمان بیماری‌های خود ایمنی از پلاسما درمانی استفاده می‌شود. اخیرا از این روش برای درمان ویروس کرونا نیز استفاده می‌شود و در کشورهای مختلفی چون ایران، آمریکا، چین، آلمان و غیره نیز در حال اجرا است.