9 واقعیت جالب توجه درباره فرآیند تجزیه بدن انسان

چگونگی فرآیند تجزیه بدن انسان همواره از طرفی برای ما پرسش‌برانگیز و جذاب بوده است و از طرف دیگر رعب‌انگیز و منزجر‌کننده. در این مقاله با 9 واقعیت جالب رو‌به‌رو می‌شوید که نشان می‌دهد چگونه ما از گوشت به استخوان و از استخوان به خاک تبدیل می‌شویم.

از سنگین‌تر شدن جسد انسان، دقایقی پس از مرگ تا لانه کردن کرم‌های حشره زیر پوستش و تعفن و متلاشی شدن آن طی چند هفته، همه و همه بارها سوژه فیلم‌های ترسناک و فیلم‌های جنایی بوده‌اند. انگار که ما همیشه از طرفی مجذوب چگونگی فرآیند تجزیه بدن انسان بوده‌ایم و از طرفی از آن منزجر و ترسان هستیم؛ همین امر، موضوع بسیاری از اسطوره‌ها و افسانه‌های شهری شده است. در این مقاله با 9 واقعیت جالب رو‌به‌رو می‌شوید که نشان می‌دهد چگونه ما از گوشت به استخوان و از استخوان به خاک تبدیل می‌شویم.

آنچه در این مقاله می‌خوانید:

9 واقعیت در خصوص تجزیه بدن انسان

1.تقریبا بلافاصله پس از مرگ فرآیند تجزیه بدن انسان آغاز می‌شود

تقریبا چهار دقیقه از زمانی که فرد آخرین نفس خود را برای دریافت اکسیژن به بدن خود وارد کرده است، طول می‌کشد تا یک سری رویدادها در سطح میکروسکوپی رخ دهد؛ سطح دی اکسید کربن و اسیدیته در جریان خون افزایش می‌یابد و پسماندهای سمی ساخته می‌شود که سلول‌ها را مسموم می‌کند. سپس آنزیم‌های داخل سلول‌ها شروع به خوردن آنها می‌کنند. اندام‌هایی با غلظت بالای آنزیم‌ها و آب، مانند کبد و مغز، نقطه شروع این فرآیند هستند.

یکی از نخستین نشانه‌های قابل مشاهده مرگ، زمانی است که چشم‌ها در نتیجه اینکه مایعات و اکسیژن دیگر به قرنیه‌ها نمی‌رسند کدر و تار می‌شوند. این نشانه می‌تواند در عرض 10 دقیقه پس از مرگ بروز کند. شفافیت قرنیه از بین رفته و کدر می‌شود و رفلکس مردمک چشم به نور از بین رفته و دیگر مردمک کوچک نمی‌شود و گشاد باقی می‌ماند.

2. بدن در فرآیند تجزیه، 5 مرحله مختلف را طی می‌کند

مرحله اول به نام مرحله fresh مشهور است. آن را با اتولیز (autolysis) سلول‌‌ها، یعنی نابودی بافت‌ها توسط خود آن‌ها، مشخص می‌کنند. به این مرحله «خود هضمی» (self-digestion) هم می‌گویند. سلول‌ها به علت کار آنزیم‌های آزاد شده و مایعات، سعی در متلاشی کردن خود می‌کنند. تاول‌های مایع بر روی پوست ظاهر می‌شوند و به صورت ورقه‌های بزرگ در سطح بدن گسترش می‌یابند. در همین حال، باکتری‌های بی‌هوازی ساکن در روده شروع به شکستن سلول‌ها می‌کنند تا مرحله دوم آغاز شود.

مرحله دوم تجزیه بدن انسان به نام «باد کردن» (bloat) شروع می‌شود. همانطور که این میکروب‌ها کار می‌کنند، گازها در روده‌ها تجمع کرده و در بافت‌های اطراف آن گسترش می‌یابند. گازها با هموگلوبین، پروتئین موجود در گلبول‌های قرمز، تولید رنگدانه سبز در رگ‌ها (مرمر) می‌کنند، و پوست رفته رفته به رنگ سبز، و سپس کبود درمی‌آید.

مرحله سوم، «تجزیه فعال» است که بافت شروع به مایع شدن می‌کند و مایعات از طریق سوراخ‌های بدن، مثل، بینی، گوش، دهان و اعضای تناسلی به بیرون نشت می‌کنند. به گفته داونی ولف استیدمن (Dawnie Wolfe Steadman)، مدیر مرکز انستیتو انسان‌شناسی حقوقی در دانشگاه تنسی، ناکسویل، از دست دادن جرم بافت، عمدتا کار حشره‌های دوبالان (در صورت وجود) و باکتری‌ها است. این حشرات شروع به تخم‌گذاری در سوراخ‌های موجود در بدن می‌کنند و نوزاد این حشرات شروع به خوردن بدن می‌کند.

مرحله چهارم «تجزیه پیشرفته» است و زمانی اتفاق می‌افتد که بسیاری از بافت‌های نرم از بین رفته‌اند. هر میزانی از پوست که باقی مانده، خشک و چرمی شکل شده است و اسکلت به لطف کار سایر حشرات بیشتر نمایان شده است. استیدمن می‌گوید:

در حالی که حشره‌های دوبالان غذای بیشتر برای تغذیه ندارند، حشرات دیگری مانند سوسک‌ها از راه می‌رسند. آنها قادر به شکستن بافت‌های سخت‌تر مانند تاندون ها، رباط ها و حتی غضروف‌ها هستند.

مرحله پنجم «فروپاشی اسکلت» است که در واقع پایان روند تجزیه بدن انسان محسوب می‌شود. عوامل مختلفی باعث تخریب یا تکه تکه کردن استخوان‌ها می‌شوند. برای مثال، خاک اسیدی، یک ماده  معدنی را به نام هیدروکسی آپاتیت (ترکیبی از کلسیم و فسفات) که 70 درصد از مواد استخوانی را تشکیل می‌دهد، حل می‌کند. استخوان‌ها همچنین می‌توانند در اثر بروز انواع مختلف نیروهای فیزیکی، از جمله گسستگی توسط لاشخورها یا فرسایش توسط جریان مداوم آب، متلاشی شوند.

مدت زمان هر یک از مراحل فوق بستگی به عوامل مختلفی مانند درجه حرارت، شرایط دفن و حضور میکروب‌ها، حشرات و لاشخورها دارد. تجزیه فعال به طور خاص تحت تاثير دما است؛ حشره‌های دوبالان تخم‌های خود را در ماه های گرم، می‌گذارد، بنابراین تجزیه در دماهای سردتر کندتر می‌شود. استخوان‌ها معمولا در سال اول شروع به سفید شدن می کنند و جلبک ها و قارچ ها ممکن است در سطح آن‌ها رشد کنند. ترک‌خوردگی‌های بزرگ پس از یک دهه شکل می‌گیرند.

3.  انقباض شدید بدن، تنها برای زمان معین و کوتاهی اتفاق می‌افتد

این مرحله در عرض دو تا شش ساعت پس از مرگ از ناحیه صورت و گردن شروع می‌شود و به سمت سایر اندام‌ها گسترش می‌یابد. انقباض عضلانی، نتیجه دو نوع فیبر در سلول‌های عضلانی ما است: آکتین و میوزین که به شدت پیوندهای شیمیایی ارتباط دارد و در پاسخ به سطوح پایین pH در سلول‌ها ایجاد می‌شود و باعث ایجاد انعطاف نا‌پذیری می‌گردد. هنگامی که این سختی در عضلات اسکلتی بطور کامل ایجاد شود، جسد مثل تخته سفت شده و نیروی زیادی برای خم کردن مفاصل یا باز کردن دهان باید صرف شود. اگر با بکار بردن نیرو، انقباض شدید بدن (جمود نعشی) را از بین ببریم اغلب عضلات پاره شده و دیگر سفتی اولیه برنمی گردد. اما این انقباض در عرض 1 تا 3.5 روز خود به خود از بین می‌رود؛ چون پیوند بین فیبرهای عضلانی شکسته می‌شود و ماهیچه‌ها رها می‌شوند. این مرحله هم دوباره با چهره شروع می‌شود. همانطور که این اتفاق در حال رخ دادن است، بدن می‌تواند مدفوع و ادرار را هم آزاد کند.

 طول دوره انقباض عضلانی در دماهای پایین‌تر، بیشتر طول می‌کشد. طبق یک مطالعه، انقباض برای مدت 10 روز در جسد‌های یخ زده در دمای 39 درجه فارنهایت مثل یک سردخانه ادامه می‌یابد. اتفاقاتی درست قبل از مرگ هم می‌توانند بر انقباض عضلانی تأثیر بگذارند؛ از جمله تب بالا باعث کوتاه شدن طول دوره انقباض و قفل بدن خواهد شد؛ در حالیکه فعالیت بدنی شدید باعث می‌شود این مرحله زودتر ایجاد شود. میزان ATP کاهش یافته و میزان اسید لاکتیک بالا می رود که نتیجه این امر اتصال دائم اکتین به میوزین است که باعث ایجاد سفتی و جمود ماهیچه ها می‌شود. این انقباض همان طوری که گفتیم در افرادی که در زمان فعالیت بدنی یا بلافاصله پس از آن و یا در زمان خستگی ناشی از فعالیت بدنی فوت می کنند، زودتر ظاهر می شود.

4. فرآیند تجزیه بدن انسان آنقدرها هم که فکر می‌کنید بوی بد تولید نمی‌کند

ملیسا کانر، مدیر تحقیقات قانونی دانشگاه کلرادو مسا می‌گوید:

مردم فکر می‌کنند بدن همیشه پس از مرگ بوی ناخوشایند می‌گیرد؛ در حالیکه فقط در چند مرحله از فرآیند تجزیه بدن انسان بوی نامطبوع از خود متصاعد می‌کند. به طور عمده، بوی بدن پس از مرگ غیر قابل تحمل نیست.

گازهایی که در مرحله «بادکردن» ایجاد می‌شوند، تولید بویی نامطبوع می‌کنند اما این بوی‌ نامطبوع با پیش رفتن روند تجزیه بدن انسان کاهش می‌یابد. به گفته کانر، در تابستان، یک جسد می‌تواند در 10 روز یا کمتر از این مرحله عبور کند.

مخلوط گازها مسئول بوی تعفن در این مرحله هستند. در این مرحله پوترسین (putrescine) و کاداورین (cadaverine) تولید می‌شود. زمانی که باکتری‌ها اسیدهای آمینه اورنیتین و لیزین را تجزیه می‌کنند، به ترتیب بوی‌های مضر متمایز را منتشر می‌کنند. این گازها می‌توانند از طریق پوست جذب شوند و با اکسیژن رقابت کنند و یا جایگزین آن شوند. همین موضوع یک خطر بالقوه بهداشتی برای افرادی است که با بدن‌های در حال تجزیه در محیط‌‌های بسته مانند زیر زمین، سر‌ و کار دارند. یک مطالعه جدید نشان می‌دهد که پوترسین به عنوان یک پیام هشدار دهنده عمل می‌کند که جسدی در همین نزدیکی است و باعث واکنش سایر موجودات زنده شود.

5. فزآیند تجزیه، گاهی می‌تواند جسدهای صابونی به وجود بیاورد

یکی دیگر از محصولات فرآیند تجزیه بدن انسان تولید یک ماده صابونی به نام adipocere است. این ماده از واکنش چربی در شرایط مرطوب از طریق فرایندی به نام saponification تشکیل شده است (همان واکنش شیمیایی اساسی که توسط آن صابون از چربی ساخته می‌شود). آدیپوسیر تازه بوی آمونیاک می‌دهد، اما در طول زمان خشک می‌شود و آن بو هم ناپدید می‌شود. موزه میترتر فیلادلفیا نمونه‌ای از یک جسد را که به نام «بانوی صابونی» شناخته می‌شود و در سال 1875 از گورستان نبش قبر شده را نگهداری می‌کند. موزه اسمیتسونیان (Smithsonian) در واشنگتن همتای مرد این نمونه را در خود دارد، «مرد صابونی»، که در سال 1875 در فیلادلفیا طی عملیات ساخت ایستگاه قطار یافت شد؛ زمان مرگ او حدود 1800 بوده است.

پدیده صابونی شدن به این صورت است که وقتی جسد در معرض آب قرار می‌گیرد، هیدروژن آب با بافت چربی در زیر پوست واکنش‌هایی نشان می‌دهد که در واقع بافت استحاله پیدا می‌کند و یک  قشر صابونی در سطح بدن بوجود می‌آید که به صورت یک قشای سفید رنگ درروی سطح بدن خود را نشان داده و این پدیده باعث جلوگیری از فساد جسد و سالم ماندن آن می شود.

6. میکروبیوم‌ها می‌توانند در تعیین دقیق‌تر زمان مرگ به ما کمک کنند

پزشکی قانونی از حشرات استفاده می‌کنند تا زمان مرگ را مشخص کنند؛ اما سرنخ های بالقوه دیگری نیز وجود دارد. طبق گفته استیدمن، دانشمندان پزشکی قانونی تحقیق می‌کنند که چگونه گونه‌های مختلف باکتری‌ها می‌توانند بر فرآیند تجزیه بدن انسان تاثیر بگذارند و چگونه شناخت این باکتری‌ها می‌تواند به شناسایی افراد کمک کند. به تمامی باکتری‌ها، قارچها و دیگر انواع میکروب‌هایی که بطور بومی در پوست انسان زندگی می‌کنند، میکروبیوم پوست می‌گویند. بزرگترین میکروبیوم بدن انسان، میکروبیوم دستگاه گوارش تحتانی و بطور خاص روده بزرگ است.

کانر می گوید:

بعضی از محققان در مورد میکروبیوم‌ها یا همان باکتری‌های کوچک و قارچ‌هایی که در یک جسد قرار دارند، تحقیق می‌کنند تا ببینند آیا تغییرات آن‌ها می‌تواند از زمان مرگ اطلاع دهد یا خیر.

دانشمندان می دانند که کدام گونه‌های باکتری و دیگر میکروب‌ها در هر مرحله تجزیه حضور دارند و می‌توانند از این میکروبیوم‌ها ساعت‌های میکروبی برای کمک به برآورد زمان مرگ، جمع آوری کنند. بعضی از این میکروب‌ها از بیماری خود شخص مرده می‌آیند؛ سایرین از خاک اطراف می‌آیند و یا توسط مگس‌ها، حشرات و دیگر مرده‌خورها به بدن منتقل می‌شوند.

7. بدون حشرات و یا باکتری‌ها، فرآیند تجزیه بدن انسان کند و کندتر پیش می‌رود

در دسامبر 1977، در شهر فرانکلین ایالت تنسی، کلانتر منطقه، ویلیامسون، به یک ملک خصوصی به نام Two Rivers دعوت شد. صاحبان ملک، او را به خاطر مشکلی که از قبرستان کوچک متصل به املاک گزارش شده بود، فراخوانده بودند. در آنجا، گروه تجسس یک جسد مرد بی سر را روی تابوت شکسته یک سرهنگ دوم ستاد کلیدی به نام ویلیام شیی، که در سال 1864 درگذشته بود، پیدا کردند. از ویلیام باس، متخصص انسان‌شاسی حقوقی، خواسته شد تا جسد را بررسی کند.

باس در کتاب Death’s Acre می‌نویسد که جسد در مراحل اولیه تجزیه حفظ شده بود؛ او می‌گوید: «گوشت هنوز صورتی بود.» برآورد باس این بود که این مرد حدود یک سال پیش مرده است اما آشکار شدن برخی حقایق، باس را متعجب کرد. سبک لباس پوشیدن و کفش مرد، از مواد قدیمی ساخته شده بود. سر جسد بعدا در تابوت پیدا شد و دندان‌ها نشانی از دندانپزشکی مدرن نداشتند. همه این‌ها برای باس تأییدی بود بر اینکه بدن متعلق به خود ویلیام شیی درگذشته به سال 1864 است.

معلوم می شود که حدس دفعه دوم او درست است. جسد ولیام شیی از محل استراحت خود توسط سارقین، بی هیچ تشریفاتی دزدیده شده بود. بدن 113 ساله بسیار محافظت شده بود؛ زیرا که مومیایی شده بود و تابوت فلزی او به طور انعطاف‌ناپذیری بسته شده بود و از ورود هر گونه حشرات و میکروب‌ها جلوگیری می‌کرد.

در ماه می 2016، یک تابوت فلزی محکم در یک حیاط خلوت در سانفرانسیسکو کشف شد. خانه در محل گورستان ساخته شده است. در داخل تابوت بدن محافظت شده کودکی نوپا به نام ادیت کوک، که در سال 1876 درگذشته بود، یافت شد. در گزارش‌های خبری، به طور واضح بیان نشد که آیا ادی مومیایی شده بوده یا نه، اما آگهی‌های قدیمی از تولیدکنندگان تابوت ادعا می‌کنند که این تابوت‌ها در برابر نفوذ آب و حشرات، تضمین شده‌اند.

با این حال، تابوت‌های چدنی ضد انفجار نیستند؛ در موارد دیگر، آن‌ها به دلیل ایجاد گازهای تولید شده در بدن اجساد منفجر شده‌اند. این افزایش گاز برای برخی از تابوت‌های مدرن نیز مشکل‌ساز است.

8. شرایط محیطی می‌تواند در فرآیند تجزیه بدن انسان تغییر ایجاد کند

شرایط محیطی خاصی برای حفظ بدن و ایجاد مومیایی طبیعی وجود دارد؛ زیرا پوست می‌تواند در این شرایط از مرحله تجزیه فعال، سالم باقی بماند.

ترکیبی از اکسیژن کم، آب بسیار اسیدی و درجه حرارت سرد در باتلاق‌های اروپایی، جسد را به بدنی مومیایی تبدیل می‌کند. در حالی که آب اسیدی، استخوان‌ها را تجزیه می‌کند، تنینگ در ذغال سنگ نارس و کمبود اکسیژن، پوست و هر گونه بیان احساس نمایان در آن، چروک و اثر انگشت را با جزئیات شگفت‌انگیز حفظ می‌کند. نمونه‌های مشهور آن مرد Tollund و مرد Lindow هستند.

یکی دیگر از نمونه‌های مومیایی طبیعی یک مرد است که حدود 5300 سال پیش فوت کرده است. او در سال 1991 در آلپ دره اذتال کشف شد و تقریبا کاملا سالم مانده است. اگرچه یخچال بدن را خشک می‌کند، پوست و دیگر بافت‌ها، اندام‌ها و استخوان‌ها به شکل عالی باقی می‌مانند.

9. عوامل بیماری‌های که موجب مرگ میزبان خود شده‌اند، گاهی پس از آغاز فرآیند تجزیه هم می‌توانند زنده بمانند

تعدادی از ویروس‌هایی که باعث بیماری می‌شوند، حتی بعد از مرگ میزبان‌شان نیز می‌توانند به حیات خود ادامه بدهند. ویروس ابولا (Ebola) حتی پس از مرگ هم در خون و سایر مایعات بدن فرد مبتلا باقی می‌ماند. هر گونه تماس با پوست شکسته یا غشای مخاطی (از بینی، دهان و سایر حفره های بدن) برای انتقال عفونت به یک فرد سالم کافی است. به همین دلیل، سازمان بهداشت جهانی توصیه می‌کند که بدن‌های آلوده به سرعت و ایمن دفن شوند و هر کس که در تماس با آن‌ها است، لباس ویژه بپوشد و این اجساد حتما در تابوت دفن شوند. تحقیقات نشان داده است که ویروس طی یک هفته، در بدن مرده باقی می‌ماند.

نورو ویروس (آنفولانزای معده) نیز می‌تواند به شیوه‌ای شبیه به ابولا گسترش یابد و ممکن است از مخاط  یک فرد مرده آنفولانزا به شخص دیگری منتقل شود. ویروس آبله به مدت یک قرن در زخم‌های یک فرد مرده باقی می‌ماند، اما حداقل از مرده‌ها به زنده‌ها منتقل نمی‌شود.