حدود 1500 آتشفشان فعال یا بالقوه فعال بر روی زمین وجود دارد و هر روز تعدادی از آنها به صورت‌های مختلفی فوران می‌کنند. در این نوشته با مهیب‌ترین آتشفشانهای جهان آشنا می‌شویم.
آتشفشان روزنه‌ای در سطح زمین است که سنگ‌های گداخته، خاکستر و گازهای درون زمین، از آن به بیرون فوران می‌کنند. فعالیت آتشفشانی با برون‌افکنی سنگ‌های مذاب، با گذشت زمان باعث پیدایش کوه‌های آتشفشانی بر سطح زمین شده‌است. درون زمین، توده سنگ‌های آذرین با حرارت بسیار زیاد (حدود ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد و بیشتر) وجود دارد که ماگما (تَفتال) نامیده می‌شود. ماگما، با رسیدن به سطح زمین، سرد و جامد شده و گُدازه نامیده می‌شود که این فرایند باعث تشکیل آتشفشان می‌شود. در ماگما و گدازه، حباب‌های گاز وجود دارد که در زمان فوران باعث انفجار می‌شود.
روی زمین حدود 1500 آتشفشان فعال یا بالقوه فعال است و هر روز حدود 20 تا از این حفره‌هایی که اغلب اوقات از آنها بخار خارج می‌شود، به روش‌های مختلفی فوران می‌کنند. برخی به صورت گدازه‌های مذاب جاری می‌شوند و برخی از آنها به شکل سهمگینی منفجر می‌شوند. اما همه توده‌های پر‌شوری هستند که نشان از پویایی و حرکت اعماق زمین دارند.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
11 مورد از خطرناک ترین آتشفشان های جهان
در اینجا 11 مورد از آتشفشانهای بدنام جهان که برخی ازآن‌ها کمتر شناخته شده‌اند را از نظر می‌گذرانیم.
۱. نواروپتا (Novarupta)
نواروپتای آلاسکا مانند یک کوه آتشفشان معمولی دیده نمی‌شود. در عوض، به صورت گنبدی به ارتفاع 200 فوت، تشکیل شده از گدازه نمایان است. اما فریب نخورید!
نواروپتا، مسئول قوی ترین فوران قرن بیستم است؛ به طوری که انفجار کوه سنت هلن (Mount Saint Helen) در سال 1980 در برابرش کوچک جلوه می‌کند. فوران 1912 آن که تحت تأثیر غرق شدن کشتی تایتانیک قرار داشت، جزء یکی از پنج انفجار قدرتمند در تاریخ بشر به حساب می‌آید.
ابر حاصل از خاکستر آن به سمت آفریقا هم گسترش یافت. این فوران، دره‌ای را که زمانی سرسبز و پر از رودخانه بود به زمینی خشک تبدیل کرد، چیزی شبیه تصاویر سطح کره ماه در حالی که مدام از آن بخار خارج می‌شود. این دره به نام دره «10،000 اسموک» شهرت یافت. این انفجار باعث شد که خاکستر مناطق نزدیک جزیره کجیاک (Kodiak Island) را به مدت سه روز در تاریکی فرو ببرد.
پیش از سال 1912، نواروپتا اصلا وجود نداشت. آتشفشان شناسان حداقل در حال حاضر، بر این باورند که این حفره آتشفشانی عظیم در طول انفجاری سهمگین شکل گرفته است، قبل از اینکه یک توده ضخیم گدازه در نهایت از دهانه آتشفشان خارج شود. این آتشفشان در بیش از یک قرن فوران نداشته است، اما جوان است؛ گاه بخار می‌کند و قطعا فعال است.
۲. پاریکوتین (Parícutin)
پاریکوتین (Pariccutin) در یک زمین ذرت مکزیکی در سال 1943 متولد شد. بنابر نظر دانشمندان مطالعات زمین شناسی ایالات متحده آمریکا (USGS)، این آتشفشان روزی در ماه فوریه از زمین سربر آورده است و پس از حدود هشت ساعت، شروع به سر و صدا کرد و با نیروی شدید مقادیری بمب‌های گداخته را از خود بیرون افکند.
ظرف یک هفته، ارتفاع آن به بیش از 500 فوت افزایش یافته بود. فوران پس از نه سال به پایان رسید و یک تپه مخروطی از سنگ‌های آتشفشانی و بقایایی با ارتفاع بیش از 1000 فوت از آن باقی ماند. پاریکوتین در بیش از نیم قرن فوران نکرده است، اما در زمینی فعال و آتشفشانی منتظر نشسته است.
۳. کوه وزوو (Mount Vesuviu)
کوه وزوو احتمالا بدنام‌ترین کوهستان در تاریخ است. تقریبا 2000 سال پیش، در سال 79 میلادی، این کوهستان به طرز سهمگینی فوران کرد و جوامع رومی مانند Pompeii را زیر بهمنی از سنگ های آتشفشانی دفن کرد.
این نوع فوران، که ستون های خاکستر را بیش از 11 کیلومتر آن طرف‌تر به آسمان پرتاب می‌کند، به فوران پلینی (Plinian eruption) شهرت یافته است و به نام یک نفر از محلی‌های آن منطقه که برای ثبت این رویداد در آن‌جا زندگی می‌کرده، نام‌گذاری شده است.
پلینی جوان، نواده پلینی بزرگ و معروف کلیسای رومی (که در اثر فوران آتشفشان فوت کرد)، وقتی ابرهای خاکستر‌نشان در بهمنی آتشین و ویرانگر از کوه به زمین می‌غلتید از وزوو فرار کرد.
ابر تیره روز را به شب تبدیل کرد و رومیان در حال فرار را وحشت زده کرد. همانطور که پلینی نوشت:
مردم از سرنوشت خود یا خویشاوندان خود دوری می‌جستند و بعضی از آنها در وحشت‌شان از مرگ خود، دعا می‌کردند. بسیاری از خدایان کمک می‌خواستند، اما انگار که هیچ خدایی وجود ندارد و جهان برای همیشه به تاریکی ابدی فرو می‌رود.
آتشفشان از آن زمان فعال بوده است، اما فوران‌های آن مانند آتشفشانهای بسیاری به صورت چند وقت یکبار است.
۴. یلواستون (Yellowstone)
بسیاری از دانشمندان، یلواستون را صرفا به عنوان یک آتشفشان در نظر نمی‌گیرند، بلکه آن را یک «ابر آتشفشان» (supervolcano) می‌دانند؛ آتشفشانی که قادر است در انفجار مهیب خود مقدار زیادی مواد مذاب، حداقل 240 مایل مربع، به بیرون پرتاب کند؛ چیزی که در 2 میلیون سال گذشته، دو بار برای این ابر آتشفشان اتفاق افتاده است.
نیرومندترین آتشفشانهای جهان ابرآتشفشان نام دارند. انفجار یک ابرآتشفشان می‌تواند بارانی از آتش را تا مسافت هزاران مایل بر زمین بباراند و منجر به ایجاد تغییرات آب و هوایی شود. تغییراتی از قبیل کاهش دمای هوا که در نتیجه آزادسازی چند تن خاکستر در اتمسفر زمین به وجود می آید. از زمانی که انسان حیاتش را روی زمین آغاز کرده، فوران های ابر آتشفشان‌ها نادر بوده‌اند، اما به هر حال، این آتشفشان بدون شک فعال است.
پارک ملی یلواستون که در بالای آتشفشان قرار دارد، دارای بیش از 500 چشمه آب گرم آتشفشانی است که گرمایش را از حرارات زیرزمینی می‌گیرد، جایی که در آن سنگ‌های مذاب آب را به جوش می‌آورند.
آتشفشان‌ها بیش از هر پدیده طبیعی دیگری زیر نظر هستند و بیشترین نظارت‌ها در جهان، روی آنها انجام می‌گیرد. زمين لرزه‌ها طی هفته‌ها از فوران آتشفشانی خبر می‌دهند، البته اگر طی سالها نباشد؛ بنابراین جای نگرانی نیست، ما مراقب ابر آتشفشان‌ها هستیم. اگر در آینده‌ای نزدیک تهدیدی به فوران در بین باشد، می‌توانیم متوجه آن شویم.
۵. کوه پله (Mount Pelée)
در سال 1902، تنها تعداد اندکی در سن پی‌یر (Saint-Pierre) از مهلکه جان سالم به در بردند؛ شهری در کوهپایه کوه Pelée واقع در کارائیب. (یکی از بازمانده‌ها در اتاقک سنگی گرفتار شد و همین او را نجات داد).
تخمین زده می‌شود که این فوران حدود 28000 نفر را در حالی کشته است که سیل مواد مذاب این شهر بی سر‌وصدا را ویران می‌کرد. این حادثه علی رغم وحشت‌زایی‌اش، انگیزه آتشفشان‌شناسی به نام توماس جاگر (Thomas Jagger) شد تا برای اولین بار در جهان رصدخانه آتشفشانی را در هاوایی بنا کند.
پس از اینکه او شاهد بیش از 20،000 بدن مدفون زیر ساختمان‌های ویران شده و سنگ های آتشفشانی بود، احساس کرد که مجبور است تا به بهبود کمبودهای علم در این زمینه بپردازد. او می‌نویسد:
من متوجه شدم که کشته شدن هزاران نفر توسط ماشین آلات زیرزمینی کاملا برای زمین‌شناسان ناشناخته است. این مسیر شایسته وقف یک عمر بود.
آخرین لرزه‌های معنی‌دار این آتشفشان به سال 1985 مربوط می‌شود و حالا در فاز غیر فعال خود به سر می‌برد.
۶. کراکاتوا (Krakatau)
طی یک فوران بسیار شدید در 1883، کراکاتوا صدای بسیار مهیبی از خودش صادر کرد، به طوری که مردم 3000 مایل دورتر هم صدای بوم را شنیدند. دانشگاه ایالتی اورگن می نویسد:
افرادی که در فاصله 160 کیلومتری، در نزدیکی فوران قرار داشتند، از قرار گرفتن در معرض این امواج، باید درد شدید گوش و کم شنوایی دائمی را تجربه کرده باشند. برآوردها نشان می‌دهد که این برخورد مانند قرار گرفتن در یک ایستگاه پرتاب موشک است؛ بدون هیچ گونه حفاظی برای گوش‌ها.
با این حال، بسیاری از مردم آن حوالی، نگرانی بزرگ‌تری داشتند: حدود 36،000 نفر به دلیل جریان سنگین مواد مذاب آتشفشانی کشته شدند.
هر چند سال کراکاتوا، گدازه های ضخیم را از دامنه خود روان می‌کند یا خاکستر را به هوا می فرستد، اما وقایع انفجاری که به گوش آسیب بزند بسیار نادر اتفاق می‌افتد.
۷. آتشفشان کیلاویا (Kilauea)
خوشبختانه، همه آتشفشان‌ها خیلی مرگبار نیستند. جوانترین آتشفشان هاوایی یعنی کیلاویا اکنون مترادف با گدازه است. این آتشفشان 35 سال است که به طور مداوم فوران گدازه دارد گویی گرایش دارد که به جای انفجارهای مهیب، تنها شاهد روان شدن جریان گدازه باشد.
مرگ و میر دراینجا نادر است، اما قطعا اگر یک نفر سرگردان نزدیک به دهانه آتشفشان یا در معرض گاز سمی قرار بگیرد، امکان مرگ وجود دارد.
جریانهای گدازه Kilauea اغلب به دریا می‌رسند، جایی که سرد می‌شوند و به‌تدریج زمین های بیشتری را به جزیره بزرگ (Big Island) یا همان هاوایی اضافه می‌کنند.
۸. آتشفشان ماونا لوا (Mauna Loa)
آنچه شما بر فراز ماونا لوا می‌بینید در واقع بزرگترین کوه موجود روی زمین از نظر جرم، است. وقتی که مبنای اندازه‌گیری را از عمق تاریک اقیانوس آرام در نظر بگیریم، ماونا لوا (Mauna Loa) بلندتر از اورست است. این وسعت بیش از نیمی از جزیره بزرگ هاوایی را در بر می‌گیرد. این آتشفشان هنوز یک آتشفشان فعال و رو به رشد است که به طور کامل از گدازه ساخته شده است.
۹. آتشفشان اوریفایوکل (Öræfajökull)
فوران این آتشفشان فعال پوشیده از یخ که در بزرگترین جزیره ایسلند قرار دارد، می‌تواند روزها یا هفته‌ها ترافیک هوایی را در اروپا متوقف کند؛ همانند پسر عموی خود Eyjafjallajökull که نزدیک به یک هفته در سال 2010 توانست حمل‌و‌نقل هوایی در اروپا را متوقف کند.
هواپیماها نمی‌توانستند در شرایط وجود خاکستر معلق در هوا، پرواز کنند، زیرا موتورها، سنگ‌های آتشفشانی ریز یا خاکستر را به درون خود می‌کشیدند. هر چقدر اختلالات پرواز طول بکشد ممکن است به عوامل مختلفی، مانند جهت باد و مقدار خاکستر در هوا بستگی داشته باشد.
هنگامیکه اورافایوکل (Öræfajökull) فوران می‌کند، راهش را از میان یک لایه طولانی و ضخیم از یخ و برف باز می‌کند.
۱۰. آتشفشان هاور (Havre)
در حدود یک مایل زیر اقیانوس آرام، آتشفشان هاور (Havre) دراز کشیده است. سال 2012، زمانیکه مسافران هواپیمایی و نیروی دریایی سلطنتی نیوزلند، یک مجموعه شناور از 150 سنگ متخلخل آتشفشانی را بالای آن مشاهده کردند، این آتشفشان توجه فراوانی به خود جلب کرد. این مجموعه سنگ شناور پومیک (pumice) نامیده می‌شد.
پس از تحقیقات عمیق‌تر، محققان دریافتند که آتشفشان فوران عظیمی را به وجود آورده است که تقریبا معادل با بزرگترین فوران روی زمین در قرن بیست و یکم است؛ انگار که در اینجا داریم به نواروپتا، یعنی آتشفشان شماره یک در همین فهرست نگاه می کنیم.
۱۱. شیشالدین (Shishaldin)
شیشالدین در یکی از مناطق بسیار فعال آتشفشانی جهان، یعنی شبه جزیره آلاسکا قرار دارد. این آتشفشان پسر عموی آتشفشانی جوان، نواروپتا، محسوب می‌شود. شما می‌توانید نواروپتا را اینجا در منطقه یخچالی بیابید. شیشالدین، به خاطر تقارن چشمگیر قله مخروطی شکلش معروف است و اغلب خاکستر، بخار یا هر دو از دهانه آن خارج می‌شود.
کوه المپوس (Olympus Mons)
این کرگدن مریخ بزرگترین آتشفشان در منظومه شمسی ما است. با وسعتی به اندازه ایالت آریزونا.
همانند Kilauea در هاوایی، این هم یک آتشفشان سپری است. آتشفشان سپری (Shield volcano) یکی از انواع آتشفشان که از روی‌هم قرارگرفتن روانه‌های متوالی آتشفشان، ساختمان مدور کم‌ارتفاعی شبیه سپر تشکیل می‌شود که قطر آن غالباً به چندین ده کیلومتر می‌رسد و به آن آتشفشان سپری می‌گویند.
این آتشفشان چیزی نیست جز کوه المپوس، علت بزرگ بودن کوه المپوس و دیگر آتشفشانهای مریخ، عدم حرکت پوستهٔ آن سیاره در مقایسه با پوستهٔ زمین دانسته می‌شود. حرکت کم صفحه‌های مریخ موجب می‌شود که مواد مذاب از جای ثابتی فوران کنند و به آرامی کوه‌های عظیمی را ایجاد نمایند. قله المپوس بزرگترین آتشفشان شناخته شده در سامانه خورشیدی است. قطر دهانه آن ۸٦ کیلومتر و پهنای پایه مخروط آتشفشان به ۵۵۰ کیلومتر می‌رسد.
سخن پایانی
برای اطلاع بیشتر از مقالات علمی با پلازا همراه بمانید، شما همچنین می‌توانید در بخش نظرات، دیدگاه خود را با ما به اشتراک بگذارید.